Morgunblaðið - 23.12.1956, Blaðsíða 6

MORCVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 23. des. 1956
1 / fáum or&um sagt: [
tá. 4AAAAAAAAÍÚ
Hvers konar fólk er
bak við fjöllin?
Rabbað við Jakob Jónsson, sextugan.
Einkum rætt um æskuna - sem „brosti
hlýtt í leynumw
— ÍETTA verður vxst ekki
merkilegt samtal. Ég er að verða
kalkaður, held ég, var kominn
upp á loft í gamla húsinu í Aust-
urstræti, þegar ég rankaði allt í
einu við mér. Mundi ekki eftir
Morgunblaðshöllinni fyrr. Svona
er að verða gamall!
Það var Jakob Jónasson starfs-
maður hjá Rafmagnsveitu Reykja
víkur sem komst að orði eitthvað
á þessa leið, þegar við fórum að
rabba saman fyrir skömmu Ég
hafði beðið hann um að koma við
niður á blaði, svo að við gætum
drepið niður smáviðtali í því tiJ-
efni að Jakob verður sextugur á
annan dag jóla. Slík „tilefni" eru
efnislitlum blaðamönnum harla
kærkomin, ekki sízt um þessar
mundir, þegar enginn hefur tíma
til neins fyrir jólaönnum. En
Jakob er rólyndur maður og læt-
ur annríkið ekkert á sig fá, og
svo hefur hann einn ágætan kost
í augum okkar Morgunblaðs-
manna: þegar hann var spurður
að því, hvort hann vildi hitta
blaðamann að máli, svaraði hann:
— Ja, mér er sama fyrst hann
er frá þessu blaði.
Jakob er sem sagt á þeirri réttu
hillu!!!
★ ★
— ÉG er fæddur á Gunnarsstöð-
um í Bakkafirði, segir Jakob um
leið og hann sezt, ég er alinn upp
hjá afa og ömmu sem þar bjuggu.
Ég er alnafni afa, en amma mín
var Þórdís Jósepsdóttir. — Þetta
heimili var talið efnað og enginn
leið þar skort, en vinna var mikil,
eins og þá gerðist, og ekki var ég
alinn upp við neitt dekur. Afi
sem var mikill fjármaður og
skepnuvinur vildi að ég yrði
bóndi, vegna þess að honum
fannst ég ákaflega fjárglöggur og
hafa margt til þess sem prýða
mætti góðan búmann. En ég var
á annarri skoðun, var alltaf tals-
vert bókhneigður, lærði t.d.
Mannamun utan bókar ásamt
kverinu. Mig langaði því til að
ganga menntaveginn, eins og það
var kallað, en heyrði það með
hægra eyranu að bókvitið yrði
ekki látið í askana og alþýðu-
fólk ætti að snúa sér að öðru
þarfara en bóklestri. Var þetta
þó allt sagt með hógværð. En
hitt leyndi sér ekki að fólkið mitt
sá ekkert nema búskap, þótt það
hefði ánægju af góðum bókum,
eins og títt var.
— Og fenguð þér þá tækifæri
til að svala menntaþrá yðar,
Jakob?
— Já, að vissu leyti. Ég fór
haustið 1918 að Hólum I Hjalta-
dal. Það þótti ekki saka. Síðan
var ég á verzlunarskóla og einn
vetur í kennaraskóla og stundaði
farkennslu um skeið fyrir norð-
an, m.a. á Hólsfjöllum. Annars
hef ég unnið margs konar störf
um ævina, en einkum lagt fyrir
mig verzlunar- og skrifstofustörf
eftir að ég kom til Reykjavíkur.
Það var árið 1927.
— Þér stunduðuð fiskvinnu á
Bakkafirði?
— Já.
— Það væri kannski fróðlegt
að heyra eitthvað um ástandið
þar fyrir austan á þessum árum
— Ég var t.d. við fiskvinnu á
Bakkaíirði 1922. Þá stunduðu 60
—70 bátar sjórððra þaðan og áttu
Færeyingar a.m.k. % hluta þeirra.
