Morgunblaðið - 20.10.1955, Blaðsíða 1

Fimmfudagur 20. okfóher 1955

Framleiðslan er undirstaða lífskjaranna
Herra forseti.
ÞESS er væntanlega mjög langt
. að bíða, að við íslendingar
getum komizt í tölu stórþjóða
hvað höfðatölu snertir, en þegar
litið er á eyðslu einstaklinganna,
þá erum við fyllilega orðnir jafn-
okar flestra, ef ekki allra þjóða
og útgjöld þjóðarbúsins vaxa svo
stóíkostlega ár frá ári, að með
sama áframhaldi verður þess ekki
langt að bíða, að niðurstöðutölur
fjárlaga verði ekki aðeins taldar
í milljónum, heldur nái þær mill-
jarða markinu.
HÓF í HÆKKUN FJÁKEAGA
Það er ekki nema eðhdegt í vax
andi þjóðfélagi, að ba=ðt tekjur
og útgjöld ríkissjóðs vaxi nokk-
uð ár frá ári. Getur venð nokkuð
erfitt að ákveða, hver sé eðlilegur
hraði í þeim efnum, enda kemur
þar margt til greina. Þessa marka
línu verða menn þó jafnan að
reyna að finna við samningu fjár-
laga, því að sé farið langt yfir
hana geta slík víxlspor haft al-
varleg áhrif á efnahags- og fjár-
málaþróunina .í landinu.
Það er svo með fjárlög, eins
og paeð aðrar skýrslur með löng-
um talnadálkum, að þau virðast
ekki vera sérstaklega aðgengileg
eða skemmtileg aflestrar. Engu
að síður eru þó fjárlögin mjög
girnileg til fróðleiks, ef þau eru
skoðuð niður í kjölinn. Fjárlög
eru ekki aðeins tölulegar upplýs-
ingar um tekjur og gjöld ríkis-
sjóðs, heldur eru þau einnig
merkilegur leiðarvísir um ástand
og horfur 1 fjármálum og efna-
hagsmálum þjóðarinnar, og fjár-
lögin eru einnig máttugt tæki til
þess að hafa áhrif á þróun þess-
ara mála. Fjárlögin varða þannig
beint og óbeint hvern einasta
þjóðfélagsborgara og því er nauð-
synlegt, að fólk reyni eftir beztu
getu að gera sér grein fyrir
hvorsu norfir í þessum mikilvægu
málum.
Ég sé ekki ástæðu til að gera
í einstökum aíriðúin, að umtals-
efni hvorki afkomu ríkissjóðs
árið 1954, né heldur fjárlög árs-
ins 1956, því að þær tölulegu
upplýsingar um þetta efni hefir
hæstvirtur fjármálaráðherra gef-
ið í framsöguræðu sinni, og er
ekki ástæða tii að endurtaka hér
orð hans. Ég mun því fyrst og
fremst verja tíma mínum til þess
að ræða í stórum dráttum við-
horfið í eínaiiagsniálum þjóðar-
innar og ræða einnig nckkuð þró-
un þá, sem verið hefur og er í
fjármálalífi þjóðarinnar. Verður
þó auðvitað ekki hægt að drepa
á nema fá atriði og alls ekki gera
þessum vandamálum nein viðhlýt
andi skil, enda ekki tímabært að
gera nú á þessu stigi málsins
neinar ákveðnar tillögur um
lausn bessa mikla vanda í efna-
hagsmálunum, sem nú er við að
stríða, því að þau mál eru enn
á umræðustigi og í athugun hjá
hæstvirtri ríkisstjórn.
