Morgunblaðið - 04.04.1957, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 4. april 1957
MORCJJTSBLAÐIÐ
3
Handritin eiga hvergi heima
nema á íslandi
Spjallab v/ð landkönnubinn og
rithöfundinn Peter Freuchen um
gamla vini, bækur, ferðalög og blóm
¥ GÆRMORGUN kom hingað til lands danski landkönnuð-
urinn og rithöfundurinn Peter Freuchen, ásamt konu
sinni, danskri. Er hann hingað kominn í hoði Stúdentafélags
Reykjavíkur og mun hann halda tvo fyrirlestra um Græn-
land á vegum þess, annan í Háskólanum á laugardag hinn
í Gamla Bíó fyrir almenning á sunnudag. Freuchen hefir
nokkrum sinnum áður komið hingað til lands á leið sinni
til Grænlands, fyrst 1905. Freuchen fagnar því að vera
kominn enn á ný til íslands og hugsar vel til þess að rifja
upp gömul kynni við vini sína frá því fyrr á árum.
Peter Freuchen. — Myndin er tekin við Austurvöll í gær
—Ljósm. Mbl.: Ól. K. M.
— Peter Freuchen —
Lífsglaður
9 lan«dkönnuður
1 gær ræddi Peter Freucen við
blaðamenn og sagði þá margt frá
ferðum sínum, ritstörfum og ævi-
starfi við landkönnun á Græn-
landi.
Freuchen er risi að vexti, mað-
ur mikilúðlegur, með úlfgrátt
skegg á vöngum. Nú er hann 71
árs að aldri, en virðist miklu
yngri, svo kátur er hann og lífs-
glaður. í fylgd með honum er
kona hans, en hún er tízkuteikn-
ari við hið þekkta bandaríska
tízkutímarit Vogue. Er hún
þriðja kona Freuchens. Þau hjón-
in búa nú í Chicago, en Freuchen
er danskur ríkisborgari. Á hann
hús bæði í Bandaríkjunum og
Danmörku og tvö hús í Græn-
landi, en þar var hann síðast á
ferð í haust.
Hér á landi er Freuchen þekkt-
ur fyrir bækur sínar sem tvær
hafa komið út í íslenzkri þýð-
ingu Halldórs Stefánssonar.
Fjalla þær um Grænland og líf
Eskimóa, en það gjörþekkir
Freuchen af eigin reynd, enda
var fyrsta konajians af græn-
lenzku bergi brotin. í tilefni af
komu Freuchens til fslands í
þetta sinn gefur smábókaútgáfa
Helgafells og ísafoldar út úrvals-
kafla úr bók Freuchens „Æsku-
ár mín á Grænlandi“, og kom
sú bók út í gær. Eru af henni
300 tölusett og árituð eintök, sem
Stúdentafélagið hefir til sölu.
F erðalangurinn
og þeir sem blómin
þekkja
í blaðaviðtalinu í gær kom
Freuchen víða við. Hann rifjaði
upp æsku sína, er hann kom í
fyrsta sinn til íslands 1905, sem
sjómaður á dönsku skipi. Þá kom
hann á Hótel ísland og í Al-
þingishúsið, og varð dapur í
bragði þegar hann frétti að nú
væri Hótel ísland ekki til;
brunnið til grunna fyrir áratug.
Furðumarga vini og kunningja
é hann hér á landi. Jóhannesi
' Jósefssyni kynntist hann endur
fyrir löngu er Jóhannes glímdi
og Kjarval er hans einkavinur.
Laxness hitti hann fyrir tveimur
árum í Svíþjóð, og vestur í
Bandaríkjunum við frétta-
inennsku á þingi Sameinuðu þjóð'
anna hitti hann Daða Hjörvar,
sem hann mat mikils og hafði
mikið dálæti á.
— Ég er mjög glaður og ánægð-
ur, sagði Peter Freuchen, yfir
því að vera nú kominn hingað
til lands. Ég dáist að menningu
ykkar íslendinga, erfðavenjum
og gamalli, góðri sögu. Það er
lærdómsríkt fyrir mig að hitta
menn, sem lifað hafa svo lengi í
landi sínu án þess að glata for-
tíð sinni eða sögu, eru svo rót-
fastir í því sem liðið er, en horfa
með framfarahug fram á leið.