Þetta voru fjögurra manna för
og var oft aflað ágætlega, enda
voru miðin talin einhver hin
beztu á þessum árum fyrir aust-
an; var einkum róið norður undir
Langanes eða á miðin út af Digra
nesi. Fengust allt að 70 skippund
yfir vertíðina.
— Færeyingarnir hafa auðvitað
farið heim á haustin.
— Já, þá drógu þeir báta sína
á land og gengu frá þeim fyrir
veturinn. Sama gerðu íslending-
arnir við sína báta, en margir
þeirra voru einnig að komnir.
— Og hvernig voru kjör þess-
ara manna?
— Ja, fiskverðið var nú ákaf-
lega lágt; mig minnir að það hafi
jafnvel komizt niður í 5 aura kíló-
ið. — Allir lögðu bátamir inn í
reikning. Peningar sáust varla,
Heimamenn urðu að taka út alla
sína vöru hjá verzlun Halldórs
Hún var algjörlega háð fiskveið-
Runólfssonar, einu verzluninni i
plásskvu, eða fá lánað að öðruxn
kosti. — Afkoma heimafólks?
unum; eitthvað var þó að gera
við skipakomur og í sláturtíðinni.
— Á Bakkafirði voru 40—50 íbú-
ar og ég held þeir hafi allir búið
við sæmileg lífskjör. Ég hygg t.d.
að fátækt hafi ekki þekkzt á
Bakkafirði miðað við ýmsa aðra
staði á Austfjörðum. Fáir voru
á sveitinni og flestir höfðu nóg
ofan í sig að éta. En fólkið var
ákaflega sparsamt og eftir að ég
fór að heiman sá ég vel, hve það
var rótgróið í gamla tímanum.
Það áleit að æskunni mundi ekki
vegna betur, þótt einhverjar
breytingar yrðu á högum manna
og gamla fólkinu fannst henni
engin vorkunn að lifa við sömu
kjör og það. Fólkið var sem sagt
ákaflega íhaldssamt.
— En hvað um einstaka menn.
Hverjir eru yður minnisstæðast-
ir?
— Afi og amma og svo Þórar-
inn ríki á Bakka, afi Gunnars
Gunnarssonar skálds. Af þeim'
mönnum sem ég hef kynnzt bar
ég alltaf mesta virðingu fyrir afa.
— og það er vegna þess, hvernig
hann fann að við mig. Ég skal
segja yður eina sögu, sem lýsir
því ofurlítið:
Ég var 11 ára gamall. Það var
á þorranum og ég sat í rökkrinu
og var að lesa Draupni eftir
Theodóru Thoroddsen. Afi var
Jakob Jónsson
komnir í hús að fáum mínútum
liðnum. — Ég heyrði afa aldrei
skamma nokkurn mann; hafði
hann þó margt fólk. En aðfinnsl-
orðinn gamall. Hann kemur til
mín og segir: „Nafni minn, nú
getur þú smalað og hýst gemling-
ana“. Ég fór út. Það var logn og
tunglið óð í skýjum, jörð mikið
auð með svellalögum. Ég var ekki
nema örstutta stund úti og hýsti
af gemlingunum það sem ég fann
og hljóp síðan beint í bókina. Þá
kemur gamli maðurinn til mín
aftur og segir: „Jæja, nafni minn,
ertu búinn að finna aUa gemling-
ana?“ — „Nei“, segi ég, „það
vantar ellefu". — Þá lítur hann
glottandi á mig og segir: „Og þú
shrifar ur
daglega lifínu
ÞÁ er jólahátlðin að ganga í
garð og í dag kemur síðasta
blaðið út fyrir jóhn. Það er vegna
þess hvernig á dagaskipan stend-
ur um þessa jólahátíð, að Þor-
láksmessa ber að þessu sinni upp
á sunnudag og fyrir vikið verður
jólahátíðin lengri en venjulega.
Ekki þó Brandajól, heldur er við-
aukinn nú framan við þau.
