Morgunblaðið - 20.10.1955, Qupperneq 4

r
20
MORGWSBLAÐIÐ
Fimmtudagur 20. okt. 1955 ]
Berkiahælin og geb-
veikramáiin
Krisimann
Gubmundsson:
__________________________I
EFTIR síðustu áramót komu upp
raddir um það, að gerlegt mundi
að sameina hin tvö berkahæli
•okkar íslendinga, Vífilsstaði og
Krístnes. Var þar stuðst við
skýrslur Rikisspítalanna s. 1. ár,
er sýndu fækkun á sjúklingatölu
hælanna á því ári. Skýrslur árs-
ins 1954 sýndu, að tala sjúklinga
& Vífilsstöðum var við áramót
143. En sjúkrarúm 198. Skírskot-
að er, í umsögnum blaðanna um
þetta mál, til vöntunar þeirrar
á viðbótarhúsnæði handa geð-
veiku fólki, sem kallað hefur að
f langan tíma, og bent á þessa
leið til úrbóta.
Undanfarið hefur mál þetta
borið aftur á góma og hafa hinir
ráðandi menn í heilbrigðismálum
landsins tekið það til umræðu og
athugunar. Að vísu býst ég ekki
við, að neitt verði gert í þessu
máli í náinni framtíð. En þar fyr-
ir verður okkur sjúklingunum
einnig á að hugsa málið, þótt fáir
liafi látið álit sitt í ljósi opin-
berlega.
í skýrslum Ríkisspitalanna f.
e. 1, ár er gert ráð fyrir 198
sjúkrarúmum á Vífilsstöðum. —
Einn af okkur sjúklingunum
hérna, hr. Árni Guðmundsson úr
Eyjum, skrifaði greinarkorn um
þetta í Þjóðviljann 8. marz s. 1.
Hann benti á hina raunverulegu
ástæðu til þessa rúmafjölda og
það, að hann væri hælinu ekki
eiginlegur í raun og veru. Eg tek,
«neð leyfi hans, upp þann kafla
úr. grein hans, vegna þess, að
orð mín um þetta atriði verða
hvort sem er, aðeins bein endur-
tekning á því, sem hann áður
hefur sagt:
„í ársriti „Heilsuhælisfélags-
ins“ árið 1912 er nákvæm lýsing
á hælinu ásamt uppdráttum, er
gert hafði Rögnvaldur Ólafsson
byggingarmeistari. Gerir hann
þar grein fyrir húsaskipan allri,
þ. á. m. sjúkrastofum og fyrir
hve mörg rúm hver stofa sé ætl-
uð, allt miðað við rúmmetra-
íjölda pr. sjúkling, að sjálfsögðu
samkvæmt ráðandi kröfum í því
efni á þeim tíma.
Samkvæmt þessari lýsingu
K. Ó. (og þegar allar síðari
breytingar á húsaskipan eru tekn
ar til greina) hafa hinir ágætu
brautryðjendur fyrir hartnær
hálfri öld litið svo á. að Vífils-
staðahæli gæti rúmað 113
sjúklinga —• eða mest 133, ef á
þurfi að halda (með því að gera
20 einsmannsstofur að tveggja-
anannastof um) “.
En af vandræðanauðsyn varð
brátt að grípa til allra þessara
rúma og þrengja enn meir að.
í hælið sjálft var að lokum hægt
að koma 185 sjúkrarúmum, með
því að þrengja að eins og gerlegt
þótti. Við það hefur setið síðan.
Auk þess hafa nokkur imdan-
farin ár ca 20 sjúklingar dvalið
í viðbótarbyggingu utan hælisins
sjálfs, en þau rúm hafa ekki ver-
ið notuð nema að litlu leyti þetta
ár. Þetta er út af fyrir sig. En
í skýrslugerðinni virðist gengið
út frá þessum rúmafjölda sem
eiginlegum og í skrifum blað-
anna um þessi mál virðist hann
gerður að mælikvarða.