Mitt hlutskipti í lífinu hefir verið
það að flakka um veröldina. Ör-
lög mín eru ævi þess, sem í raun-
inni á hvergi heima.
Ungur hleypti ég heimdrag-
anum og lagði land undir fót og
síðan get ég ekki sagt að ég hafi
nokkurs staðar tekið mér ból-
festu um langa hríð. Þess vegna
finn ég ávallt til dálítillar öfund-
ar þegar ég kem heim í fæðing-
arbæ minn, Nyköbing á Falstri
og hitti gamla jafnaldra mína og
leikbræður. Þeir hafa búið þar
síðan í barnæsku á sama staðn-
um, og þeir vita allt um fuglana,
sem sitja á engjunum í kringum
bæinn og segja mér nákvæmlega
hvenær blómin á Falstri springi
út. Um það er ég ófróður og það
er hlutskipti þess, sem ávallt er
á ferðalagi að kunna varla deili
á átthögum sínum. Fyrir okkur
aldraða menn, sem víða höfum
ferðazt verður lífið ekki ósvipað
kvikmynd, sem við horfum
ópersónulegir á, rennur framhjá
augum en er horfin að bragði.
Því þykir mér á sama hátt gam-
an að koma hingað til íslands,
rétt eins og þegar ég kem heim
til Falsturs. Hér er gömul rót-
föst menning í grósku með þjóð-
inni.
Og það er einmitt hjá smá-
þjóðunum, sem manni verður
ljósast, að í raun og veru er það
maðurinn sjálfur, hjartalag hans
og sál, sem öllu skiptir í veröld-
inni, ekki þjóðir og heimshlutar
sem slíkir. Og það er einmitt
þetta sem mér hefir fundizt koma
fram í ræðum hins ágæta full-
trúa ykkar íslendinga hjá Sam-
einuðu þjóðunum, Thors Thors.
Þegar hann flytur ræður hlusta
allir, jafnvel þótt það sé fulltrúi
minnstu þjóðarinnar sem mælir,
því að í ræðum hans kemur fram
friðarviljinn, samstarfsviljinn og
virðingin fyrir einstaklingnum,
manninum.
Handritin heim
Þá vék Freuchen að handrita-
málinu, og lýsti þar þeirri bjarg
föstu sannfæringu sinni, að Dön-
um beri að skila íslendingum
handritunum. Gömlu íslenzku
handritin eru skrifuð á íslandi af
íslendingum og þess vegna eiga
þau að geymast á íslandi, sagði
hann.
Ég hefi ávallt dáðst að íslenzk-
um bókmenntum og ég fæ ekki
skilið að þeir menn skuli vera til
sem ekki bera þá virðingu fyrir
skinnbókunum gömlu að vilja
skila þeim aftur til föðurlands
síns. Og þar við bætist, að íslend-
ingar eru svo afskaplega elsku-
leg þjóð.
Með því á ég við, að ef ein-
hvern fýsir að rannsaka handrit-
in eða lesa þau, þá á hann ofur
auðvelt með að koma hingað til
lands og líta í þau. Vísindin eiga
að vera alþjóðleg. En sannleik-
urinn er sá, að danskir vísinda-
menn, sem um handritin hafa
fjallað eru ef til vill meiri safnar
ar en vísindamenn, og af þvi er
andstaðan gegn afhendingu hand-
ritanna sprottin.
Síðan drap Freuchen á þann
atburð, er Þjóðverjar tóku minn-
ismerki eitt mikið herskildi í Dan
mörku 1864 og færðu það heim
með sér. Því var ekki skilað aft-
ur frá Berlín fyrr en eftir síðasta
strið. Ef þér hefðuð séð fagnað-
arlætin sem þá urðu í Danmörku
væruð þér heídur ekki í neinum
vafa um, að ísiendingar eiga skil
ið að fá þá dýrgripi sína aftur,
sem þeir óska.
Við verðum að efla vináttu og
frið með þjóðum okkar og hand-
ritin eru þjóðardýrgripir í aug-
um hvers einasta ísiendings, en
ekki í augum Dana. Því ber að
skila þeim.
