Morgunblaðið - 24.08.1955, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 24. ágúst 1955
HOKGVHBLdBt*
Fréttabréf úr Raubasandshreppi:
Hugleiðirtgar um veðurfar — Skipt-
ing hreppsins — Bœftar samgöngur
— Nýff félagsheimiii
ie'rú Síeinunn Óiafsdóttir og Þórður Jónsson.
SjÖtugur í dag:
Mur Jónsson yfirtoilvöriur
VIB FÆDDUMST báðir við er hjartax-úm er einnig húsróm.
sömu götuna. Væri það því Ueimilið í Nordre Frihavns-
nóg að minnast Þórðar í Haust- gade 31 hefir um mörg ár verið
húsum, hins trausta, trygga miðstöð íslendinga. Þar hefir
Vesturbæjardrengs. Yndisleg er mörgum verið hjálp og leiðbein-
æskutíð. Þau orð eru í huga mín- ing veitt og margt ungt fólk
um, er ég minnist Þórðar og fengið að dvelja þar og njóta
annara vina og jafnaldra í Vest- þeirrar vináttu, sem telur sér
úrbænum. Þar skein gleðin á ljúft að leysa úr vandræðunum.
vonarhýrri brá. Nóg var land- Gaman væri að vita, hve oft frú
rýmið og ekki stafaði hætta af Steinunn hefir farið í búðir með
umferðinni. Gott er að minnast íslenzku kvenfólki? Hve oft hef-
liðinna daga og hinna mörgu ir Þórður opnað dyrnar og boðið
hátíðlegu stunda, er tengd voru íslendinga velkomna?
þau vináttubönd, er aldrei hafa í ljósi minninganna sé ég svo
slitnað.
Á uppvaxtarárunum vorum við
Þói'ður saman daglega, því að
heimili okkar voru hvort við
annars hhð. En vegir skildu um
stund, er ég fór til námsdvalar
í Kaupmannahöfn. En hvað
margt fagurt og elskulegt, er ég
hugsa um þær stundir, er ég og
mínir hafa dvalið á heimili
Þórðar.
Oft hefi ég verið með Þórði
í Hausthúsum og þakka honum
falslausa tryggð. Nú sendi ég
skeður? Dag einn fæ ég bréf og margir ásamt mér kveðju og
fi'á Þórði í Hausthúsum og biður beztu óskir til Þórðar í Nordre
hann mig að vera við því búinn, Frihavnsgade 31. Heili Þórði
að hann komi til Hafnar. Skipið sjötugum og síungum. Heill frú
kom og með því Þórður háseti. Síeinunni, Halldóri syni þeii'ra
Mótttökunefndin var ég einn. og heimili hans.
Var ég leiðsögumaður Þórðar og Það verður glatt á hjalla hjá
naut góðs af, því að mér fannst Þórði í dag. Vík er á milli vina,
sjálfsagt, að sjómannskaupi hans en ég skal taka þátt í gleðinni
Væri varið til sameiginlegrar
gleði.
Liðin eru meira en 50 ár frá því
fundum okkar fyrst bar saman í
kóngsins Kaupmannahöfn. Fór-
um við víða og skemmtum okk-
ur hið bezta. Því skal þó ekki
neitað, að mér þótti Þórður
fækka heimsóknum sínum til
mín, og leit ég svo á, að þetta
stafaði af því, að nú væri hann
einfær að rata um borgina. Brátt
komst ég að því, hvernig þessu
var varið. Þórði þótti betra að
vera með stúlku, er Steinunn hét.
með því að nema í dag staðar
hjá Hausthúsum og á þeim stað
skal ég hugsa hlýtt til vinar
míns, og þær hugsanir skulu ná
yfir sundið. Bj. J.
Bændur í Borgarfirði
urðu fyrir mikfu
Á ÁTTITNDA tímanum s.l. föstu
Dró" ég" mig~ þá'”í" hlé^svo áV*ég
truflaði ekki kynni þeirra. En
ekki hafði Þórður með öllu
gleymt mér. Það gat ekki hugs-
ast um sannan Vesturbæing.