SJÁLFSTÆÐISMENN LÖGÐU
GRUNDVÖLL AÐ GÓÐRI
AFKOMU RÍKISSJÓDS
í 'öllum umræðum um fjárlög
og afkomu ríkissjóðs, er nauðsyn-
legt að gera sér grein fyrir þeirri
staðreynd, að hallalaus ríkisbú-
skapur er óhjákvæmilegt skilyrði
þess, að um heilbrigða þróun geti
verið að ræða í efnahagsmálum
þjóðarinnar. Þetta atriði höfum
við Sjálfstæðismenn ætíð lagt
ríka áherzlu á, og hefði farið bet-
ur ef vamaðarorðum þeirra
Sjálfstæðismanna, sem á sínum
tíma fóru með fjármálastjórnina,
hefði verið hlýtt, en því miður
nutu þeir ekki þess stuðnings
samstarfsflokkanna í þessu efni,
sem nauðsynlegur var, ef hafa
átti föst tök á fjármálastjórninni
Framiarirnar mega ekki stöðvasi
nýfu dýrtíðariiéði
Ræða Magnúsar Jónssonar við
fyrstu umræðu fjárlaga
orðið nær 10G milljón krónum
meiri en gert var ráð fyrir í fjár-
lögum. Ufnframgreiðslur á rekstr
arreikmngi orðið rúmar 47 miltj-
ónir króna og á eignarhreyfingú
rúmar 44 milljónir króna, þannig
að útgjöld rikisins umfram fjár-
lagaáætlun hafa orðið rúmar 91
milij. króna. Fundið hefur verið
að tvennu í sambandi við af-
greiðslu fjárlaga og fjármála-
stjórnina sjálfái Annars vegar,
að reynslan hafi sýnt það, að
hvorki fjármálaiáðherra ná fjár-
veitinganefnd væru npgu ná-
kvæm í áætlunum sínum/þannig
að .fjárlögin væru of fjærri því
að gefa rétta mynd af raunveru-
legri afkomu ríkissjóðs næsta
miður er henni fenginn allt og
! skammur tíma til starfá, til þess
að hún geti kannað þessi mál eins
j og æskilegt væri.
Stjórnarandstæðingar hafa
stundum fært ríkisstjórninni
það til ámælis, áð allmikill
greiðsluafgangur hefur orðið hjá
ríkissjóði undanfarin ár. Öllum
þessum greiðsluafgangi hefur
verið ráðstafað til mjög mikil-
vægra þarfa í þágu þjóðarheild-
arinriar, þarfa sem ellg heíði
ekkfc verið hægt að sinna. 'Það
hefur heldur ekki á það skort,
að stjórnarandstæðingar vildu
vera með í því að ráðstafa þessu
fé. Stjórnarflokkarnir verða
áreiðanlega ekki með réttu ásak-
aðir fyrir það, þótt þeir hafi
verið gætnir við afgreiðslu fjár-
laga, en hitt verða þeir ef til vill
með meira rétti ásakaðir fyrir
fjárhagsár og hins vegar því, að að hafa ekki lagt allan þennan
Mágnús Jónsson, þm. Eyfirðinga.
cg afgreiðslu fjárlaga í þingi.
Þegar minnihlutastjórn Sjálfstæð
isflokksins lagði fram tillögur
sina um viðreisn efnahagskerfis-
ins árið 1950, þá var hallalaus
ríkisbúskapur talin ein mikilvæg-
asta forsenda þess, að þær tillög-
ur gætu orðið að gagni. Tókst
þá samvinna við Framsóknar-
flokkinn um framkvæmd þessar-
ar fjármálastefnu, sem leitt hef-
ur af sér góða afkomu ríkissjóðs
alia tíð síðan, þannig að sum
árin hefur greiðsluafgangur rík-
issjóðs numið tug milljónum
króna. Hefir þó á þessum árum
reynzt auðið að framkvæma all
verulega skattalækkanir. Þessi
góða afkoma ríkissjóðs er því
fyrst og fremst að þakka stefnu-
breytingunni 1950, sem fjármála-
ráðherrar Sjálfstæðisflokksins
höfðu árum saman lagt áherzlu
á að nauðsynleg væri, en ekki
tókst fyrr að ná samkomulagi
um. Einnig er hin góða afkoma
ríkissjóðs því að þakka, að stjórn-
arflokkarnir hafa staðið fast sam-
an um það, að leggja ekki þyngri
byrðar á ríkissjóð en hann fékk
undir risið. Tel ég vafasamt, að
nokkur fjármálaráðherra í sam-
steýpustjórn hér á landi hafi átt
svo eindreginn stuðning sam-
starfsflokks sins um skynsamlega
I afgreiðslu fjárlaga.
