Morgunblaðið - 04.01.1957, Page 10

10
MORCVNBLAÐIÐ
Fostudagur 4. jan. 1957
Fyrir kdngsins mekt
Nokkrar hugleiðingar um
leikrit séra Sigurðar
Einarssonar.
Ég er einn af þeim mörgu
hundruðum manna, sem nú hafa
séð leikrit séra Sigurðar Einars-
sonar „Fyrir kóngsins mekt“ í
Þjóðleikhúsinu, og séð leikinn sér
til óblandinnar ánægju og upp-
byggingar. Það dylst engum heil-
vita manni, sem leikinn sér, að
þetta er eitt stórbrotnasta og viða
mesta viðfangsefni, sem leikhúsið
hefur haft með höndum, og mörg-
um af færustu leikurum Þjóð-
ieikhússins hefur gefizt þarna
slíkt færi, að hinum harla sund-
urlausu leikdómum ber þó saman
um það, að þeir hafi ekki í annað
skipti komizt hærra í list sinni.
Má í þessu sambandi nefna
fyrst og fremst þá þremenning-
. ana Harald Björnsson, Ævar
Kvaran og Val Gíslason. En þetta
eitt út af fyrir sig segir nokkra
sögu um gildi leikritsins, því að
það á sér naumast stað, að unnt
sé að leika lítilfjörlegan skáld-
skap svo að list og unun sé að.
En ég er líka einn af þeim
mörgu liundruðum leikhúsgesta,
sem ekki hafa getað látið vera að
spyrja sjálfa sig um orsakir
þess, af hverju vissar uppivöðslu.
samar klíkur í menntalífi borg-
arinnar hafa gert allt, sem þeim
er unnt til þess að ófrægja þetta
verk leynt og ljóst. Og svarið
virðist mér ekki vera vandfundið.
Leikrit Sigurðar Einarssonar
fjallar um ofbeldið, ofbeldi meiri
máttar þjóðar við minni þjóð, og
ofbeldið er í því fólgið að kúga
hana með hervaldi til þess að
gangast undir stjórnskipulag, sem
henni er þvert á móti skapi. Um-
gjörð leiksins eru örlagaþrungnir
atburðir úr sögu þjóðarinnar, en
efnið og boðskapur leikritsins er
sígilt. Það fjallar einmitt um
eina viðkvæmustu samvizku-
spumingu mannkynsins í dag og
gerir hvorttveggja í senn að
varpa skerandi ljósi á aðferðir og
tækni ofbeldisins og kveða upp
yfir því þungan áfellisdóm. Og
svo hlálega vill til, að í okkar
landi eru því miður til menn,
sem er meinilla við alla sýni-
kennslu í þeim efnum og afar ó-
geðfellt að eggjandi og drengi-
legt dæmi Árna lögmanns sé jafn
snilldarlega dregið fram í dagsins
ljós, sem Sigurður Einarsson ger-
ir í þessu skáldverki sínu. Það er
kommúnistaliðið, dulbúið og ó-
dulbúið, sem snúist hefur til
fjandskapar við þetta verk af
alveg skiljanlegum ástæðum.
Samanburðurinn á því, sem er
að gerast í Ungverjalandi og því
sem gerist á sviði Þjóðleikhússins
í tveim síðustu þáttum leikrits-
ins liggur svo x augum uppi. Og
þá er gripið til þess ráðs að lítils-
virða þetta skáldverk í von um að
unnt sé að fæla íslendinga frá
aðsókn að því. Og ekki hikað við
að beita ósannindum og sleggju-
dómum. En þetta mun algerlega
mistakast. Það þýðir ekkert að
reyna að telja vitibornu fólki trú
um, að „Fyrir kóngsins mekt“
standi í neinum skugga af fs-
landsklukku Kiljans, eins og einn
leikdómari var að burðast við.
Þetta eru tvö alóskyld verk. Og
mjög hæpið að eftirtíminn leggi
á þau þann dóm, sem kommún-
istar óska. Það er líka alveg ó-
þarfi, að því sé ómótmælt, sem
eitt blað var að gefa í skyn, að
leiknum hafi verið fálega tekið.
Þetta eru bein ósannindi. Leikn-
um hefur verið afbragðsvel tek-
ið á öllum sýningum. Það er
sannleikurinn í málinu.
Frá mínu sjónarmiði er leikur-
inn „Fyrir kóngsins mekt“ mjög
skemmtilegur, mjög átakanlegur
og um leið lærdómsríkur. Hann
er voldug eggjun til varðstöðu
um íslenzkt sjálfstæði og þjóð-
lega menningu, orð í tíma talað,
sem allir þurfa að sjá og heyra.
