Morgunblaðið - 04.04.1957, Side 9

Ilmmtudagur Á apríl 1957
MORCVNBl AÐIÐ
9
StöÖvun sparifiármyndunar meginorsök
lánsfiárskorts til íhúðahygginga
Bankaraii og byggingarlónin
Afleiðing al lónlansri steinu vinstri stjóraorinnor
Ræba Jóhanns Hafsteins alþm
á Varðarfundi í gærkvöldi
HÉR fer á eftir ræða sú, sem Jó-
hann Hafstein, alþm., flutti á
Varðarfundi í gærkvöldi:
Þegar mynduð var ný ríkis-
stjórn undir forustu Sjálfstæðis-
manna, eftir alþingiskosningarn-
ar 1953, var það eitt af megin-
atriðunum í stjómarsamningn-
um að afla nýs fjármagns til
byggingarlána og bæta skipan
þeirra mála í heild.
Um þetta var samið þannig milli
þáverandi stjórnarflokka:
„Tryggt verði aukið fjár-
magn til íbúðabygginga í kaup
stöðum og þorpum, lögð á-
herzla á að greiða fyrir bygg-
ingu íbúðarhúsa, sem nú eru
í smiðum, og lagður grund-
völlur að því að leysa þetta
vandamál til frambúðar“.
AFSTAÐA FYKRVEHANOI
RÍKISSTJÓRNAR
f árslok gerði þáverandi for-
eætisráðherra, Ólafur Thors,
grein fyrir viðhorfum þessara
mála innan ríkisstjórnarinnar og
komst þá m.a. svo að orði í út-
varpsræðu frá Alþingi, þann 14.
des. 1953:
„Til byggingarmálanna þarf
einnig stórfé. Er hugmyndin
sú, að leysa þær þarfir til
frambúðar á þann hátt, að út-
lán til íbúðarhúsa verði fastur
liður í útlánastarfsemi pen-
ingastofnana“.
Siðan gerði ráðherrann grein
fyrir þeim úrræðum, sem ríkis-
stjórnin hygðist beita og tók
skýrt fram, að megináherzlan
yrði lögð á
„að hagnýta sér aukningu
sparifjár í landinu með
breyttri útlánastarfsemi“.
Síðan var leitað samstarfs við
bankana og í nánu samráði við
þá undirbúin löggjöfin um hús-
næðismálastjórn, veðlán til íbúða
bygginga og útrýmingu heilsu-
spillandi íbúða. f nefnd sem und-
irbjó þessa löggjöf áttu sæti
bankastjórar frá Landsbankan-
um, Búnaðarbankanum og Út-
vegsbankanum, en bankastjóri
Framkvæmdabankans var for-
maður nefndarinnar. Auk þess
áttu sæti í nefndinni hagfræðing-
ar Landsbankans, Reykjavíkur-
bæjar og fulltrúi í félagsmála-
ráðuneytinu.
SKATTFRELSI OG
SKATTALÆKKUN
Þegar ráðherrar þáverandi rík-
isstjórnar Ólafs Thors áttu við-
ræður við bankana um lánsfjár-
málin til íbúðabygginga, létu
þeir óhikað í ljós, að þeir gerðu
ráð fyrir því, að þótt bankarnir
yrðu við óskum rikisstjórnarinn-
ar um nýjar lánveitingar til
íbúðabyginga, þyrfti ekki að
gæta samdráttar í útlánum bank-
anna að öðru leyti, þar sem vonir
stæðu til áframhaldandi sparl-
tjáraukningar og þeim mun frem-
ur, sem Alþingi var þá að ganga
frá nýrri skattalöggjöf, sem fól í
sér allt að 30% skattalækkun á
almenningi auk þess sem sparifé
skyldi gert skattfrjálst innan
vissra marka og undanþegið
framtalsskyldu.
f HLUTFALLI VIÐ SPARI-
FJÁRAUKNINGU
Tillögur húsnæðismálanefndar-
innar og uppkast hennar að
frumvarpi til laga um íbúðaiána-
málin grundvölluðust á því, að
sparifjármyndunin í landinu
væri meginforsenda þessara
lánsfjármála. Segir um þetta í
álitsgerð nefndarinnar:
„— — Nefndin álítur, að
sökum þess hve húsnæðismál-
ið er þýðingarmikið frá fé-
lagslegu sjónarmiði og jafn-
framt hve íbúðir eru fjárhags
lega trygg eign, þá eigi lán-
veitingar til íbúðabygginga að
sitja fyrir um notkun á tals-
verðum hluta þess sparifjár,
sem myndast í landinu“.
