Morgunblaðið - 10.12.1955, Qupperneq 8

8
MORGUNBLAÐIP
Laugardagur 10. des. 1055
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórl: Valtýr Steíánsson (óbyrgðarm.)
Stjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigvi.
Lesbók: Árni Öla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 20.00 á mánuði innanlanda.
í lausasölu 1 króna eintakið.
SkálatúnsheimiHð
vinnur merkt líknarstart
Efnt til happdrætfis
til styrktar starfseminni

Glöggt dæmi um hugnuð
olmennings nf einknrekstri
A' ÆSKULÝÐSSÍÐU blaðsins í
gær var rifjuð nokkuð upp
saga fólksflutninganna milli
Reykjavíkur og Hafnarfjarðar
undanfarin ár. Kom þar í ljós, að
á meðan hið opinbera annaðist
þessa flutninga voru þeir reknir
með stórfelldu tapi, er nam
hundruðum þúsunda. Þrátt fyrir
þennan mikla hallarekstur ríkti
veruleg óánægja meðal almenn-
ings um framkvæmd ferðanna á
þessari fjölförnustu leið landsins.
Sá kostur var því valinn að
hætta við opinberan rekstur á
flutningatækjum þeim, sem önn-
uðust farþegaflutninga milli
Reykjavikur og Hafnarfjarðar.
Nokkrir ungir menn mynduðu þá
með sér samtök er þeir nefndu
Landleiðir. Hafa þau síðan ann-
azt fólksflutninga á þessari leið.
Síðan einkaframtakið tók
þennan þýðingarmikla rekstur
að sér er óhætt að segja að
hann hafi gengið vel. Þar hef-
ur ekki verið um neinn veru-
legan gróða að ræða, en hins
vegar hefur verið hægt að
byggja upp góðan vagnakost,
sem hefur gert ferðalögin á
milli Reykjavíkur og Hafnar-
fjarðar stórum þægilegri en
áður. S.L tvö ár hefur orðið
nokkur hagnaður af rekstri
félagsins.
Hvað hefir gerzt?
Hvað hefur í raun og veru
gerzt með þeirri breytingu, sem
varð á rekstri flutningatækjanna
þegar hið opinbera hætti honum?
Það er fyrst og fremst þetta:
Nokkrir ungir og dugandi ein-
staklingar, sem höfðu reynslu og
þekkingu á bifreiðaakstri, tóku
að sér rekstur ferðanna milli
Reykjavíkur og Hafnarfjarðar.
Þeir lögðu kapp á að gæta fyllstu
hagsýni og árvekni í starfi sínu,
um leið og þeir reyndu að full-
nægja óskum viðskiptavinanna
eftir föngum, t d. með því að afla
sér nýrri og betri vagna. Ýmsir
byrjunarörðugleikar urðu á vegi
þeirra, svo sem skortur á fjár-
magni, innflutningshömlur o. fl.
En þessir erfiðleikar voru sigrað-
ir. Hallarekstrinum var smám
saman útrýmt og hið opinbera
hafðí verið losað við veruleg út-
gjöld sem það hafði haft af flutn-
ingunum.
Þarna gerðist í raun og veru
fyrst og fremst tvennt:
Einkaframtakið sannaði að það
gat rekið fólksflutninga á fyrr-
greindri leið hagkvæmar og bet-
ur en hið opinbera.
í þessu sambandi er rétt að
varna fram bí-r'ri spurningu, hver
hafi í raun og veru greitt hallann
á hinum opinbera rekstri fólks-
flutninganna milli Reykjavíkur
og Hafnarfjarðar?
Það gerði almenningur í
landinu. Þegar ríkisfyrirtæki
tapar verður þjóðin að borga
brúsann. Það er staðreynd sem
ekki verður gengið á snið við.
Falskenninuar
sósíalista
. Sósíalistar, sem vilja láta ríkið
.gnnast hvers konar rekstur, halda
-því fram að þjóðnýting fyrir-
tækja sé ævinlega til hagsbóta
fyrir almenning.