Og hann er fallegt og rismikið
skáldverk, sem er höfundi sínum
til sæmdar. Fegurra og tígulegra
mál hefur ekki í annan tíma
heyrzt á sviði Þjóðleikhússins og
leikhúsið á alþjóðar þökk skilið
fyrir að hafa gert þetta leikrit svo
myndarlega úr garði sem raun
ber vitni.
Þetta er dómur minn og fjöl-
margra leikhúsgesta, sem ég hef
talað við, og mér finnst að hann
megi gjarnan koma opinberlega
fram, af því að mér finnst þetta
verk hafa sætt ómaklegri gagn-
rýni, Vonandi á leikritið eftir að
ganga lengi, og fjöldi manna að
sjá það sér til ánægju og gagns.
Leikhúsgestur.
Séra Sigurður Einarsson
í Holti.
Sexfugur í dag:
I gimar Finnbjörnsson
útgerðarmaður, Hnífsdal
EF AÐ líkum lætur, verður í dag
glatt á hjalla vestur í Hnífsdal
hjá frænda mínum Ingimar
Finnbjörnssyni, verkstjóra. Hann
er nú orðinn sextugur að aldri,
athafna-, gleði- og fjörmaður,
sem alla tíð hefur stráð ríkulega
í kring um sig káíínu og glettni
til ómetanlegs bragðbætis hvers-
dagsréttum lífsins — og kunna
menn af þessu því skemmtilegri
sögur, sem þeir hafa lengur og
betur notið.
Ingimar hefur alla starfsævi
sína verið forystumaður á sjó og
landi, og þannig alltaf sterk stoð
félags- og atvinnulífi byggðar-
lags síns, en I-Inífsdalur hefur
notið allra starfskrafta hans og
lífsfjörs, því að í Dalnum okkar
hefur hann átt heima frá bernsku.
Ingimar Finnbjörnsson er
fæddur 4. jan. 1897 að Görðum í
Ingimar Finnbjörnsson
Aðalvík, en fluttist til Hnífsdals
4 ára gamall með foreldrurn sín-
um, þeim hjónum Halldóru Hall-
dórsdóttur og Finnbimi Elías-
syni Eldjámssonar. Þau voru
hinar mestu mætismanneskjur
bæði tvö, þó mjög hvort á sinn
hátt. Hann leikandi gáfaður
heimspekingur og hreinn „bo-
hemé“ að eðlisfari, þótti sopinn
góður, eilítið brokkgengur á
stundum — hún standandi báðum
fótum á jörðinni, ekkert nema
gæðin og elskulegheitin fram í
fingurgóma, sakleysið sjálft, sjá-
andi aðeins fallegt og gott
allt í kring um sig, trúar.di engu
illu um eða á nokkurn mann.
Þau áttu saman 11 börn. Blessuð
veri minning þeirra.
Ingimar ólst upp með foreldr-
um sínum í Hnífsdal, við fátækt
og fremur þröngan kost, eins og
fleiri á þeim tíma, ekki sízt þar
sem ómegð var mikil.
Hann byrjaði sjómennsku þeg-
ar á bamsaldri, fyrst með föður
sínum, sem var formaður á eigin
fleytu. Pilturinn þótti snemma
vel til forystu fallinn, sakir
dugnaðar og útsjónarsemi. Hóf
hann snemma formennsku á
stærri bátum þess tíma, var m.j.
lengi hjá hinum þekkta dugnað-
armanni Hálfdáni á Búð, á m/b
„Dan“, þar til Ingimar sjálfur
hóf útgerð og keypti m/b Njál,
sem þá var einn stævsti og glæsi-
legasti bótur í fiskiflota Hnífs-
dælinga. Hann var mjög farsæll
formaður, harðduglegur og fylg-
inn sér, aflamaður og koma með
afbrigðum vel að sér mönnum
sökum þeirra jákvæðu og lífs-
stríðsléttandi eiginleika, sem í
upphafi þessa máls er að vikið.
Upp úr 1940 hætti Ingimar á
sjónum sjálfur og gerðist fyrst
vélstjóri, en síðar verkstjóri við
hraðfrystihús Hnífsdælinga, sem
hann hafði átt veigamíkinn þátt í
að stofna. Árið 1943 varð svo
mjög alvarleg sprenging í fxysti-
húsinu, sem olli hinum hörmu-
legustu slysum og mun marga
reka minni til þess atburðar, sem
þá vakti athygli um land allt.