Ég elska land mitt, hélt Freuc-
hen áfram, jafnt og þið elskið
ykkar föðuriand, og þess vegna
vil ég að við afhendum þessa
þjóðardýrgripi ykkar. Satt að
segja ber ég kinnroða sem Dani
fyrir það að þeir skuli ekki
fyrir löngu vera komnir til Is-
lands.
Hugljúfur fræðaþulur
Talið barst að gömlu íslend-
ingabyggðunum í Grænlandi, en
Freuchen er manna fróðastur um
þær og hefir rannsakað byggða-
stæðin allvel. Enn lifa gamlar
sögur og söngvar meðal Græn-
lendinga um hvítu mennina sem
landið byggðu eitt sinn, og lík-
ast til hafa þeir verið allt að
5000 talsins, segir Freuchen, áttu
sér 12 kirkjur og 8 klaustur á
Grænlandsströndum.
Síðan er spjallað um ferðir
Freuchens um allan heim, vel-
gengni hans í bandaríska sjón-
varpsþættinum, er hann vann á
aðra milljón króna en um það
vill hann lítið tala, kvikmynda-
gerð hans og kvikmyndaleik, er
hann lék eitt sinn hreindýra-
þjóf í norðurskautskvikmynd,
síðustu bókina hans, sem er smá
sagnasafn af portúgölskum fiski-
mönnum á Nýfundnalandsmið-
um og svo mætti lengi telja.
Maður finnur strax, að Peter
Freuchen er maður, sem gæti
talað um hugðarefni sín og ævin-
týr allt til kvölds og haldið
áheyrendum hugföngnum, svo
mikilli frásagnargleði og gáfu er
hann gæddur, en hér verður botn
inn sleginn í viðtalið við þennan
hugljúfa, yfirlætislausa land-
könnuð, sem sennilega kann betri
skil á Grænlendingum og landi
þeirra en nokkur annar núlifandi
maður.
AÐALFUNDUR Félags íslenzkra
rafvirkja var haldinn þriðjudag-
inn 26. f.m. Á fundinum var lýst
stjórnarkjöri, sem fram átti að
fara að viðhafðri ailsherjarat-
kvæðagreiðslu, en þar sem að-
eins einn listi kom fram, varð
stjórn, og aðrir trúnaðarmenn
félagsins, sjálfkjörin. Stjórn fé-
lagsins og aðrar trúnaðarstöður
eru nú skipaðar sem hér segir:
Félagsstjórn: Formaður, Óskar
Hallgrímsson, varaformaður, Páll
J. Pálsson, ritari Sveinn V. Lýðs-
son, gjaldkeri Magnús K. Geirs-
son, aðstoðargjaldkeri Kristján
Benediktsson. Varastjórn: Sig-
urður Sigurjónsson og Auðunn
Bergsveinsson. Trúnaðarmanna-
ráð: Svavar Björnsson, Einar
Einarsson, Sigurður Kjartansson
og Tómas Tómasson. Varamenn:
Marteinn P. Kristinsson, Gunn-
laugur Þórarinsson, Kristinn K.
Ólafsson og Kristján J. Bjarna-
son. Stjórn Styrktarsjóðs: Ósk-
ar Guðmundsson og Aðalsteinn
Tryggvason. Til vara Áslaugur
Bjarnason og Stefán Jónsson.
Stjórn Fasteignasjóðs: Aðalsteinn
Tryggvason, Þorsteinn Sveinsson
og Óskar Hallgrímsson. Endur-
Æviágrip
HINN heimsfrægi danski land-
könnuður, Peter Freuchen, er
kominn hingað í boði Stúdenta-
félags Reykjavíkur.
Peter Freuchen er fæddur í
Danmörku árið 1886 og varð
stúdent þar árið 1904. Hóf
hann nám í læknisfræði, en
hvarf frá því námi þegar hann
gerðist þátttakandi í hinum
danska könnunarleiðangri til
Norðaustur-Grænlands, sem
stjórnað var af Mylius-Erichsen,
og þar aðstoðaði hann prófessor
Wegener við veðurathuganir.
Nokkru seinna vann hann með
Knud Rasmussen að stofnun
Thule-stöðvarinnar og stóð þar
fyrir verzlun til 1919. Þaðan fór
hann í leiðangur með Knud Ras-
mussen yfir norðurhluta Græn-
sjálfkjörin
skoðendur: Þorsteinn Sveinsson
og Ragnar Stefánsson. Til vara:
Matthías Matthíasson. Skemmti-
nefnd: Haraldur Steingrimsson,
Gunnar H. Árnason og Óskar
Gissurarson.