Þórður kom. Ég spurði: „Hvar
hefir þú verið?“ Þórður svaraði
brosandi: „Með Steinunni.“
Vinátta okkar Þórðar var ó-
rjufanleg og tilhugalíf Þórðar og
Steinunnar Ólafsdóttur var í al-
gleymingi. Auðvitað voru þau
trúlofuð, og höfðu nú ákveðið að
eiga heimili í Kaupmannahöfn.
Þau giftust þar og geta nú litið
yfir rúmlega 40 hjúskaparár.
Þórður leysti af hendi her-
skyldustörf í danska sjóliðinu, og
hefir um áratugi gegnt toll-
varðarstarfi. Má með sanni segja,
að starfið hefir verið rækt með
dugnaði, alúð og skyldurækni,
enda er Þórður í miklum metum
fyrir starf, drenglundað dagfar,
nrúðmennsku og hjálpsemi.
Allir, sem til þekkja vita, að
Þórður hefir unnið æfistarf sitt
þannig, að verk hans er með-
mæli með því, sem íslenzkt er.
En hve margir eru þeir og
afspyrnuveður uppi í Borgar-
firði. Stórstraumsflóð var og
gerði geysilegt flóð í Hvítá og
þverám hennar, Norðurá og
Grímsá. Sópaði flóðið á burt með
sér öllu heyi, sem laust var á
flæðiengjum, t. d. á Hvanneyri,
Borg, Bóndhól, Einarsstöðum,
og Grímsstöðum. Á Hvanneyri
töpuðust 700 hestar. Daníel
Teitsson bóndi á Grímsstöðum,
var nýbúinn að slá beztu engjar
sínar og missti það he/ allt. —
Davíð Ölafsson á Hvítárvöllum
sagði mér, að hann heíði staðið
við glugga í húsi sinu á áttunda
tímanum og séð flóðölduna, þeg-
ar hún bylti sér inn Hvítá á
fáeinum mínútum. —Oddur. i
Kjamorkflráðslefna
í Harwell
GENF, 16. ágúst: — Rannsóknar-
ráð brezkra lækna hefir boðið
til alþjóðaráðstefnu í næsta mán
uði, og verður fjallað um áhrif
þær, sem hafa átt fagnaðarfundi geislavirkunar á mannslíkamann.
1 heimkynnum Þórðar og Stein- Ráðstefnan verður haldin í kjarr.
imnar? Þar hefir gestrisnin verið orkurannsóknarstöðinni í Har-
í heiðri höfð. Alltaf er þar fjöldi well. Var þetta tilkynnt ráðstefnu
fólks og öllum heilsað með gleði., ,þeirri, er enn stendur vfir í Genf
Hvernig geta þau hjónin tekjð og fjallar um friðsamlega hag-
á: móti hinum mörgu vinum óg1'nýtihgu kjarnorkunnar Frétta-
borið fram veitingar á öHum ritarar segja, að Bandaríkin, Kan-
tímum dagsins? Ég skil það ekki. ada Noregur, Svíþjóð og Dan-
En ég hefi séð það, að þar sem mörk hafi þekkzt boðil
F'F TVÉIR menn, eða fleiri,
i hittast á förnum vegi og ræð-
ast við, er oft gripið til þess að
tala um veðrið. Oft er litið svo
á, að þá menn skorti umræði’
efni, sem um veðurfar tala. Að
mínu viti er fjarri réttu lagi
að álykta svo. Fátt er það, sem
nær manni gengur á góðan eða
óæskilegan hátt en einmitt veðr-
ið, og flestir eiga afkomu sína
„til sjós eða lands“ undir engu
öðru meir en veðrinu. Það er
því afsakanlegt og jafnvel eðli-
legt, að veðurfarið sé tiltækara
umræðuefni, en flest annað.
Mjög er misskift veðurfari á
íslandi í sumar og hefur svo
raunar verið oft áður. Á sama
tíma, sem Norður- Norðaustur-
og Austurland býr við svo þurrt
veður, að vart er hægt að segja
að dropi komi þar úr lofti svo
vikum eða jafnvel mánuðum
skifti og fólk á þessum svæðum
jafnvel varað við að fara illa
með neyzluvatn, á sama tíma eru
svo miklar rigningar á Suður-
Suðvestur- og Vesturlandi að til
mikilla vandræða horfir og ekki
er emi sjáanlegt hversu mikið
og almennt tjón mxmi af leiða.