Þurrkað og þvegið
í önn dagsins
ÞESSA dagana hefur verið mikil
önn og í mörgu að snúast hjá
flestum þeim sem daglegum störf
um gegna. Jólaundirbúningurinn
er annaríkasti tími ársins. Ekki
aðeins fyrir húsmæðurnar, sem
eftir gamalli venju, góðum sið-
um og augljósri nauðsyn þvo allt
hátt og lágt áður en jólahátíðin
gengur í garð, heldur líka hjá
öðrum.
Fjölmargt starfandi fólk á
aldrei annaríkara en einmitt fyrir
jólin. Verzlunarfólk vinnur þá
myrkranna á milli að jólaverzl-
uninni, og gengur ekki til hvíldar
fyrr en dagur er löngu liðinn að
kvöldi. Iðnaðarmenn og aðrar
stéttir margar hafa og sjaldan
jafnmikið að gera sem fyrir jólin,
I menn láta gjarnan dytta að hús-
um sínum, fegra og prýða áður
en hátíðin gengur í garð.
Stundum finnst manni svo, að
tilgangur hátíðarinnar sjálfrar
vilji stundum gleymast í öllu
þessu umstangi, og orð skálds-
ins sannast er hann sagði:
Fagnaðarhátíð frelsarans er fé-
þúfa í túni mangarans.
Víst er um það, að sjálf jóla-
hátíðin er orðin mjög breytt frá
því sem áður var, þegar gjafirnar
voru margar hverjar engu veg-
legri en kerti og spil, eða þá ný-
prjónaðir ullarvettlingar.
En um það er ekki að fást.
Jólaboðskapurinn
ætíð óbreyttur
VÍ valda fyrst og fremst breytt
ir þjóðfélagshættir og rýmri
kjör þjóðarinnar. Þótt ytri að-
stæður okkar sem þjóðar breytist
og velmegun vaxi þá er jólaboð-
skapurinn þó alltaf hinn sami, og
ávallt jafnkærkominn og vizku-
ríkur.
En þó er mér ekki grunlaust
um, að fremur vilji hugurinn
hvarfla frá hinum sanna tilgangi
jólahaldsins á síðari árum, en
þau hafa æ fengið meira svipmót
kauphátíðar og gróðagleði. Hætt
er við, að mörgu baminu gleym-
ist sagan austan frá Gyðinga-
landi í glys gjafanna, sem að því
hrúgast og víst er barninu að
því vorkunn.
En þá er illa farið. Sú þjóð,
sem ekki á það hjartalag að
4.
4
k
kunna að fagna gleðilegum jól-
um hefur glatað drjúgum skerf
af sjálfri sér og þeim eiginleik-
um, sem gera hana að farsælli
þjóð. Því hefur jafnvel heyrzt
fleygt, að fyrir okkur íslendinga
væri kristnin og kenningar
kirkju vorrar að mörgu orðin úr-
elt fræði, sem að fáum notum
kæmu í framþróun nýtízku þjóð-
félags. Þar skyldi hver treysta á
mátt og megin og olnboga sig
áfram svo sem öndin leyfði.
En fátt er fjær sanni, og sú
þjóð sem ekki skilur boðskap
helgisögunnar frá Jerúsalem og
hefur gleymt því, að mannúðar-
frelsis- og bróðurhugsjón kristin-
dómsins er það eina úrræði sem
víngluð veröld á til þess að hún
týni ekki sjálfri sér í hatri, tor-
tryggni og eldum atomaldar.
Bil miUi kirlxju
og þjóðar
PRESTAR þjóðkirkjunnar hafa
margir hverjir kvartað undan
því í ræðu og riti, að kirkjusókn
hjá okkur íslendingum sé tneð
dræmasta móti, og trúaráhugi
lítill. Ekki þarf kirkjusókn að
vísu að sýna lítinn og minnk-
andi trúaráhuga, því margir eiga
sér trú í hjarta sínu þótt ekki sé
hún í kirkjur sótt,en hitt er víst
að trúai-þörf er mikil hér á landi.
Sjálfir hafa fróðir kennimenn
rætt það, að kirkjan mætti ef til
vill grípa til nýrra ráða til þess að
koma kenningum sínum og boð-
skap til almennings og sérstak-
lega unga fólksins.