Hvernig samræmist nú stað-
hæfing reynslunni í því máli,
sem hér hefur verið gert að um-
talsefni?
Hér kemur það greinilega í ljós,
að almenningur hefur tapað á
ríkisrekstrinum. Hann þurfti að
borga stórfelldan halla á rekstri
fólksflutninganna milli Reykja-
víkur og Hafnarfjarðar meðan
hið opinbera annaðist hann. Þeg-
ar einkaframtakið tók við hon-
um losnaði ríkið við hallarekst-
urinn og fólkið fékk betri þjón-
ustu.
Þetta er aðeins lítið dæmi um
það, hversu víðsfjarri fer því, að
hagsmunum almennings sé alltaf
betur borgið með því að ríkið
reki sem flestar stofnanir eða
greinar athafnalífsins. Einkafram
takið hefur þvert á móti oftast
nær miklu betri aðstöðu til þess
að gæta hagsmuna almennings og
annast margvíslega þjónustu með
góðum árangri fyrir þá, sem
hennar eiga að njóta.
Hvað samrýmist bezt
þjóðarhagsmunum?
Vitanlega getur verið sjálfsagt
og eðlilegt að ríkið, bæjarfélög
eða einstakar stofnanir hins
opinbera annist rekstur sem
mikla þýðingu hefur fyrir almenn
ing, svo sem t. d. raforkufram-
leiðslu, póst- og símaþjónustu o.
s. frv. En yfirleitt verður það að
vera markalínan milli einka-
reksturs og ríkisreksturs, hvað
samræmist bezt hagsmunum og
þörfum þjóðarinnar. Það er blá-
ber heimska og ábyrgðarleysi að
krefjast ríkisrekstrar á fyrirtækj-
um og stofnunum, þar sem einka-
framtakið er miklu færara um að
tryggja hagsmuni almennings en
hið opinbera. f því felst fyrst og
fremst þröngsýn oftrú á fræði-
kenningar sósíalismans.
Kjarni málsins er sá, að
reyrislan og lífið sjálft verður
að skera úr um það, hvaða
rekstur er hagkvæmast að
einkaframtakið annist, og
hvað er skynsamlegra að hið
opinbera taki í sínar hendur.
Það er stefna Sjálfstæ»is-
manna gagnvart þjóðnýtingu
eða einkaframtaki.
Mannrétfiitda-
yfirlýsingiit.
í J)AG eru rétt' 10 ár liðin síðan
Allsherjarþing Sameinuðu þjóð-
anna samþykkti Mannréttindayf-
irlýsingu samtakanna á fundi sín-
um í París. Með henni var því
lýst yfir að allir menn eigi rétt
á mannhelgi og séu jafnir fyrir
lögum og rétti. Enginn megi neins
í missa fyrir sakir þjóðernis, trú-
arbragða, litarháttar eða kynþátt
ar. Allar þjóðir heims eigi rétt á
frelsi og mannréttindum. Hver
maður sé borinn frjáls og eigi að
njóta frelsis alla ævi.
Hinum Sameinuðu þjóðum er
vissulega sómi að þeirri háleitu
hugsjón, sem liggur til grundvall
ar þessari yfirlýsingu. En því mið
ur er hún ekki virt sem skyldi.
Það sannast bezt á ástandinu i
þeim löndum, sem kommúnistar
ráða. En vonandi ber framtíðin
raunverulega framkvæmd henn-
ar í skauti sér. um heim allan.
Oft er glatt á hjalla í Skáiatúni.
(Ljósm. R. Vignir).
\Jelualzandi ihrifc
ar:
Tóbakseinkasalan
og ávísanir.
AUPMAÐUR" skrifar mér
nokkrar línur í gær á þessa
„K
leið:
„Fyrir nokkru var komið með
tóbaksvörur í verzlun mína frá
Tóbakseinkasölu ríkisins. Ætlaði
ég að greiða andvirði þeirra eins
og oft áður, að nokkru með pen-
í ingum og að nokkru í ávísunum.