Þegar þessi grein er skrifuð
eru 134 sjúkrarúm skipuð á Víf-
ilsstöðum. Má því segja, að þessi
tvö síðustu ár sjáist loks upprof
í þessum efnum og er það öllum
sannarlegt gleðiefni, ekki sízt
okkur sjúklingunum. En það,
sem ég vildi víkja að í grein
tninni, er það, hvort ekki mætti
nota þessa aðstöðu í þágu berkla-
sjúklinganna sjálfra í stað þess
áð þrengja kosti þeirra enn
á ný.
Hér kallar að mikið nauðsynja-
mál, en það er húsaskorturinn
fyrir geðbilað og taugaveiklað
fólk, og hefur þegar kallað of
lengi. Er mér skapi næst að
halda að það mál hafi lengi gold-
ið þeirra úfa, er eitt sinn risu
tneðal yfirlækn ins á Kleppi og
annars maaiiis, er þá var einn af
ráðandi mönnum þessa lands. Sú
rimma var það snörp, að eggj-
arnar hvinu um eyru beggja, en
hittu þó í rauninni hvorugan
heldur í knérunn stofnunarinn-
ar. En mér finnst það æði fá-
tæklegt, ef ekki er hægt að rétta
hlut hinna geðveiku nema
þrengja kosti hinna berklaveiku.
Þeir eru einnig dæmdir úr leik
á vissan hátt. Ætli öllum þeim,
sem í Kristnesi eru, yrði Ijúft
að hafa vistaskifti, þótt mögu-
legt yrði að setja þá niður að
Vífilsstöðum? Minnir það ekki
óþægilega á gamla drauginn,
sveitarflutningana, ef það yrði
gert að því vesalings fólki for-
spurðu?
Hvað svo um húsrúmið hér
fyrir sjúklingaviðbót af sama
tagi eða enn aðra? Það er að
vísu vel að fólki búið á berkla-
hælunum. En þar eru líka ævi-
sjúklingar, rétt eins og á geð-
veikrahælunum. Þeir hafa hing-
að til orðið að búa í sama þröng-
býli og aðrir og við lítinn at-
hafnakost. Þröngbýli á sjúkra-
stofu árum saman er ekki sál-
bætandi. í því máli veit ég að
ég á skilning yfirlæknisins á
Kleppi vísan. Væri ekki þessi
örlitla skíma, sem við eygjum
nú framundan í berklamálunum,
vel til þess fallin að rýmka kost
þeirra það sem þeir eiga eftir
að þreyja?
Vafalaust mætti einnig gera
athafnalífi hinna, er skemur
þurfa að dvelja — a. m. k. í senn
— rýmra fyrir dyrum eftir því,
sem rýmkast á hælunum. Ætla
ég ekki að telja upp margt af
því tagi, aðeins má þó nefna hið
ágæta bókasáfn Vífilsstaða, sem
býr við mjög þröngan húsakost.
Það eru ekki allir svo hressir
að þeir geti farið að Reykjalundi,
þótt þeir geti eitthvað ofurlítið
starfað. Svo er og Reykjalundur
til orðinn fyrir sjálfsbjargarhvöt
berklasjúklinganna sjálfra.
Svo að ég víki aftur að geð-
veikramálunum, þá liggur það í
augum uppi, að þau viðbótarrúm,
er þeir sjúklingar fengju við
þessa ráðstöfun, yrðu þeim alls
endis ónóg. Þar þarf þyngra tak
— nýtt geðveikrahæli. En æski-
legt væri, að hægt væri að finna
bráðabirgðaúrlausn annars stað-
ar. Annað verður þetta ekki,
hvort sem er.
Þessi orð eru ekki skrifuð í
þeim tilgangi að vekja deilur.
Þau eru aðeins rödd úr hópnum,
ætluð til skilningsauka. Svo ættu
sjónarmið manna að gera, því
betur, sem fleiri koma saman,
en ekki eins og oft vill verða,
hið gagnstæða. En að endingu vil
ég kveðja mál mitt með þessum
orðum:
Það er þjóðamauðsyn, sem of
langt hefur beðið, að sinna mál-
um hinna geðveiku og sálsjúku.
En það er lítil bót að gera það
á kostnað hinna berklaveiku. Ein
vandræði verða ekki leyst með
öðrum nýjum.