Þegar samkomulag var gert
milli bankanna og fyrrverandi
ríkisstjórnar um lánveitingar til
íbúðabygginga í sambandi við
lagasetninguna um húsnæðis-
málastjórn o. fl., nr. 55/1955, var
ákveðið, að framlag bankanna
skyldi vera 20 millj. kr. til kaupa
á A-bankavaxtabréfum hvort ár-
ið um sig, 1955 og 1956, og að
fjárhæð þessi skiptist á bankana
„í hlutfalli við sparifjáraukn-
ingu þeirra á timabilinu“.
ÖRUGG ÞRÓUN Á UNDAN-
FÖRNUM ÁRUM
Af framangreindu kemur svo
ljóst fram sem verða má, að
þungamiðja lánsfjárgetunnar til
íbúðalána í landinu hlýtur ætíð
að hvíla á sparifjáraukningunni,
myndun nýs sparifjár í landinu.
Eftirfarandi tafla sýnir aukn-
ingu spariinnlánanna í heild á ár-
unum 1950—1955:
S' B. S- Bankar Millj. kr Sparisjóðir Millj. kr.
1950 459,6 123,2
1951 468,2 128,3
1952 546,7 144,3
1953 693,2 178,4
1954 834,2 229,3
1955 908,1 254,6
Sparifjáraukningin í bönkun-
um er þessi:
Árið Millj. kr.
1951 8.6
1952 78.5
1953 146.5
1954 141.0
1955 73.9
1956 74.4
ÍSKYGGILEG UMSKIPTI
Það eru hin ískyggilegu um-
skipti í sparifjármynduninni í
bönkunum á sl. ári, sem nú valda
örðugleikum og hafa gert það að
verkum, að bankarnir hafa ekki
í bili getað haldið áfram lánveit-
ingum til íbúðabygginganna.
Framan af árinu 1956 er spari-
fjármundunin enn mikil, eða 98.3
millj. kr. til júlí-loka.
En þá skiptir hins vegar um
og frá þeim tíma til áramóta
minnkar sparifé bankanna um
23.1 millj. króna.
Það er þetta, sem menn verða
að hafa í huga, þegar núverandi
Ég vil að gefnu tilefni minna
nokkrum orðum á þátt núverandi
ríkisstjórnar í húsnæðismálun-
um:
1. Sett voru bráðabirgðalög þann
21. sept. sl. um að bæta 3
stjórnargæðingum í húsnæð-
ismálastjórn með því aðalhlut-
verki að úthluta lánum.
2. Sett bráðabirgðalög um afnot
íbúðarhúsa, með sektará-
kvæðum allt að 1 millj. kr., ef
út af er brugðið.
3. Engar viðræður við banka eða
peningastofnanir frá júlí, er
stjórnin tók við, og til ársloka
um ráðstafanir, er leitt gætu
til eða stuðlað að áframhald-
andi sparifjármyndun eða
bætt möguleikana til aukinna
íbúðalána, utan þess, sem fé-
Jóiiaun Hafstein.
III e: c
^ = s t* W S* • p
44,3 625,1 19,0
46,9 643,4 18,3
49,2 740,2 95,8
57,9 929,5 189,3
84,1 1147,6 218,1
110,2 1272,9 125,3
stjórnarblöð hafa undanfarna
daga verið með dólgslegar ásak-
anir í garð bankanna og einn ráð
herranna, félagsmálaráðherra,
tekið undir þann málflutning —
að núverandi ríkisstjórn hcfir
eins og sakir standa beðið um
aukið lánsfé af minnkandi spari-
fé i bönkum landsins.
Viðhorf bankanna er alveg ó-
breytt til þess, að eðlilegt og
sjálfsagt sé að verja vissum hluta
sparifjáraukningarinnar á hverj-
um tima til íbúðalána. En eins
og sakir standa í dag er því mið-
ur ríkjandi mikil óvissa í þeim
efnum og bankarnir hafa talið
nauðsynlegt að sjá betur hvern-
ig úr rætist.