I
VARAST VERDUR BLEKK-
INGAR STJÓRNARAND-
STÆÐINGA
Því er ekki að leyna að þeirr-
‘ ar skoðunar gætir nokkuð hjá
almenningi, að forráðamenn þjóð
arinnar hafi á undanförnum ár-
um, að óþörfu, málað skrattann á
vegginn þegar þeir lýstu ugg
sínum vegna þróunarinnar á
efnahagsmálum þjóðarinnar. Má
I víða heyra þær raddir, að þótt
I talið hafi verið að vaxandi dýr-
tíð og hækkun kaupgjalds og verð
lags myndu lama atvinnuvegi
þjóðarinnar og stórvaxandi fjár-
kröfur á hendur ríkissjóði stefna
afkomu ríkissjóðs i bráða hættu,
þá hafi allt gengið vel til þessa
og þá ekki ástæða til annars en
ætla að svo verði einnig í fram-
tíðinni. Vissulega er það rétt, að
tekizt hefur að bjarga atvinnu-
vegum þjóðarinnar og fram-
leiðslunni frá stöðvun og koma
þannig i veg fyrir skort og hörm-
ungar í landinu, en það er sann-
arlega ekki stjórnarandstæðing-
um að þakka heldur þrátt fyrir
þeirra aðgerðir. Er sannarlega
fróðlegt fyrir þjóðina að hlýða á
ræður hv.stjórnarandstæðingahér
í dag, sem allar ganga í þá átt
að hneykslast á ráðstöfunum rik-
isstj. til þess að koma í veg fyrir
stöðvun atvinnuveganna vegna
erfiðleika, sem kommúnistar og
fylgifisk.ar þeirra hafa átt drjúg-
an þátt í að skapa. Sama er að
segja um afkomu ríkissjóðs, enda
þótt útgjöld hafi stórhækkað ár
frá ári, þá hafa tekjurnar hækk-
að enn meira, en hinu er ekki að
leyna, að hefðu þó stjórnarand-
stæðingar mátt ráða, hefði verið
mikill greiðsluhalli hjá ríkissjóði
á undanförnum árum. Þetta eru
staðreyndir, sem nauðsynlegt er,
að þjóðm hafi í huga. ]
I
MIKLAR UMFRAMGREIÐSLUR
1954
Um afkomu rikissjóðs yfirstand
andi ár, er ekki auðið að segja
enn sem komið er, þótt margt
bendi +il þess, að niðurstaðan
verði mun hagstæðari en menn
þorðu að vona við afgrefðslu síð-
ustu fjárlaga. Það liggur hins
vegar endanlegá fyrir nú, að 1954
hafa bæði tekjur og gjöld ríkis-
hin gætilega tekjuáætlun gæfi
fjármálaráðherra allt of frjálsar
hendur um umframgreiðslur,
þannig að fjárveitingavaldið
væri að nokkru leyti tekið úr
höndum Alþingis.
Um fyrra atriðið er það að
segja, að á verðbólgutímum er
mjög erfitt að gera sér nákvæma
grein fyrir tekjuhorfum. Eru
þau ein úrræði fyrir hendi ,að
miða við síðasta fjárhagsár og
reyna jafnframt að gera sér grein
fyrir því, hvort horfur séu á
auknum innflutningi eða vaxandi
tekjum almennings í landinu á
næsta ári. Hefir fjárveitinga-
nefnd hagað tekjuáætlun sinni
jafnan í samræmi við þetta, þótt;
ekki hafi verið talið verjandi að,
ganga þar á fremstu nöf vegna
óhjákvæmilegra umfram-
greiðslna, sem jafnan hljóta að
verða. Auðvitað hefði mátt hafa
tekjuáætlunina nokkru hærri og
láta fjárlögin þannig sýna meiri
greiðsluafgang, en því miður
hefur revnslan sannað það, að ill-;
gerlegt er að halda í þann i
greiðsluafgang, ef hann er tekinn
í fjárlagaáætlunina. Hygg ég, að
fjárveitinganefnd verði naumast
sökuð með réttu fyrir sín vinnu-.
brögð í þessu efni, þótt reynsla !
síðustu ára hafi leitt bað í ljós,
að tekiurnar hafi orðið drýgri en
með nokkurri skynsemi var hægt
að hugsa sér, þegar fjárlögin voru
afgreidd.
ADIIALD VARSANDI
UMFRAMGItEIDSLUR
Hitt atriðið eru umframgreiðsl-
urnar, sem snerta framkvæmd
fjárlaga í höndum fjármálaráð-
greiðsluaígang í sjóð, sem hægt
væri að nota ef harðnaði í ári.
Slíkt eru raunar sjálfsögð bú-
hyggindi, að spara á góðu árun-
um, en þarfirnar hafa verið svo
margvíslegar og brýnar. að löng-
unin til að uppíylla þær, hefur
orðið gætninni yfirsterkari. Geri
ég naumast ráð fyrir því, að rík-
isstjórnin og þingflokkar hennar
mun fá þungan dóm hjá þjóð-
inni fvrir þá afstöðu.
