Morgunblaðið - 29.12.1956, Síða 8

t
MORGVNBL'ÁÐli»
Laugardagur 29. des. 1956
nttMðfri
Útg.: H.f. Arvakur, Keykjavík
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Ásmundsson.
Lesbók: Ámi Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritsíjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 1600.
Askriftargjaid kr. 25.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 1.50 eintakið.
Farmgjaldaokur og
verðlagsákvœði
ekkertmál, semupp hefur Alagning kaupmanna og
komið a siðari timum hefur vald- ° ° °
ið almennara hneyksli, heldur en
farmgjaldaokur Sambands ísl.
samvinnufélaga og Olíufélagsins
h. f. Enginn, nema þessir aðilar
og þeir sem þeim eru allra tengd-
astir hafa látið sér til hugar
koma að mæla þessu okur-
hneyksli bót. Ríkisstjórnin með
Hannibal Valdimarsson ráðherra
verðlagsmála í broddi fylkmgar,
„samdi“ við S. í. S. og Olíufélagið
h. f. um að þessir aðilar r.iættu,
hagnast um milljónatugi á nokkr-
um ferðum skipsins „Hamrafell"
með olíu til landsins. Ákvörðun
farmgjaldanna er í höndum ríkis-
stjórnarinnar, sem er æðsta yfir-
stjórn verðlagsmála en þarna
tókst „verðgæzlan“ ekki betur en
svo að úr varð mesta okur-
hneyksli, sem hér hefur þekkst.
Svo mjög hefur öllum almenn-
ingi blöskrað þetta athæfi að jafn
vel fulltrúar stjórnarflokkanna,
nema Framsókn, sáu sig tilneydda
til að bera fram í bæjarstjórn
Reykjavíkur tillögu, sem fól í sér
harðar vítur á ríkisstjórnina og
áskorun til hennar og þá sérstak-
lega Hannibals um að aflétta
þessu nýja olíuokri S. í. S. og
Olíufélagsins. Auðvitað dylst eng-
um að hér er um pólitíska ívilnun
að ræða til þessara aðila, almenn-
ingur er hér látinn borga enn einu
sinni stórfé til S. í. S. af því
Framsóknarflokkurinn, sem er
rekinn af því fyrirtæki, hefur
bolmagn til að koma slíkri óhæfu
til leiðar.
En viðleitni ríkisstjórnarinnar
í verðlagsmálum beinist ekki ein-
göngu að því að hjálpa S. í. S.
til að græða milljónir, heidur hafa
nú verið gerðar ráðstafanir í þess-
um málum, sem öllum er ljóst að
beinast að því að koma fyrir
kattarnef helst öllum innflytjend-
um nema S. í. S.
Tvær stefnur
í verðlagsmálum hafa verið
uppi tvær stefnur. Annars veg-
ar er sú stefna að setja verðlags-
ákvæði, sem haldið er uppi með
umfangsmiklu skrifstofubákni en
hins vegar sú stefna að sjá til að
verzlunin sé sem hömluminnst
þannig að nægilegt vöruframboð
í eðlilegri samkeppni skapi vöru-
verðið. Af hálfu samvinnufélag-
anna hefur því verið haldið fram
að starfsemi þeirra væri trygging
fyrir sannvirði á vörum. Kemur
þetta sjónarmið m. a. fram í for-
ustugrein „Tímans" frá 18. des.
1953, þar sem segir:
„Það er stefna Framsóknar-
flokksins að létta hömlum af
verzluninni. Frjáls verzlun er al-
menningi hagstæðust, því að þá
geta samvinnufélögin óhindrað út
vegað mönnum vörur við sann-
virði og opinbert eftirlit með
verðlagi er þá óþarft.“
Undanfarin ár hefur verið far-
ið eftir þessari kenningu „Tím-
ans“. Hömlum hefur verið létt
af verzluninni, kaupmenn og sam-
vinnufélög hafa starfað hlið við
hlið og verðlag myndast að mestu
leyti án verðlagsákvæða. Verð-
lag hefur, þegar á heildina er lit-
ið, verið hið sama hjá kaup-
mönnum og kaupfélögum. En nú
á að snúa frá þessari stefnu og
setja á verðlagsákvæði og höft.