Vífilsstöðum, 12. okt. 1955
Helga Jónasardóttir frá Hólabaki.
Góðnr aflí á Akranesi
AKRANESI, 17. okt. — Átta rek-
netjabátar komu hingað í dag
með alls 617 tunnur síldar. Afla-
hí' "tir ' oru Ásmundur með 122
tunmm og Svanur með 106 tunn-
ur. S’Tdin var öll söltuð.
Þrír trillubátar voru á sjó og
vissi ég að einn þeirra fékk
1000 kg.
Bæjartogararnir komu báðir af
veiðum í dag, fullhlaðnir karfa.
Bjami Ólaísson í morgun með
320 lestir og Akurey seinnipart
inn með 320 lestir. Löndun ú.r
Bjarna hefur staðið yfir I dag og
byrjað er að landa af þiUarinu á
Akurey. — Odd r.
MEÐ UNGU FÓLKÍ.
Eftir Ragnar Jóhannesson.
Prentverk Akraness.
BÓK þessi mun einkum ætluð
kennurum og skólafólki, en fleiri
gætu haft gagn og ánægju af að
lesa hana. í henni er safn af rit-
gerðum' og ræðuköflum, er höf,
hefur flutt í Gagnfræðaskólan-
um á Akranesi, á árunum 1947
til 1954.
Ragnar Jóhannesson
Fyrsta greinin nefnist: „Gildi
menntunarinnar og markmið
þekkingarinnar“ og felst í henni
mjög tímabær og athyglisverð
aðvörun. Þá er snjöll ræða, sem
heitir: ,JBrúðarmyndin bjarta“,
skáldleg og lifandi hugvekja,
sem á erindi til allra. Góð grein
er einnig „Hollur metnaður", vel
fallin til lestrar og athugunar
fyrir foreldra og kennara. Ragn-
ar Jóh. hefur glöggt auga fyrir
sálfræði barna og kemur það
víða fram í bókinni. Mjög at-
hyglisverð er greinin: „Þeir, sem
bregðast föðurskyldunum" og
ættu sem flestir, er fást við upp-
eldi barna, að lesa hana. — Létt-
ari á metunum eru „Nihilistar“
nútímans“, „Mensa rotunda”,
„Samvinna kennara og heimila"
og „Vinnan og uppeldið". En I
„Notið vinir vorsins stundir“ og:
„í helgilundum æsku og ásta“
nær höf. sér aftur á strík. Að
lokum er löng og merkileg grein
um skólamálin í landinu: „Erum
vér á réttri Ieið í skólamálun-
um?“ í henni tekur höf. fræðslu-
löggjöfina til athugunar á slíkan
hátt, að það hlýtur að vekja at-
hygli hugsandi manna, — fleiri
en þeirra, sem við kennslu fást.
Og enda þótt sú gagnrýni, er þar
kemur fram, sé hógvær, er hún
alvarleg og býsna athyglisverð.
ÁST OG ÖRUÖG
Á VÍFILSSTÖBUM.
Eftir Vilhjálm Jónsson
frá Ferstiklu.
ÞESSI skáldsaga er frumsmíð og
ber þess öll merki, en þótt höf.
virðist allófróður um marga þá
hluti, er sagnaskáld þurfa að
vita, er honum engan veginn alls
varnað. í bók hans er talsvert af
smellnum atburðalýsingum, og
það er oft töggur í samtölum hjá
honum. Og þegar á allt er litið,
er sagan ekki illa byggð. En hún
er einkennilega saman sett, höf.
hefur valið sér örðugt form og
það vefst, að vonum, dálítið fyrir
honum að troða efninu í það.