SUMARIÐ 1950
Þetta fyrirbrigði er vitanlega
ekki nýtt. Sumarið 1950 var hag-
stætt hér vestanlands. Þá gengu
miklar rigningar yfir Austur- og
Norðausturland. 19. ágúst það ár,
urðu svo mik.:l skriðuföll á Seyð-
isfirði af völdum rigninga og
vatnsflóða, að í einu húsi þar dó
húsfreyjan ásamt fjórum böm-
um. Sildarþ er fylltust þar af
aui-flóði og fleiri skemmdir urðu.
Ekki er þetta : gt af því, að mér
sé ekki vel Ijóst að þetta viti
allir, sem með fréttum fylgjast,
en dæmin um liðna atburði af
völdum veðurfars, sanna okkur
þá staðreynd, ,\ð jafnvel á þessu
litla landi, ,,ís iandi“, er veðri
mjög misskift
NEYÐARÁSTAND
Sumarið núna er vafalítið hið
erfiðasta tii heyskapar hér um
slóðir, sem núiif'andi fólk man.
Yfir júlímáiuið voru aðeins fjór-
ir dagar ito : ulausir, en þó
ekki heyþurr* uí' Heildarúi’koma
mánaðarins var nér í Kvígindis-
dal 290.3 millimetrar. í sama
mánuði 1954 var úrkoman 40.4
og 1953 32.6. t dag, 13. ágúst,
má segja að hér ;-é orðið neyðar-
ástand hjá bændum. Nokkur
heimili ere $ern ekkert strá hafa
fengið í húr, af þurrheyi. Of
mörg býli vanta votheyshlöður
óg þau fáu heÍJB'iii, sem hafa súg-
þurrkunart.æki geta ekki notað
þau, af þvi að heyið fæst ekki
grasþurrt Þess em jafnvel dæmi,
að ekki er hægt vegna bleytu að
komast með venjrúegum dráttar-
vélum að v, *ÍK-y.gryfjunum og
þess vegna míruia komið í vot-
hey á þeirn býlum en ella myndi.
Grasið eýðiléggst því bæði sleg-
ið og óslegið.
Búnaðax iéiag í .lands (Búnað-
armálastjóri) hefír, að ég ætla,
tvívegis birt í úívarpj viðtöl við
nokkra menn á vVþurrkasvæðun-
um og þannig get’ið yfirlit yfir
ást.andið i iveýr i iunarmáltim. —
Ekki hefi ég í j.,eim fregnum
heyrt minnzt fe stand þessara
mála á svæðinu frá Dýrafirði
til Snæfeijsnests
YFIRLIT tTM VFDURFAR
Páll Bte'gþórsson, veðurfræð-
ingur, heftxr flutt mjög fróðleg
yfirlitseri'idi ws veðurfar og nú
síðast um veðurfsr í næstliðnum
júlimánuði. Páll s.at þess, ef ég
hef heyrt rétt, að júlíúrkoman
á Hæli í Hreppura hefði verið
260 mm cg á GaHarvita 190. Ekki
rhinnist ég að heyra getið um úr-
komumagn á svæðinu frá óáltnr-
vjita og suður á UnæfellsnéS. ^
Ég hefi veitt þvi íthygli nokk-
ur undan fartn ii, afi þegar vind-
átt er raxlM wuðauatura og eufi-
vesturs með rigningu eða snjó-
komu, þá er óvíða á landinu jafn-
mikið úrkomumagn, eins og hér
út skagann norðan Breiðafjarð-
ar. Þetta hefur einmitt sannast
nú. Úrkoman hér í júlí er 30
mm. meiri en á Hæli og 100 mm.
meiri en á Galtarvita.