Varð Ingimar þá fyrir miklu
áfalli, sem lamað hefur heilsu
hans æ síðan, þótt alla tíð og
ennþá hafi hann haldið áfram
hinu erfiða og ábyrgðármikla
starfi sínu sem verkstjóri húss-
ins. Hversu þýðingarmikið það er
fyrir Hnífsdælinga, sézt bezt í
ljósi þeirrar staðreyndar, að út-
gerðin og starfræksla frystihúss-
ins er ekki aðeins meginstoð at-
vinnulífsins í Dalnum, heldur ná-
lega sú einasta, sem lif og starf
fólksins á staðnum fellur og
stendur með. Hygg ég það allra
mál, að Ingimar hafi í þessu hlut
verki leyst mikinn og vanþakk-
látan vanda um svo langt skeið.
Og víðar hefur Ingimar komið
við sögu. Útgerðarmaður hefur
hann verið alla tið frá sjó-
mennskuárunum og tekið mikinn
þátt í hreppstjórnarmálum um
lengri tíma auk annarra opin-
berra starfa, sem hann hefur ver-
ið kallaður til. Þá var hann um
mörg ár leiðandi kraftur í U. M.
F. Hnífsdælinga og formaður
þess um langt skeið.
Framh. á bls. 15
Kærubréfið og rækjuveið-
araar við Isafjarðardjúp
í Morgunblaðinu þann 9. des.
sl., er birt sem frétt frá Djúpi, að í
tilefni af rækjuveiðum þar með
botnvörpu, hafi sýslumanninum
á ísafirði verið sent kærubréf
undirritað af 136 kjósendum, þar
sem krafizt er, að rækjuveiðar
með þessum hætti verði þegar
bannaðar.
Fyrirsögn þessarar fréttar í
blaðinu er að nokkru leyti vill-
andi, þar sem hún gefur til kynna
að aðeins „smáútvegsmenn“ við
Djúp standi að kærubréfi þessu.
Það er að vísu rétt að smáút-
vegsmenn og sjómenn hér í hér-
aðinu létu nöfn sín ekki vanta
undir umgetið kærubréf, enda
rányrkjan, sem rækjuveiðunum
fylgir komið harðast niður á
þeim útvegsmönnum og sjó-
mönnum, sem stundað hafa fisk-
veiðar hér innan Djúps á hinum
smærri bátum. Hitt vil ég svo
með línum þessum upplýsa, að
nöfn hinna athafnamestu og
stærstu bátaútvegsmanna hér
við Djúp standa og undir kæru-
bréfinu og má þar til nefna fyrst
og fremst Einar Guðfinnsson,
Bjarna Eiríksson, Hálfdón Ein-
arsson og Jakob Þorláksson, all-
ir í Bolungarvík, Pál Pálsson,
Hjört Guðmundsson, báðir í
Hnífsdal, Guðbjart Ásgeirsson og
Ásgeir Guðbjartsson, ísafirði.
Allir þessir menn hafa um
langt árabil rekið umfangsmikla
útgerð á stórum bátum, flestir
sem formenn ó þeim.
Undantekningalaust, eins og
áður er að vikið, má segja að allir
trillubátaformenn hér í héraðinu
og sjómenn á hinum smærri bát-
um hafa skrifað undir kærubréf-
ið, auk roskinna formanna er áð-
ur stunduðu fiskveiðar á stærri
bátum, en sem nú hafa, sumir
hverjir, látið sér lynda að sækja
sjóinn á smærri farkosti. í hópi
þessara manna er að finna af-
burða sjómenn og aflamenn, sem
of langt yrði hér upp að telja.
Menn, sem öðrum fremur hafa
haft aðstöðu til að sjá og dæma
um þá skaðsemi, sem rækjuveið-
ar hér við Djúp hafa þegar vald-
ið.
Ég get ekki í þessu sambandi
stillt mig um að endurtaka hér,
það sem ég áður hefi opinberlega
bent á. Það er þegar einn at-
hafnamesti og þekktasti útvegs-
maður hér við Djúp, Einar Guð-
finnsson kaupm. í Bolungarvík,
hugsaði sér að gera út á rækju-
veiðar. Öll tæki til þessa
veiðiskapar hafði hann útvegað
Nemur flugumferðarstjórn í USA
Gústaf Sigvaldason frá Reykjavík hefur dvalizt í Bandaríkjun-
um síðan í október s. I. til þess að kynna sér flugumferðarstjórn.