Á aðalfundinum flutti formað-
ur félagsins, Óskar Hallgrímsson,
skýrslu stjórnarinnar um starf-
semi félagsins ó liðnu starfsári.
Var starfsemi félagsins mjög fjöl
þætt, en stærsta viðfangsefnið
var bygging félagsheimilis, scm
félagið hóf á árinu, ásamt öðru
stéttarfélagi í bænum. Gjaldkeri,
Magnús K. Geirsson, gerði grein
fyrir fjórhag félagsins og las
endurskoðaða reikninga. Fjár-
hagur félagsins er góður, skuld-
lausar eignir nema nú kr.
765.728.80. Eignaaukning á árinu
hefur orðið kr. 232.416.55.
Félagsmenn eru nú 355 og
skiptast eftir búsetu þannig:
Reykjavík, Kópavogur og Sel-
tjarnarnes: 271 (277 árið áður).
Utan þessara staða: 84 (77 árið
áður). Við nám í iðngreininni á
öllu landinu eru nú 180 nemend-
ur.
Sérstök félagsdeild starfar á
Akureyri og eru félagar í henni
21. Formaður deildarinnar er
Ingvi R. Jóhannsson.
landsjökuls og fann þar áður
ókunna landshluta.
Peter Freuche,. var einnig þátt
takandi í Thuleleiðangrinum
1916—’18, var með í undirbúningi
leiðangurs Roald Amundsens og
leiðangrinum frá Grænlandi til
Kyrrahafsins 1924. í þessum síð-
astnefnda leiðangri varð hann
fyrir allmiklu kali á vinstra
fæti, serr xeiddi til þess að taka
varð "f nonum fótinn.
Peter Freuchen er víðfrægur
fyrirlesari og rithöfundur. Hann
hefur verið ritstjóri danska viku-
blaðsins Ude og Hjemme og er
blaðamaður hjá Politiken. Hann
hefur fengizt mikið við ritstörf
og meðal annars skrifað skáld-
sögurnar „Storfanger“ og „Röm-
ningsmænd“, sem báðar fjalla um
Hudson Bay-eskimóana. Tvær
hinna alkunnu ferðabóka hans,
Æskuár mín á Grænlandi og
Ævintýrin heilla, hafa verið gefn
ar út á íslenzku.
Árið 1935 kom út bók hans um
Knud Rasmussen, en þeir voru
miklir vinir og samstarfsmenn.
Peter Freuchen hefur á seinni
árum ýmist dvalizt í Danmörku
eða Ameriku. í Hollywood sá
hann um töku kvikmyndar sinn-
ar „Eskimóinn", sem lýsir árekstr
um hinna frumstæðu eskimóa
við hvíta manninn. Og ekkT alls
fyrir löngu gat hann sér frægðar
þar vestra fyrir að vinna 64 þús-
und dali í spurningaþætti.
Ný verzlun
Keflavík, 16. marz:
VERZLUNIN Nonni og Bubbi
hafa opnað nýja verzlun að Hring
braut 92. Er verzlun þessi ein sú
glæsilegasta sem opnuð hefur
verið hér í bæ. Verzlunarhúsið
er 218 fermetrar að stærð, tví-
lyft auk kjallara. Er verzlunin
á neðri hæðinni ásamt vörulag-
er. í verzluninni er öllu mjög
haganlega fyrirkomið, er henni
skipt í deildir, en þær eru mat-
vörudeild, nýlendu, búsóhalda-
deild og vefnaðarvörudeild.
Verzlunin er hituð upp með geisla
hitun, sem komið er fyrir í loft-
inu. I kjallara eru tvær frysti-
geymslur, með mismunandi
kuldastigi. Jón Pálsson sá um
smíði verzlunarinnar, Guðbjörn
Guðmundsson sá um raflagnir,
Áki Granz annaðist málningu og
innréttingar gerðu þeir Stefán
Rafn og Jónas Kristjánsson Hafn
arfirði. — Ingvar.
Stjórn félogs íslenzkro
rofvirkjo