Það skal sagt hér, þó ekki sem
gagnrýni á Veðurstoíuna og það
mikla starf, sem þar er unnið,
að óveður af suðaustri og suðri,
eru venjulega skollin hér á 6—12
stundum áður en gert er ráð fyr-
ir í veðurspá. Þetta er ekki með
öllu óeðlilegt. Oft er annað veð-
ur á sunnanverðuru Yesifjörðum
heldur en á nyi ði i íjöiiiuium cg
alloft væri eðlilegra að Patreks-
fjörður væri með Patreksfjarð-
arspánni.
Mjög oft heyrðist það, síðast-
Iiðinn vetur, að veðurspáin sagði
fyi'ir um væntanlegt hitcistig í
Reykjavík og grennd, eða á því
svæði, sem Reykjavík er. Vafa-
laust er nokkurs virði að geta
heyrt fyi'irfram hvers er að
vænta næsta dag í þessu efni,
sem öðrum. Sé þetta Reykvík-
ingum svo nauðsynlegt að þurfi
að segja þeim það fyrir, er þá
ekki Hklegt að það geti einnig
verið þeim hluta þjóðarinnar ein-
hvers virði sem býr út um
dreifðu landsbyggðina.
Flestum mun finnast, að hér sé
komið nægjanlega langt mál um
veður og veðurfar og skal þá
örlítið að öðru vikið.
FÓLKSFJÖLDI
Samkvæmt manntali Áma
Magnússonar og Páls Vídalíns
frá árinu 1703, er talið að í
Rauðasandshreppi hinum forna,
hafi verið 42 býli í sveitinni með
75 ábúendum. Auk þess svo
Vatnseyri og Geirseyri með 3
ábúendur. Alls x hreppnum 476
manns, þar af 30 á Vatneyri og
Geirséyri. Taldir eru 12 sveitar-
ómagar, þar af ein áttræð kona,
11 unglingar innan við tvítugt.
Auk þessa eru taldir 3 inansveit-
ar unglingar um sveit farandi.
Nóttina fyrir páska það ár, er
talið utansveitarförufólk, sextug-
ur maður ættaður úr Miklaholts-
hreppi, en kom frá Isafjarðar-
djúpi. 16 ára piltur úr Þingeyjar-
þingi og 50 ái*a kona. Ekki er
þess getið hvaðan konan sé. Þetta
sýnir litla mynd af því, hvernig
fátækraframfærslan var fram-
kvæmd þá.
Presturinn, sr. Jón Ólafsson, er
þá talinn búandi á Lambavatni.
Fjórir hreppstjórar eru þá taldir
í hreppnum og mun það hafa
verið sveitarstjórnin. Ennfremur
einn lögréttumaður.
Þá eru til jafnaðar allt að
tveir búendur á hverju býli og
á nokkrum býlum 20—30 manns.
Þi'öngt mun þá hafa verið í bað-
stofunum sumum og sjálfsagt
ekki allsstaðar sezt að vetri með
fulla sái korns eða annara mat-
fanga, enda ekki ótítt að sjá frá
þeim tímum og síðar, að fólk dæi
úr ófeiti að útlíðandi vetri, eða
í sumarbyrjun.
SKIPTING HREPPSINS
Með stjórnarráðsbréfi 20. apríl
1907 er svo mælt að Rauðasands-
hreppi skuli skipt í tvö hreppa,
Rauðasands- og Patrekshrepp.
Skal þá Vatnseyri og Geirseyri,
er áður voru með Rauðasands-
hreppi, vei-ða sér hreppur, er
heiti Patrekshreppur.
í manntalinu 1703 er talið að á
Vatnseyri og Geirseyri sé 30
manns, en í sveitinni 446. Þegar
skipting hreppanna fer fram
1907 mun láta nærri að fólks-
fjöldinn hafi verið að 3/5 í
kaupstaðnum en 2/5. í sveitinni.
Vlð seinustu áramót voru í Pat-
rekshreppi 852 en’í ílauðasands-
hreppi 1961 Þaftnig hafa þessi raál
skipast, á þeim liðlega 250 ár-
um, sem liðin eru frá manntal-
inu 1703. Þetta er aðeins eitt sýn-
ishorn af straumnum, flóttanum
frá mold til malar.