Er væntanlegur heim úr þessari ferð í byrjun næsta árs. Á mynd-
inni sézt Gústaf kynna sér starfsemina á La Guardia flugvell-
inum í New York, einum stærsta flugvelli veraldar.
ser. Þetta var á
eftirtektarsamir
þeim tíma, sem
og glöggir sjó-
menn hér fóru að sjá hvílík tor-
tíming ungfisks og önnur spill-
ing á veiðum nytjafiska ótti sér
stað með rækjuveiðunum. Fáir
aðrir hér í héraðinu höfðu betri
aðstöðu til þess að njóta stundar-
hagnaðar af rækjuveiðum en ein-
mitt þessi ötuli útvegsmaður. En
svo víðsýnn var Einar á þessa
hluti, að hann sá fyrir þær ó-
heillaafleiðingar, sem í kjölfar
þessa veiðiskapar mundu síðar
fara, enda þegar á daginn komið.
Hætti hann því við þessi áform
sín og er maður meiri að.
Rækj uveiðimenn hér við Djúp
tala oft um að rannsaka þurfi
hvort rækjuveiðar muni hafa í
för með sér spillandi áhrif á fiski-
gengd o. fl. Enginn veit þó betur
en einmitt þeir að svo er. Eða
kannski halda þeir, að þær millj.
ónir ungfisks, sem látið hafa
lífið hér við Djúp fyrir fjölda-
morðsveiðarfæri þeirra, botn-
vörpunni, (sem reyndar er lög-
bannað veiðarfæri innan friðun-
arlínunnar) muni koma á öngul.
inn á línunni síðar meir? Nei,
það er ekki hægt að telja neinum
trú um.
Rækjuveiðimenn og aðrir vita
ósköp vel, að rannsókn stofu-
lærðra manna í þessum efnum
mundu taka langan tíma og á
meðan mundi þeim kannski óátal
ið verða leyft að halda áfram
skemmdarstarfsemi sinni, sem ég
þó verð að gera ráð fyrir að
stöðvuð verði, með þeim hætti að
banna botnvörpu við veiðarnar.
Hafa annars ekki þessir sömu
menn haldið uppi nokkurs konar
rannsókrium í þessum efnum um
hart nær 20 ára skeið?
Allflestir þeirra hafa að vísu
ekki gefið neinar upplýsingar né
opinberar skýrslur um afhroð
það, sem hvers konar fiskungviði
hefur goldið við rækjuveiðarnar,
en hins vegar óspart haldið á lofti
annað veifið, þeim hagnaði, sem
af þeim leiddi fyrir þjóðarbúið í
heild.
Engum heilvita manni, sem
þekkir til þeirra spillandi afleið-
inga, sem þegar hafa stafað af
rækjuveiðunum, getur dottið í
hug að sá hagnaður, sem af þeim
leiðir, fái vegið upp á móti þeim
hagnaði, sem jafnan frá fyrstu
tíð hefur verið af fiskveiðum hér
innan Djúps, en sem hrakað hef-
ur óðfluga síðustu árin, síðan far-
ið var að skafa Djúpsbotninn með
botnvörpu á beztu fiskimiðunum,
eftir að rækjan og hvers konar
fiskungviði hafði verið upprætt
á innfjörðum Djúpsins, sem sann-
að er að séu þýðingarmiklar upp.
eldisstöðvar nytjafiska vorra.
Um skaðsemi veiða með botn-
vörpu á fjörðum inni þarf engra
rannsókna frekar við. Reynsla
ísfirðinga af rækjuveiðum sann-
ar þetta áþreifanlega eins og ég
oftlega opinberlega hefi bent á;
nú síðast í grein, sem birt var
í 7.—8. tbl. Sjómannablaðsins
Víkings, sl. sumar.
Því er það, að útvegsmenn hér
við Djúp, ásamt fleiri velunnur-
um þessa héraðs, hafa enn á ný
krafizt þess að tekið væri fyrir
þær skaðsemisveiðar með botn-
vörpu, sem hér hafa átt sér stað.
Er ekki ofmælt þó sagt sé, að
ísfirðingar biði nú í eftirvænt-
ingu um, að rækjuveiðar með
sama hætti og þær hafa verið
stundaðar hér, verði bannaðar.
Að síðustu vil ég hér með leyfa
mér að gera þá fyrirspurn til
æðstu ráðamanna útvegsmála hér
á landi, hvort rækjuveiðar með
botnvörpu hafi nokkru sinni
verið leyfðar hér við ísafjarðar-
djúp, eða annars staðar kringum
landið?
Verð ég að telja ólíklegt, að það
hafi verið leyft.
Vigur, 12. des. 1956.
Bjarni Sigurðsson.