En þrátt fyrir þetta hafa bank-
arnir allir tekið fram eftirfarandi
í sameiginlegu svari til ríkis-
stjórnarinnar:
„Engu að síður er bönkun-
um ljós þörfin fyrir áfram-
haldandi lánveitingu veðlána-
kerfisins og eru fúsir að
Ieggja því lið, eftir þvi sem
aðstæðtar leyfa.“
lagsmálaráðherra mun lítil-
lega hafa rætt íbúðamálin við
Landsbankann í árslok.
4. 19. febr. 1957 eru fulltrúar
bankanna boðaðir til forsætis-
ráðherra til viðræðna um mál-
ið. í marz eru tveir fundir
með ríkisstjórninni um málið
og málaleitun ríkisstjórnar-
innar um íbúðalán rædd í
bankaráðum bankanna og
milli þeirra og svarað sam-
eiginlega þann 26. marz s.L
með þeim niðurstöðum, sem
kunnar eru úr dagblöðum, að
bankarnir treysti sér ekki í
bili að leggja fé af mörkum,
en vilji taka málið til athug-
unar að nýju að lokinni vetr-
arvertíð.
5. Ríkisstjórnin mun til bráða-
birgða verja 10—15 millj. kr.
af fé atvinnuleysistryggingar-
sjóðs og frá almannatrygging-
unum til íbúðalána.
Þetta hefur ríkisstjórnin til-
kynnt eftir að svar bankanna lá
fyrir, en það svarar ríflega því,
sem um var beðið frá þeim í bili.
Þetta liggur fyrir að svo
komnu.
HVAÐ VELDUR
UMSKIPTUNUM?
Hver og einn getur svo gert
það upp við sig, hvort núverandi
ríkisstjórn og aðgerðir hennar í
efnahagsmálunum og boðaðar
ráðagerðir muni eiga nokkum
þátt í þeim alvarlegu umskiptum
í þróun peningamálanna, sem
landsmenn undanfarið hafa búið
við.
Ég minni aðeins á eftirfarandi
örfá atriði:
Fyrir kosningar í sumar eru
boðuð „varanleg" úrræði í efna-
hagsmálunum. Það á að gjör-
breyta efnahagslífinu og leiða
þjóðina af „eyðimerkuxgöngu"
undanfarinna ára.
Eftir kosningar og stjórnar-
myndun (með kommúnistum,
þrátt fyrir gagnstæð loforð) er
vísitala og verðlag fest með
bráðabirgðaaðgerðum.
Um það segir stærsta stjórnar-
blaðið, Þjóðviljinn, 28. ágúst ’56:
„Samkomulagið er til þess
gert og bundið því skilyrði, að
samið verði um varanlega
frambúðarlausn efnahagsmál-
anna fyrir áramót. Verði það
ekki gert koma aftur til fram-
kvæmda fyrri ákv. um kaup-
greiðskur og verðlag“.
Og Alþýðublaðið 30. ágúst:
„Og fresturinn fram að
næstu áramótum mun skera
úr um það, hvort hægt verði
að gera drauminn um róttæk-
ar ráðstafanir í efnahagsmál-
unum og stöðvun dýrtíðarinn-
ar að veruleika. Hann þýðir
ekki aðeins vinnufrið rikis-
stjórninni til handa ,heldur
undirbúning annars meira og
betra“.
Því er haldið fram af núver-
andi stjórnarherrum, að Sjálf-
stæðisflokkurinn hafi skilið við
„gjaldþrota" veðlánakerfi og
aðeins blekkt fólkið í byggingar-
málunum.
Er mikil furða, hversu langt
menn geta leiðzt í rökvillum og
beinum ósannindum eða hvoru-
tveggja samfara takmarkaðri
þekkingu á þeim málum, sem um
er rætt.
Sjálfstæðismenn beittu sér fyr-
ir frelsi til bygginga hagkvæmra
smáíbúða og unnu að fjárveit-
ingum til íbúðalána, af gengis-
hagnaði, af greiðsluafgangi ríkis-
sjóðs hvað eftir annað og frá
Landsbankanum (mótvirðissjóðs
fé) meðan ekki var fyrir hendi
föst skipan lánsfjármálanna.
