Morgunblaðið - 29.10.1957, Síða 8

8
MORCVNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 29. okt. 1957
Skáldib, bóndinn og kennar-
inn, sem hefir drepið yfir2000
tófur og minka
Vetrarheimsókn til Gunnars Einars-
sonar i Bergskála á Skaga
ÉG finn þétt og hlýtt handtak hafa gert minna að því á landi.
smárrar og fíngerðrar handar.
Fyrir framan mig stendur meðal-
maður á hæð, grannur en lið-
lega vaxinn. Fyrir hægra auga
han§ er svartur leppur, sem væri
hann sjóræningi. Hitt augað er
hvasst og kvikt, en óvenjuskært
og skýrlegt. Hárið er úfið og
tekið að grána.
Eftir að við höfum heilsazt
snýr hann sér að Árna Þorvalds-
syni, sem ekið hefir mér hingað
heim á hlað og segir:
— Kondu blessaður Árni minn.
Alltaf er það eitthvað þokka-
legt, sem þú færir manni. Á eft-
ir fylgir góðlátlegur hlátur
beggja.
— Jæja, gjörið þið svo vel að
ganga í bæinn. Það vill nú svo
til að betri helmingurinn af mér
er ekki heima svo að ég losna
við að gefa ykkur kaffi.
Þannig voru fyrstu kynni mín
af bóndanum, skáldinu og refa-
skyttunni landskunnu, Gunnari
Einarssyni í Bergskála á Skaga.
Hingað er ég kominn frá Sáuð-
árkróki undir öruggri handleiðslu
Árna Þorvaldssonar, hins vísna-
fróða og skemmtilega ferðafélaga.
Það er norðaustan hríðarhragl-
andi og brimið dynur við Selnes
og Hvalnes og lemur skerin fram
undan Borgarlæk, en svo heitir
jörðin, sem Bergskáli er reistur
á. Fyrir meira en tveim tugum
ára reisti Gunnar sér lítið hús
norðvestan við Bergskálahamar,
sem mun draga nafn sitt af
gamalli verbúð, sem þar hefur
staðið niðri við sjóinn. Síðar
keypti hann jörðina Borgarlæk
og hefur búið á henni siðan. Hef-
ur svo Bergskálanafnið festst við
jörðina og mun svo að öllum
líkindum verða.
Við tökum okkur sæti inni í
lítilli og hlýlegri stofu og röbb-
um um daginn og veginn. Ég
tek mér nokkra stund til þess
að virða húsbóndann fyrir mér,
veit ekki almennilega hvernig
ég á að leggja til atlögu við hann.
Hann er svo óvenjulega ákveð-
inn í öllu látbragði og orðum,
oft stórorður og bölvar hressi-
lega. Orkan og lífsfjörið gneistar
af honum.
Ég tek það ráð að svara hon-
um í sömu mynt, nota stór orð
og sterk og bölva eins og hann,
teprulaust og án allrar tilgerð-
ar, á okkar blæríka máli.
Gunnar kann þessu sýnilega
vel og ég finn að við erum á
sömu bylgjulengd. Þó er greini-
legt að hann hefir enga löngun
til þess að munnhöggvast við
menn, til þess er hann of greind-
ur. Og þótt orðin séu á stundum
stór er hver setning meitluð og
hugsuð, hvergi fum eða hik. Það
er auðséð að í hausnum á bak
við svarta leppinn búa fljúgandi
gáfur.
En ekki dugir þetta. Það líð-
ur óðum á daginn og meðan birtu
nýtur ætla ég að taka af gest-
gjafa mínum nokkrar myndir. Ég
spyr hann umsvifalaust hvort ég
megi mynda leppinn.
— O, blessaður það er nú svo
■em ekkert að mynda, og ósjálf-
rátt leitar hægri hendi hans upp
að auganu og hann lagfærir lepp-
inn. Ég horfi athugull á hið
glampandi vinstra auga, reyni
að sjá hvort honum hefir líkað
miður. Svo er ekki. Bros færist
um munnvikin og hann segir:
— En sjóræningi er bara ekki
aóg. Ég hef að sönnu drepið ýmis
tff á sjó, en ég tel mig ekki
setti létt skot í byssuna. Hefði
ég verið með stórt refaskot, þá
væri ég ekki hér og þú sætir
ekki hérna hjá mér og drykkir
einiberjabrennivín, karl minn.
Þegar skotið hljóp úr byssunni
varð ég alblindur á báðum aug-
um. Þetta var þriggja tommu
löng patróna og þegar ég þreif-
aði upp að andlitinu var hún á
En ræningi er réttnefni,
Við þetta situr og umsvifa-
laust fellst Gunnar á að ég myndi
hann.
Alltaf annað slagið höfum við
verið að tala um vísur, skáld og
skáldskap, hagyrðinga og hugs-
uði andans.
Á meðan við erum úti berast
skammar- og níðvísur í tal.
En Gunnar er jafnvígur á allt,
hvort sem það eru dægurvísur,
sveitakveðskaparins, beinakerl-
ingavísur af grófari gerðinni,
létt og lyrisk kvæði eða þungar
og torskildar drápur.
— Eiginlega finnst mér eng-
inn hafa gert almennilega skamm
arvísu síðan Bólu-Hjálmar leið,
segir hann. En það var allt svona
hjá Hjálmari, tröllsleg átök. Mik-
ið andskoti hefir hann verið
snjall. — Nýlega heyrði ég eina,
sem mér finnst góð. Við skulum
engu skeyta um höfundinn eða
hann sem í vísunni er getið. Hún
er svona:
Víst er Helgi vinur sára fárra,
virtur er hann lágt af sínum
grönnum.