Og víst er um það að hverjar
ráðstafanir sem á því sviði eru
gerðar eru til bóta frá því sem
nú er; vinna að því mikla nauð-
synjamáli að minnka æ meir bilið
milli kirkjunnar og þjóðarinnar.
Bróðurþel kristniunar
AÞESSUM jólum skulum við
ölí sameinast í þeirri hugsun,
að án bróðurhugsjónar kristin-
dómsins, mannúðar hans, sátt-
fýsi og eindrægni, fáum við aldrei
starfað saman að því að gera þjóð
okkar að farsælli framtíðarþjóð,
sem af samstilltum kröftum fær
lyft þeim Grettistökum, sem
fram undan bíða á vegi hennar.
GLEÐILEG JÓL!
heldur að þeir séu hér inni í bað-
stofu“. Ég þarf víst ekki að geta
þess að gemlingarnir voru allir
urnar voru alltaf svona.
— Afi sagði mér frá mörgu,
heldur Jakob áfram, en mér er
þó minnisstæðast það sem hann
sagði mér um frostaveturinn 1882.
Hann sagði mér frá því að hest-
arnir hefðu verið settir í hús und-
ir' baðstofugólfum. Og afi bætti
við: „Það var ekkert til að gefa
þeim eftir sumarmál nema blaut-
ar hefilsspænir sem heflaðar voru
úr rekavið. Næst stiganum var
reiðhestur húsmóðurinnar. Hún
hafði það fyrir venju að gefa hon
um eina smjörsköfu". Og afi
bætti við dapur: „Þetta var eini
hesturinn sem lifði af. Hinir dóu
allir“. Afi sagðist hafa kviðið
fyrir því á hverjum morgni að
koma út til skepnanna, því að
alltaf var eitthvað dautt úr hor
og hungri. Það var lítið til nær-
ingar annað en þari sem þeir
náðu upp á milli hafísjakanna í
fjörunni. — Hann sagði mér líka
að sum harðindaár hefði fólk
verið búið að fá skyrbjúg á norð-
urkjálkanum á vorin, en það
heíði læknazt um leið og farið
var að fiska hrognkelsi.
— En amma?
— Hún var ólík afa að ýmsa
leyti. Hún var ákaflega trúhneigð
og góð kona. Hún lét mig lesa
bænirnar mínar á hverju kvöldi,
en ég hafði meira yndi af að
hlusta á álfa- og draugasögurnar
hennar sem voru stundum svo
spennandi að þær héldu fyrir
manni vöku langt fram á nótt.
Hún trúði bæði á álfa og drauga,
gamla konan. Og það sem gerði
mig nú sérstaklega trúaðan á
þetta voru ýmis kennileiti og ör-
nefni. T.d. heitir einn kletturinn
inni í heiðinni Tröllkarl.
— Og þér trúið á þetta enn?
— Nei; það er orðið langt síðan
ég glataði þessari bernskutrú
minni. En ég vil þó ekki fullyrða
neitt í þessum efnum. Álfarnir
gætu.... jæja sleppum því.
— Munið þér eftir álfasögum
ömmu yðar?
— Já-já, mikil Hfandi ósköp.
En þessi er mér minnisstæðust;
ég skal segja yður hana, eins og
amma sagði mér hana:„Ég“,,sagði
amma, „var ein í bænum. Það
var að sumarlagi og fólk allt á
engjum. Ég fer út. Það er glaða
sólskin og sunnan vindur. Sá ég
þá, hvar rauðskjöldótt kýr m.eð
ákaflega stórt júgur er á leinni í
túnið. Ég vissi strax að hún var
ókunnug.
Vegna þess að ég var með
mjólkurtreg í fanginu, flýtti ég
mér inn í búrið og lagði trogið
frá mér, hljóp svo við fót út.aft-
ur og ætlaði að siga hundunum
á kúna, en var þó hætt við það,
þegar ég kom út, vegna þess hvað
kýrin var með stórt júgur. En
Framh. á bls. 14