Hann er ekki naskur að fanga
lesandann og halda honum föst-
um, — manni verður á að geispa
yfir lestrinum öðru hvoru, og það
er nú svona og svona; stundum
hefðu líka málsgreinar og sam-
töl mátt styttast verulega. Höf.
má eiga það, að hann líkist eng-
um öðrum og er í rauninni sér-
stæður, án þess þó að vera frum-
legur. Og hafi maður þolinmæði
til að lesa bók hans, sem er nokk-
uð lanedregin og leiðinleg á köfl-
um, — lesa hana með gaum-
gæfni, — þá finnur maður ými
legt sem gróði er að os !aur
fyrirhcfniaa. Þf ' er í b mi já-
kvæð og heilbrigð hugsun, mann-
leg hlýja og samúð, og fálmandi,
unggæðisleg skáldgáfa, sem ekki
hefur náð eðlilegum þroska. Allt
þetta er góðra gjalda vert, og
ekki er loku fyrir það skotið að
þessi höfimdur eigi eftir að láta
eitthvað til sín taka.
SANNAR SÖGUR.
IH. hefti.
Eftir Benjamín Sigvaldason.
Útgefandi Árni Jóhannesson.
BENJAMÍN kann vel að segja
sögu og það ér gaman að „sönnu“
sögunum hans. En einhvern veg-
inn finnst mér — og fleirum —
að hann víki frá sínu rétta hlut-
verki, þótt ekki sé nema um
hænufet, með þessu formi sagn-
anna. Hann er fyrst og fremst
safnari og ritari sagnaþátta, —
og raunar eru beztu „sönnu sög-
urnar“ sagnaþættir, skemmtilega
skjalfestir með hinni ágætu frá-
sagnargáfu Benjamíns, t. d. þátt-
urinn um Hlaupa-Manga í þessu
hefti. En innan um eru „sannar
skáldsögur'* 1, eins og t. d. „Vand-
ræðamaður" og „Matthías mál-
lausi“, sömuleiðis í þessu þriðja
hefti „Sannra sagna“. Þetta
munu vera skáldsögur með uppi-
stöðu í veruleikanum, —■ vel
gerðir þættir og læsilegir í bezta
máta, — en fyrir bragðið tapar
lesandinn trúnni á sannleiksgildi
allra þessara „Sönnu sagna“.
Að þessu greindu, skal það fús-
lega játað, sem oft áður, að
Benjamín Sigvaldason er prýði-
lega pennafær maður. „Frá
Hlanpa-Manga“ og „Þáttur af
Kristjánl ríka“ eru vel gerðar
sagnir; sömuleiðis „Ástmær
Kristjáns Fjallaskálds.“
ÁGÚST í ÁSI.
Eftir Hugrúnu.
ísafoldarnrentsmiðja.
„ÁGÚS í ÁSI“ er þjóðlífssaga
(folkelivsskildring) af skárri
tegundinni. Hún hefur það sér
til ágætis að vera heilbrigð, já-
kvæð og spennandi aflestrar. í
henni eru margar fallegar nátt-
úrulýsingar og lipur samtöl. En
mannlýsingarnar eru grunnar og
laust mótaðar tegundarmyndir,
(typer) — nema helzt kryppling-
urinn, sem verður lesandanum
minnisstæðastur, — og atburða-
lýsingarnar alloft losaralegar.
Höf. mun upprunalega hafa haft
góða frásagnargáfu, en hvorki
agað hana né tamið að skáldleg-
um vinnubrögðum, og er því ár-
angurinn sem raun ber vitni.
Skáldskapur getur þetta varla
talizt, en heilbrigður skemmti-
lestur handa þeim, sem ekki gera
hærri lcröfur. Höf. ritar allgott
mál.
Leikritasafn Menningarsjóðs:
ÆVINTÝRI Á GÖNGUFÖR.
Eftir Jens Christian Hostrup.
ÆBIKOLLURINN.
Eftir I.udvig Holberg.
Bókaútgáfa Menninnrarsjóðs.
ÆVINTÝRI Á GÖNGUFÖR er
eitt af vinsælustu leikritum, sem
hér hefur verið sýnt. Fyrst var
það leikið á dönsku hér á landi
og er nálega öld liðin síðan. Þá
snéri síra Jónas á Hrafnagili því
á íslenzku haustið 1881, og mun
Leikfélag Reykjavíkur hafa sett
ritið á svið í þeirri þýðingu vet-
urinn 1897—1898. En Tndriði Ein-
arsson þýddi það síðar og var
þýðing hans prentuð 1919. Er þar
þó stuðst við þýðingu síra Jón-
asar á bundna málinu.