UTÁN ÚR HEIMI]
lÁÁuózunóli hejur IriujÁiS út aj
l
samvinnureksturs
Um leið og þessu nýja fyrir
komulagi er skellt á eru birt
kynstur af tölumoldviðri, sem á
að sýna að kaupmenn hafi „okr-
að“ stórkostlega á almennum
neyzluvörum. Úr þessari stað-
hæfingu verður lítið þegar að því
er gætt, að verðlag vara hjá kaup
mönnum og kaupfélögum hefur
yfirleitt verið hið sama, eins og
almenningi er kunnugt.
Stjórnarblöðin hafa að und-
anförnu haldið því fram að S.f.S.
hafi haft lægri álagningu en
heildsalar á tilteknum vöruteg-
undum en samanburðurinn er
rangur og villandi því þarna er
ekki borið saman það sem sam-
bærilegt er með því að þjónusta
stórkaupmanna við smásala og
S. í. S. við kaupfélög er ekki hin
sama. Ef svo væri að álagning
S. í. S. hefði verið lægri hlyti
líka útsöluverð kaupfélaganna
að hafa verið lægra en hjá kaup-
mönnum en það er síður en svo.
Reynsla Reykvíkinga af KRON,
sem er eitt af kaupfélögum S.f.S.
er dæmi um þetta. Allt tal um
„okur“ kaupmanna en „sann-
virði“ kaupfélaga er út í bláinn.
En tilgangurinn með hinum nýju
álagningarreglum, sem einungis
ná til heildsölu, er ekki sá að rýra
hlut S.f.S. Það getur haldið áfram
að taka það verð fyrir sína þjón-
ustu við kaupfélögin, sem það
þarf og hefur til þess ýmsar leið-
ir, svo sem vaxtareikning, „þjón-
ustugjald" og annað þvílíkt. Hin-
ar nýju reglur beinast fyrst og
fremst að stórkaupmönnunum,
sem Framsókn og stjórnarliðinu í
heild er illa við, af því þeir inn-
flytjendur þjóna þeim ekki á
sama hátt og samvinnureksturinn.
Hverjum dettur líka í hug
að núverandi ríkisstjórn
mundi fara að skerða hlut
S.Í.S.? Dæmið um okrið á
farmgjöldunum, sem ríkis-
stjórnin leyfði S.Í.S., sýnir það
skýrast af öllu.
Hér er einungis um að ræða
nýja svikamyllu, sem er af
sama toga spunnin og farm-
gjaldaokur S.Í.S. Nú á með
pólitískum bolabrögðum að
reyna að koma innflytjendum
á kné svo S.Í.S. hafi enn betra
svigrúm til sinnar starfsemi,
eins og hún nú er, á eftir.
nnan skamms tíma mun
Vatikanið í Róm standa and-
spænis einu örðugasta vandamáli,
sem þar hefur verið tekið til úr-
lausnar. Pólski kardínálinn Wys-
zynski hefur áformað að taka sér
ferð á hendur til þess að hitta
páfa að máli og ræða hin nýju
viðhorf kaþólsku kirkjunnar í
Póllandi. Þær viðræður munu
ekki einungis varða kirkjuna í
Póllandi — heldur og kaþólska
í öllum hinum kommúniska
heimi.
kJ vo sem kunnugt er,
hefur nýlega verið birt sam-
komulag, er Wyszynski kardínáli
og Gomúlka hafa gert með sér
— og er það í fyrsta sinn, sem
kaþólskur kirkjuhöfðingi hefur
gengið til samkomulags við komm
únista. Hingað til hefur það verið
yfirlýst stefna kaþólsku kirkj-
unnar, að samkomulag milli
kaþólskra og kommúnista væri ó-
hugsanlegt.