Síöan er lögfest hið almenna
veðlánakerfi í tíð fyrrverandi
ríkisstjórnar, undir forsæti Sjálf
stæðismanna. Þegar sú löggjöf
var í undirbúningi áætluðu sér-
fræðingar, að árlega þyrfti að
byggja um 1000—1100 nýjar í-
búðir á öllu landinu næstu 5 ár,
til að leysa úr húsnæðiseklunni.
Samhliða var áætlað, að löng lán
til íbúðabygginga á vegum veð-
lánakerfisins og allra annarra að-
ila, sem að slíkum lánveitingum
Og 25. þing Alþýðusam-
bands íslands, sem saman kom
í nóvember, ályktar:
„ÞingiS lýsir því yfir, að
við aðgerðir þær í efnahags-
málum, er nú standa fyrir
dyrum er það algert lágmarks
skilyrði verkalýöshreyfingar-
innar, að ekkert verði gert, er
hafi í för með sér skerðingu
á kaupmætti vinnulaunanna
og að ekki komi til mála, að
auknum kröfum útflutnings-
framleiðisUmnar vetrði mætt
með nýjum álögum á alþýð-
una“.
„BJARGRÁBIN“ f
EFNAHAGSMÁLUNUM
„Bjargráðin" í efnahagsmál-
unum voru lögfest fyrir jólin.
Aðalinntak þeirra, eftir því
sem ríkisstjórnin sjálf gerði grein
fyrir — var
að krefja þjóðina um allt að
250 millj. kr. í nýjum
sköttum og tollum;
og enntfremur, þegar tillit
væri tekið til eldri álaga,
sem óbreyttar stæðu, væri
verið að „millifæra" um
500 millj. kr. til útgerðar-
innar.
Þegar fjárlög fyrir árið 1957
eru loks afgreidd í marz s.l., eru
það í ofanálag langhæstu fjár-
lög, sem nokkru sinni hafa verið
afgreidd.
Loks má minna á, það sem eng
an veginn er áhrifalaust á efna-
hagsmálin, að af hálfu ríkis-
stjórnarinnar •>*"'"r,st svo sem
varnarliðið, samfara framkvæmd
um þess í landinu, eigi bæði að
vera og ekki vera hér, og veit
raunar enginn, hvað við tekur.
Og enn er þess ógetið, hverjir
ábyrgð bera á verkföllunum frá
1955 — og þeirri dýrtíðarhækk-
un, sem af þeim leiddi (25 stig
eða 15% hækkun á vísitölufram
færslukostnaðar), en minnkandi
verðgildi krónunnar og óstöðugt
verðlag lamar öll skilyrði til heil
brigðrar sparifjármyndunar.
vjnna, yrðu 100 millj. kr. hvort
árið um sig 1955 og 1956.
ÁRANGUR VEÐLÁNA-
KERFISINS
Nú liggja fyrir skýrslur hag-
fræðideildar Landsbankans um
árangur veðlánakerfisins, þar
sem m.a. segir eftirfarandi:
„Lánveitingar úr veðdeild-
inni hófust 1. nóvember 1955,
og á þeim sautján mánuðunr,
sem siðan eru liðnir, hafa A-
og B-lán úr veðdeildinni num-
ið 81 millj. kr. til rúmlega 1450
einstaklinga auk 24 millj. kr.
til Byggingarsjóðs. Hafa samn
ingar og heildaráætlanir um
lánveitingar fullkomlega stað
izt. Árið 1955 voru löng lán
til íbúðabygginga rúmlega 100
millj. kr., en allt bendir til
þess, að þau hafi verið um
120—130 millj. iar. á árinu
1956, en skýrslusöfnun um
þau er enn ekki lokið. Mikið
hefur líka áunnizt. Nú liggja
að vísu enn óafgreiddar 1800
umsóknir, en það er um 800
minna en í upphafi. Allmikill
fjöldi þessara íbúða er
skamrnt á veg kominn, en
margir, sem umsóknir eiga,
munu vafalaust geta bjargazt
án lána úr veðlánakerfinu. Á
Frh. af bls. 12.
Þóttor núverandi ríkisstjórnai
Hvað dnnnizt hefir og gera mætti