Mikið hefur verið sagt og
skráð um þetta fyrirbrigði, flótta
fólksins úr sveitunum og má
sjálfsagt segja að í bakkafullam
læk sé að bera, ef við það er
bætt. Hér eru möi'g öfl að verki
og mörg þeirra svo, að þau rétt-
læta fyrir mínum augum flótt-
ann, að mjög verulegu leyti, —
Þorpin hafa ávallt og allstaðar-
verið á undan sveitunum með
öll lífsþægindi og bætt lifsskih
yrði. í þorpum var verðandi
hjónum auðveldar að setjast að.
og mynda heimili. 1 sveitinni
varð, auk ábýlis og híbýlis, að
kaupa áhöfn og undirgangast þa
áhættu og ábyrgð, sem því fylg-?
ir að x't-ka búskap. í sveitinni var
arður búsins ekki í hendi fátæks
frumbýlings að kvöldi vinnudags,
eins og á mölinni, Skilyi'ði tiJ
félagslifs voru vitanlega ekkert.
sambærileg í sveit við kaupstað
og voi'u sveitirnar þar í engu
samkeppnisfærar. Sveitirnar
voru lengur síma- og vegalausar
og allt orkaði þetta í þá átt, að
gera fásinni sveitanna ennþá
meira fráfælandi í augum yngra
fólksins og samanburð allan á
þægindum sveita og kauptúna
auðveldari hinum síðarnefndu í.
hag.
ÁHRIF VEGALEYSISINS
Það skal líka játað, að svo illt,
sem til þess er að vita, hversu
fólki hefur mjög fækkað í sveit-
um, þá er ekki hægt að vænta
þess, eða telja eðlilegt, að hlut-
föllin í þessum efnum milli sveita
og kauptúna séu nú svipuð því,
sem áður var. svo mjög hefur
skipt um atvinmxhætti þjóðarinn-
ar.
i Enda þó mjög víða sé tilfinn-
anlega vöntun vinnandi handa i
sveitum, skal það samt játað, að
allsstaðar þar, sem býlin eru svo
vel komin með ræktun lands,
að vélar geta komið í stað manns
handa, þar er ekki lensrur fyrir
hendi sama þörf fyrir hóp vinn-
andi fólks, eins pg áður var.
I Það athyglisvei'ða í þessu sam-
bandi er, hversu margir ábúend-
ur búa enn við svo miklar veg-
leysur, að þeir hafa ekki getað
fylgzt með tækni og framþróun
landbúnaðarins. Þeir hafa orðið
að hoi-fa á túnþýfið og ekki get-
að hafst að i bá átt að gera tún
sin véltæk. Þetta fólk stendur að
öllu leyti höllum fæti. Það þarf
fleira verkafólk, en framleiðir
þó minna en hinir á véltæku býl-
unum. Þeir kosta því hlutfalls-
lega mikið meiru til sinnar litlu
framleiðslu en hinir og einmitt
þessir bændur eiga þess vart kost
að halda verkafólk, umfram sitt
skyldulið, ef börnin þá una við
þessi skilyrði.
Það þarf að skapa skilyrði til
þess að bæta hús og jarðir. —
Leggja akfæra vegi meðfi-am býl
unum. Vegi má ekki leggja að
fjallabaki. Það þarf að þræða
I byggðina, tengja bæ við bæ. A
þann hátt eru sköpuð skilyi'ði til
aukinnar ræktunar, aukinnar og
ódýrari framleiðslu, endurbygg-
ingar og uppbyggingar sveitanna,
fegurri og verðmætari býla, sem
fólkið blátt áfi'am elskar og þrá-
ir að eiga heima í. Þá breytist
hugsunarháttur og afstaða fólks-
ins til sveitalífsins. Það er á-
nægjulegt að eiga friðsælt, raf-
lýst, vel um gengið heimili í
bússelli sveit, með akveg í hlað..
Þar, sem svo er komið, eru sann-
arlega sköpuð skilyrði góðit
fólki að búa saman og una g'latt
við sitt. Geta á hvíldar- og gleði-
stund komið saman í félagsheim-
ili sveitarinnar og blandað þar
geði viS sveitungana.
< Frh. * bls. 10.