! En nú brá svo einkennilega við,
1 að sendill Tóbakseinkasölunnar
neitaði að taka við ávísunum sem
greiðslu. Kom mér þetta ákaflega
á óvart. Ég veit ekki betur en það
hafi verið föst viðskiptavenja
milli einkasölunnar og viðskipta-
manna hennar undanfarin ár, að
greiðslur fyrir tóbaksvörur færu
ýmist fram í reiðu fé eða ávísun-
um. Mér er spum: Hváða breyt-
ing hefur hér á orðið? Það væri
æskilegt að fá það upplýst við
tækifæri."
Óþolandi frekja.
SÍÐAN verzlun SÍS var opnuð í
Austurstræti verða vegfar-
endur um Vallarstræti oft fyrir
miklum óþægindum af vöruflutn-
ingum að bakdyrum hennar sem
snúa út að Austurvelli. Vörubif-
reiðar standa þar tímunum sam-
an og eru affermdar þar. Sama
hendir stundum við „Heklu“ en
þó miklu sjaldnar.
Þetta er óþolandi frekja. Vall-
arstræti er ekki það breitt, að
hægt sé að afferma þar vörubif-
reiðai a peim tima dags, sem um-
ferðin er mest. Hendir það líka
iðulega að bifreiðaumferð stöðv-
ast algerlega um strætið.
Úr þessu verður að bæta. Þær
verzlanir, sem hafa bakdyr að
Vallarstræti, verða að flytja
vörur til sín á öðrum tímum, en
þegar umferð er þar mest. Annað
er með öllu óviðunandi.
Eftirlitslausar
skólaskemmtanir.
ONA í Vesturbænum“ skrif-
TÍÐINDAMAÐUR Morgtin-
blaðsins ræddi nýlega við
Jón Gunnlaugsson, stjórnarráðs-
fulltrúa um Skálatúnsheimilið,
en það er, sem kunnugt er, fvrir
fávitabörn.
— Hver starfrækir Skálatúns-
heimilið?
— Það er sjálfseignarstofnun,
sem stjórnað er af sérstakri
nefnd og er ég einn af 5 stjóm-
arnefndarmönnum, segir Jón
Gunnlaugsson.
•— Hvað kom ykkur til þess
að stofna slíkt heimili?
— Þetta mál er búið að vera
lengi á döfinni. Margir munu enn
minnast þess hversu ötullega frú
Guðrún heitin Lárusdóttur barð-
ist fyrir fávitamálinu á Alþingi
og utan þess. Fyrir hennar at-
beina voru svo loks sett lög um
fávitahæii árið 1936, sama árið
og hún féll frá. Hún hafði í
ræðu og riti bent á hvílík van-
ræksla það væri við alla fávita
og sérstaklega við vanþi-oska
börnin og foreldra eða aðra
vandamenn þeirra, að koma ekki
upp sérstökum heimilum, þar
sem séð væri fyrir þörfum
bamanna.
Því er ekki að leyna að oft
eru miklir erfiðleikar á því að
hafa fávita á heimilum, sérstak-
lega þar sem heilbrigð böm eru
fyrir. Veldur slíkt oft miklum
vandræðum, eins og þeir for-
eldrar vita bezt, sem svo ógæfu-
sömu eru að eiga andlega van-
heil börn. En það, sem eiginlega
kom okkur af stað var að stjóm
Líknarsjóðs íslands hét að leggja
fram 30 þús. kr. gjöf til heimilis-
ins, ef við byrjuðum.
ÞUNG BYRÐI
Tilgangurinn með stofnuninni
var því sá m. a. að létta af heim-
ilunum þungri byrði og að gefa
börnunum tækifæri til þess að
K
ar:
„Ung vinkona mín — 14 ára
gömul — hóf í haust framhalds-
nám í skóla einum hér í bænum.