/ mðalatriðið í samning-
um Gomúlka og Wyszynskis eru
þau, að Gomúlka hefur heitið
því, að nemendur í skólum lands-
ins verði frjálst að leggja stund
á kristin fræði hjá kaþólsku
kirkjunni — og einnig verði þeim
ekki meinað að sækja guðsþjón-
ustur kirkjunnar. Og hefur
Gomúlka veitt kirkjunnar þjón-
um leyfi til þess að starfa í
fangelsum og sjúkrahúsum auk
þess- sem hann hefur einnig heit-
ið því að nunnur og prestar, sem
um árabil hafa setið í fangelsi,
verði nú leyst úr haldi.
V? agnkvæmt þessu hef-
ur Wyszynskr heitið stuðningi
kaþólsku kirkjunnar við alla við-
leitni, sem miðar að því að bæta
lífsskilyrðin í landinu. Þá hefur
hann veitt stjórnarvöldunum rétt
til þess að viðurkenna hina ein-
stöku starfsmenn kirkjunnar —
og í því felst að sjálfsögðu rétt-
ur stjórnarvaldanna til þess að
viðurkenna EKKI suma starfs-
mannanna. Eitt þessara loforða
hefur nú þegar valdið Vatikaninu
einna mestum vandræðum. Það
er sú ákvörðun Gomúlka og
Wyszinskis, að í fimm kirkjuum-
dæmum, sem áður voru þýzk, en
síðar sneidd af Þýzkalandi með
Oder-Neisselínunni, hafa verið
skipaðir biskupar til málamynda.
Bonn-stjórnin hefur þegar borið
fram opinber mótmæli við páfa-
stólinn í Vatikaninu vegna þessa
— og gérir páfa ábyrgan þessara
ákvarðana. Hefur Bonn-stjórnin
látið í ljós ugg sinn vegna þess,
að þetta bendi ótvírætt til þess
ótejnu hcijó Li rc
ocj Lotníci páj^a í milzinn uandc

Píus páfi hefur haldið fast við þá
stefnu, að málamiðlun milli krist-
indóms og kommúnisma sé óhugs
anleg þar eð kommúnisminn leit-
ast við að grafa undan siðgæði
kristindómsins. — Kommúnistar
hafa drepið og fangelsað þúsund-
ir kirkjunnar manna ' vegna
ósveigjanleika þeirra og stefnu-
festu.
að páfi muni viðurkenna hin nýju
austurlandamæri Þýzkalands —
og hefur páfa verið hótað öllu
illu, ef hann leggur blessun sína
yfir þetta.
a
páfinn óttast mjög, að Wyszynsk!
hafi með samkomulagi sínu geng
ið full langt til móts við and-
stæðingana — sér í lagi ef litið
er á það, að Vatikanið viður-
kennir enn pólsku útlagastjórn-
ina í London — og ambassador
hennar situr í Vatikaninu. Auk
þess er fullvíst talið, að Gomúlka
hafi gert margar tilraunir til þess
að komast í beint samband við
Vatikanið — og reyna á þann
hátt að búa í hagin'n fyrir komu
Wyszynskis þangað. í þessu sam-
bandi hefur þess verið getið i
erlendum blöðum, að pólski
kommúnistinn Morawski, sem er
meðlimur miðstjórnar pólska
kommúnistaflokksins, hafi fyrir
skömmu farið til Rómar undir því
yfirskini, að hann væri að sækja
s
l J1
vo sem fyrr segir er
þetta í fyrsta skipti sem kaþólska
kirkjan hefur sýnt lit samkomu-
lagsvilja 'við kommúnista — og
víst er, að Gomúlka telur það
mikinn ávinning fyrir sig og að-
stöðu sína í hinni nýju stjórn.
Frétzt hefur, að hann hafi brýnt
mjög fyrir valdamönnunum í
Moskvu, er hann heimsótti þá á
dögunum, að mikilsvert væri fyr-
ir kommúnista í A-Evrópu að ná
samkomulagi við kaþólska. Hins
vegar mun þessum nýja boðskap
ekki hafa verið fagnað í Kreml.