NÝTT VERDBÓLGUFLÖD
Árið 1953 hækkuðu fjárlögin
um 41 millj. kr., miðað við r.æsta
ár á undan. Árið 1954 nam hækk
unin 23 milljónum og 1955 69
milljónum Sýnilegt er, að nú
verður hækkunin langmest, vænt
anlega töluvert á annað hundrað
milljómr króna. Er þegar vitað
um hækkanir, sem nerna munu
um 96 milljónum króna, og ef
að vanda læíur má gera ráð fyrir
nokkrum milljóna-tugum til við-
bótar.
Fjárlögin bera þess því glöggt
vitni, að nýtt verðbólguílóð hef-
ur skollið á þjóðina. Hefir þessi
þróun málanna vakið ugg og
kvíða rreð þjóðinni og ekki að
ástæðulausu, því að ekki :nun
auðvelt að finna nýja fótíestu
til þess að spyrna gegn straumn-
um.
Vegna hinnar brevttu fjár-
málastefnu hafði tekizt að koma
því jafnvægi á í efnaha gsmálum
þjóðarinnar, að dýrt’.ðarskrúfan
hafði stöðvazt, kaupgjald og
verðlag verið nokkurn veginn
stöðugt á þriðja ár, eða allt þar
til í ár, að verkföllin skullu á.
Þessi stöðvun var farin að hafa
herra. Allir, sem til þekkja, vitaj augljós heillavænleg áhrif á efna
það gerla, að á hverju ári koma
ýms' þau atvik fyrir, sem gera
umframgi-eiðslur úr ríkissjóði
óhjákvæmilegar, enda sýnir yfir-
lit, sem gert hefur verið allt til
ársins 1924, að umframgreiðslur
hafa jafnan verið miklar á ári
hverju. Hafa umframgreiðslur á
rekstrarreikningi orðið minnstar
árið 1950. 1,16%, en mestar árið
1942 eða 216.49%. Verða fjár-
málaráðherrarnir oft ekki fremur
öðrum sakaðir um þessar umfram
greiðslur, en auðvitað er það höf-
uðnauðsyn og brýn skylda fjár-
málaráðherra að gæta þess jafn-
an, að umframgreiðslur verði
sem allra minnstar, bví að hér
er vitanlega verið að r.aka fjár-
veitingavaldið úr höndum Al-
þingis og þegar umframgreiðslur
eru orðnar föst venja, þá er hætt
hagsþróunina í landinu, fólk var
á ný farið að öðlast trú á gildi
peninganna og sparifjársöfnun
óx stöðugt, en einmitt sparifjár-
söfnunin er einn af traustustu
hyrningarsteinum efnahagskerf-
isins. Afkoma útflutnmgsfram-
leiðslunnar var að v:su erfið, en
stöðvun verðbólgunnar var þó
fyrsta skrefið til þess að auðið
væri að rétta hennar hag. Fjár-
hagsafkoma ríkissjóðs var góð,
og x'evnzt hafði auðið að draga
allverulega úr skattaá’ögum. í
meginatriðum rfiá 'bv’ segja, að
ástæða hafi verið til biartsýni.
Því miður hafá á þessu ári
gerst atburðir, sem þegar hafa
haft m;ög óheillavænle? áhrif og
ei'u þó enn eigi ÖU kurl til graf-
ar komm. Það er náumast vafi á
þvi, að verðbólga cg rýrnandi
og fjármálai'áðherrann freistist
til, þegar afkoma ríkissjóðs er
góð, að slaka hér á taumunum
meira en góðu hófu gegnir. Er
mjög mikilvægt, að endurskoð-
enduí ríkisreikninganna rannsaki
sem rækilegast nauðsynina fyrir
sjóðs farið mjög mikið fram úr umframgreiðslum og fjárveitinga
áætlun. Hafa tekjurnar þannig. nefnd einnig eftir föngum, en því
við því, að aðhaldið verði minna \ verðgildi peninga kemur byngst
niður á alþýðu manna enda hafa
verkalýðssamtök í f’estum lönd-
um verið fremst í fylkingu í bar-
áttunni gegn vaxandi dýrtíð.Hér
á ísla.ndi heíur reyndin því mið-
ur verið allt önnur, enda hefur
áhrifamesti flokkurinn í verka-
lýðssamtökunum hér á landi
Frh. á bls. 18.