í útgáfu Menningarsjóðs er
byggt á því, sem enn er til af
þýðingu síra Jónasar, en með
„breytingum og nýþýðingum“
eftir Lárus Sigurbjörnsson og
•Tómas Guðmundsson. — Ei nú
frágangur allur hinn p> • ðileg-
asti, svo sem hæfir þessari af-
burða vinsælu og skemmtilegu
„komidúú‘.
•Óþarft er a* geta þess, að
Ævint-,v-f; «r ðjr vinsælt er*.
Lfo /tu: enn í!menr:r ’
hylli ) heim. /nd? sínu, T>em-
mörku. Höfundur þess er og
þekktur fyrir skemmtilega stúd-
entasöngva, og leikrit alvarlegs
eðlis.
Æðikollurinn eftir Holberg er
eitt af skemmtilegustu skopleik-
um þessa ágæta höfundar, og
birtist nú á íslenzku í þýðingu
Jakobs Benediktssonar. — Það er
í rauninni furðulegt hve fá af
leikritum Holbergs hafa verið
þýdd og sýnd á íslenzku. Leik-
félag Rvíkur tók „Jeppa á Fjalli'*
til meðferðar í byrjun aldarinn-
ar, árin 1904—5 og 1905—6, —
og enn árið 1934. En það mun
hafa verið allt og sumt á fyrra
helmingi 20. aldar? Er því tími
til kominn að sýna þessu önd-
vegisskáldi þann sóma er þvi
ber.
Skák ínp R. og
Pilniks
Drottningarbragð.
Orthodoxvörn
Hvítt: Ingi R. Jóhannsson
Svart: Herman Pilnik
1. d4 d5
2. c4 e6
3. Rc3 Rf6
4. Bg5 Be7
5. e3 h6
6. Bh4 0—0
7. Hcl —-
Það var mér tilhlökkunarefni að
sjá hvernig Pilnik leysti þann
vanda sem hann er í. En hann
virtist ekki kominn til að kenna
mönnum hvernig þeir eigi að
tefla þessa byrjun, að minnsta
kosti gerði hann það ekki.
7. — h6
8. cxd Rxp
9. RxR pxR
10. BxB DxB
11. Be2 Be6
12. Bf3 Hd8
13. Re2 —
Þó mikils sé um vert að koma
mönnum sínum i vígstöðu, er enn
meira umvert að hindra að menn
andstæðingsins njóti sín. Ég bjóst
við 13....Da4.
13. ------ Hd6
14. 0—0 c6
15. b4 ------
Til þess að hindra framrás c-
peðsins.
15. ------ Rd7
16. Rf4 b5
Riddarinn á að komast niður á
c4 og skýla c-peðinu.
17. a4 Rb6
18. axh cxb
19. Hc5 ------
Hvítt á nú miklu betri stöðu,
Peðin á d5 og a6 eru eftirsóknar-
verðir skotspænir.
19. ----------------- a6
20. Dd3 Had8
21. Hal Rc4
2. h3 -----
Hér hefði Tngi átt að gera nýja
hernaðaráætlun-. • Mér dettur í
hug Ha2, sem fjötrar riddarann
á c4 og síðan að koma drottn-
ingu til al, sem hefði neytt Pil-
nik til að leika drottningu tíl b7
(ekki hrók a8; vegna Hxb5). —
Þegar bessum aðgerðum var lok-
ið rnátti revna að mynda nýja
veilu á kóngsvæng.
22. — Df6
23. Bg4 BxB
24. pxB Dg5
25. Df5 Ra2
26. Hc8 De7
27. Hc5 g6
28. Dc2 Rc4
29. De2 Dd7
30. Ha2
Enn er staðan heillandí viðfangs-
efrú L'rir unean og vaxandi
skákmann, e: hér er stokkið frá
því og samið um jafntefli.
Skýringar eftix Konráð Árnason.
bez ' a i / :r.L sa \
i MORGUlSi 'ABlhV V