Orðrómur er á kreiki þess efnis,
að stjórnum hinna leppríkjanna
hafi borizt orðsending frá Kreml
eftir heimsókn Gomúlka — þar
sem alvarlega var varað við að
fylgja dæmi Gomúlka og ganga
til samkomulags við kaþólska.
Kommúnistar hefðu þröngvað
þeirra kosti svo mjög, að slíkt
samkomulag yrði frekar hagnað-
ur kaþólskra en kommúnista.
að dylst engum, að
ZO smal. af áfenyi fluttar til Akureyrar
Það var skömmu fyrir jól,
að lest þungra vöruflutninga-
bila rann norður yfir heiðar,
snæviþakta vegina, og var á-
kvörðunarsta'ður þessara bif-
reiða Akureyri. Farmurinn
var að þessu sinni allóvenju-
Iegur, hvorki meira né minna
en 20 smálestir af áfengi Ak-
ureyringum til handa. Laus-
lega reiknað teljast það 30.000
áfengisflöskur eða um 3 flösk-
ur á hvert mannsbarn á Akur-
eyri. Tilefnið var, svo sem
landslýð öllum er kunnugt, að
Akureyringar voru orðnir
þreyttir á 3 ára vínbanni, með
öllu því feikna smygli og leyni
vínsölu sem því fylgdi. Gengu
þeir til atkvæðagreiðslu nu
fyrir skömmu og var þar sam-
þykkt með 700 atkvæða meiri-
hluta að opna aftur vínbúð á
Akfureyri. Mörgum komu þessi
úrslit nokkuð á óvart, einkum
vegna þess að Reglan er sterk
á Akureyri, þar er vagga henn
ar og margir eru í stúku. Kosn
ingabaráttan í vínkosningunni
var allhörð og gáfu bæði bind-
indismenn og andstæðingar
þeirra út blöð til þess að túlka
sinn málsstað. Var ein höfuð-
röksemd opnunarmanna, að
bæjarsjóður tapaði árlega
3—400 þús. krónum í útsvari
á því að hafa ekki vínbúðina
opna svo sem áður var.
Ákveðið er nú að opna vín-
búðina á Akureyri 2. jan. n.k.
og verður hún á sama stað og
hún áðúr var í Gránufélags-
götu. Forstjóri hennar verður
og hin sami, frú Gerda Stef-
ánsson. —
Nú hefur Wyszynski kardináli
skorizt úr leik og gert samkomu-
lag við Gomulka. Afstaða páfa til
þessa atburðar verður senn kunn.
þing ítalska kommúnistaflokks-
ins. Erindið hafi hins vegar verið
það, að reyna að koma á sam-
bandi milli Vatikansins og
Varsjár.
1 áfastóllinn er nú í
miklum vanda staddur. Á hann
að aðhyllast stefnu Wyszynskis
og hefja vinsamleg samskipti við
kommúnista og reyna þannig að
bjarga því, sem bjargað verður af
sjálfstæði kaþólsku kirkjunnar í
kommúnistalöndunum — eða á
hann að halda sér við hina mörk-
uðu stefnu, sína fyrri stefnu,
stefnu Mindszentys — og annarra
kirkjuhöfðingja: Málamiðlun
milli kristindóms og kommún-
isma er óhugsanleg.
Cinemascope
á Akureyri
AKUREYRI, 27. des. — Á annan
jóladag bauð framkvæmdastjóri
Nýja bíós hér, Hreinn Garðars-
son, ýmsum gestum og blaða-
mönnum til kvöldsýningar á kvik
myndinni Sæfarinn í tiiefni af
því að bíóið hafði rétt fyrir jölin
komið upp hjá sér cinemascope-
tækjum, er fyrst voru notuð þenn
an dag. Mun Nýja bíó vera fyrsta
kvikmyndahúsið utan Reykja /ik-
ur, sem hefur tekið þessi full-
komnu sýningartæki í notkun.
— job.