í skólanum var stofnað til
skemmtunar til að kynna yngri
nemendurna þeim eldri, Foreldr-
ar telpunnar höfðu ákveðið, að
hún skyldi ekki sækja að stað-
aldri skemmtanir í skólanurrr
fyrsta veturinn, þar eð þeim þótti
hún of ung til að sækja dans-
skemmtanir, sem misjafnt orð fer
af.
Þegar yngri nemendunum van
boðið á skemmtunina af eldri
nemendunum, töldu foreldrarnir
víst, að skólinn stæði að ein-
hverju leyti að þessum fagnaði
Og leyfðu þau dóttur sinni að
fara. En-.svo.var-að sjá sem skól-
inn hefði engan veg eða vanda af
skemmtuninni, a. m. k. voru eng-
ir kennarar sjáanlegir og er það
mjög hæpin ráðstöfun. Skemmt-
analíf þessa skóla virðist því vera
mjög „í brotabrotum“.
Eldri nemendurnir stjórnuðu
skemmtuninni, sem aðallega var
fólgin í því að dansa og drekka
úr vasafleygum.
Ábyrgðarleysi
AHRIF þau, er börn verða fvrir
innan fermingar eru mjög
misjöfn, og ráða foreldrarnir þar
mestu um. Eftir það fara utanað-
komandi áhrif á unglingana vax-
andi — í skólunum, á vinnustöð-
unum og á opinberum skemmtun-
um. Það er því mjög áríðandi, að
á þessum stöðum ráði siðmenntað
og háttvíst fólk. Uppeldi ungu
kynslóðarinnar hvílir raunveru-
lega á öllum þessum aðilum, en
því miður virðist mikið á skorta,
að þeir geri sér ábyrgð sína Ijósa.
Ég óttast, að skólarnir skipti
sér of lítið af hegðun og félags-
lífi nemandanna og gjöri of litlar
kröfur til að þeir sýni háttvísi og
prúðmennsku eða hafi ekki lag á
að framfylgja þeim kröfum.
F,l:ki bæta skemmtistaðirnir
þetta upp. Veitingahúsamenning
er hér því miður á lágu stigi — og
allir vita, að unga fólkið í Reykja
yík fjölmennir hvað mest á
skemmtistaðina.
Afleiðingin er augljós — fornar
dyggðirnar hverfa úr tízku —
sómi þykir að skömmunum, orð-
hákar eru f hávegum hafðir,
ruddaskapur er skemmtun, og sá
þykir snjallastur, sem brýtur
settar reglur eða hreykir sér á
kostnað annarra. Háttvísi, dreng-
skapur og siðfágun eru úreltar
dvf*»ðir.“
Jón Gunniaugsson
eignast eigið heimili, við sitt
hæfi.
— En hvemig er kennslu hag-
að?
— Það er erfitt að svara þessu,
því eitt hæfir einu barninu og
annað öðru, en einkum er það
verklegt aám, sem hér kemur að
gagni og okkur þótti mesta
furða s. 1. vor að sjá árangurinn
af kennslunni.
Kennslukona er nú á heimil-
ínu, sem annast þessi mál og taka
flest bömin einhvem þátt í nám-
inu.
KOSTAR MIKLA "i
VINNU OG FÉ
Þegar við réðumst í að kaupa
Skálatún fyrir þessi börn, var
það gert af bjartsýni um að fólk
mundi bregðast vel við og styðja
þessa tilraun, ef til þess yrði
leitað. Víst hafa margir lagt mál-
efni þessu lið, þar á meðal ríki,
bær og Bamaverndarfélag
Reykjavíkur og síðast en ekki
sízt Líknarsjóður íslands, svo
sem fyrr er sagt. En ennþá vant-
ar mikið fé. Margt er ógreitt og
reksturskostnaðurinn er mikilL
Þess vegna hefur stjórn heimilis-
ins ákveðið að leggja út i happ-
drætti. Er það eitt álitlegasta
happdrætti, sem hér hefur verið
stofnað til. Verða þrjár bifreiðar
í happdrættinu og gildir hver
miði fyrir alla þrjá drættina, —
Fólki, sem styrkja vill happ-
Framh, á bls. 12