Utlitið er innrætinu skárra,
er hann þó með skuggalegri
mönnum.
— Jæja, héma hefirðu þrjú
villidýr, segir Gunnar og stillir
sér upp með refsskinn í annarri
hendinni en mink í hinni. Síðan
kallar hann á Plató sinn, en það
er minkahundurinn hans. Með
honum hefir hann unnið milli
70 og 80 minka frá áramótum.
Plató er frá Carlsen.
Við setjumst inn á ný. Gunnar
snarar ákavítisflösku á borðið.
Hún er hálffull af einiberjum,
sem hann hefir sjálfur tínt upp
í heiði .
— Mér finnst það betra svona.
Þú ættir lagsmaður að koma
hérna eftir nokkra mánuði. Þá
er það orðið gott. Þetta er varla
búið að standa nógu lengi.
— Drekkurðu þig stundum
fullan Gunnar?
— Nei, ég hef tvisvar orðið
fullur um ævina, og ég er nú
orðinn 56 ára. Það»er fjandann
ekkert varið í að verða fullur.
Ég vil vita fótum mínum for-
ráð og kunna skil á öllum orðum
mínum og gjörðum. En ég hef
gaman af að smakka það í góðra
hópi, en þegar ég fer að finna
á mér hætti ég.
— ÞonrSu kannske ekki að
drekka íyrir konunni þinni?
— Jú, biessaður vertu, segir
Gunnar oe hlær við — en vel á
minnzt. Kári vinur minn á Sauð-
árkróki var að tala um að hann
þyrði ekki almennilega að senda
þig til mín,-þegar ég sagði hon-
um að hún væri ekki heima.
Hann var hræddur um að ég
gerði alveg út af við þig.
Að þessu er hlegið dátt.
— Segðu mér annars, Gunnar,
Hvernig misstirðu augað? Snér-
irðu byssunni einhvern tíma
öfugt?
— Nei ekki var það og ég mun
ekki gera það. En það var skotið
sem fór í öfuga átt. Það hljóp
sem sé aftur úr bölvuðum hólkn-
um.
— Segðu okkur hvernig það
atvikaðist.
— Ég var á refaveiðum hér
norðvestur af Fossánni uppi í
heiði. Það var stráklingur með ^
mér. Ég ætlaði að skjóta rjúpu I hún losnaði. Það voru mestu
í agn. Hafði eina af þessum | kvaiir, sem ég hef nokkurn tíma
patrónuna. Síðar sagði Jónas
læknir að þetta hefði bjargað
lífi mínu. En rui tók að blæða
glatt, laxmaður. Jónas sótti mig
svo á báti hingað út eftir og
honum á ég líf mitt að launa.
Ég lá £ nokkrar vikur með bund-
ið fyrir augun. Og verst þótti
mér að vita ekki hvort ég fengi
aftur sjónina á vinstra augað.
Færi svo að ég fengi hana ekki,
óskaði ég mér að patrónan hefði
lent ofurlítið ofar. Hún hafði sem
sé ekki snert heilann. En þetta
reyndist allt í bezta lagi. En nóg
um það. Hvað viltu vita meira?
— Hvernig ferðu svo að miða
byssunni? Berðu hana upp að
vinstri öxlinni?
Gunnar Einarsson: — Hérna hefirðu þrjú villidýr.
kafi inni í kinninni rétt neðan
við augað, slétt aí við kinnbein-
ið. Hitt augað blindaðist af púðri
og bruna.
— Misstirðu ekki meðvitund-
ina? spurðum við Árni báðir í
einu.
— Nei. Strákauminginn hálf
sturlaðist og þaut af stað heim
að Fossi. Þar mun hann þó hafa
stunið upp því, sem gerzt hafði.
Ég vissi af Fossánni skammt frá
mér. Heyrði niðinn í henni. Mér
varð það fyrst fyrir að halda í
áttina að henni og fylgdi svo
hljóðinu meðfram henni. —
Skammt ofan við Foss komu
menn á móti mér.
— En sárið? Blæddi ekki mik-
ið? Sástu aldrei neitt á leiðinni
með vinstra auganu?
— Nei, ég sá ekki neitt. Það
blæddi ekkert úr sárinu. Ég hafði
heyrt að blóðeitrun-gæti hlaupið
í sár, ef spanskgræna úr látún-
inu kæmist i það. Fór ég þá að
reyna að losa patrónuna, stakk
fingrinum framan í hana og fór
að skaka hana til, en hún var
blýföst. Smátt og smátt losnaði
hún þó. Beinahrönglið fór að
hrynja niður í sárið eftir því sem
gömlu
ema
Húskvarna-byssum.
Ég I liðið. En mér tókst að losa
— Nei, ég ber hana upp að
þeirri hægri. Ég komst fljótt upp
á lag með það.
Gunnar sækir tvíhleypuna sína
og sýnir mér hvernig hann fer
að þessu. Ég furða mig á þessu.
En það er ekki um að efast. Fyrir
framan mig hef ég einhverja orð-
lögðustu skyttu þessa lands, sem
hefir verið blindur á öðru aug-
anu síðan 1933 eða 34. Hann seg-
ist andskotann ekki muna það.
— Og hvað hefirðu drepið
mörg dýr?
— Það eru nú orðnir um 1800
refir og 300 minkar. Og til þess
að þú haldir ekki að ég sé að
raupa eða ljúga að þér þá er
hérna skjal frá Búnaðarfélaginu.
Ég les heiðursskjal, sem stjórn
Búnaðarfélags fslands hefir
sæmt Gunnar fyrir afburða-
frammistöðu við eyðingu refa og
minka. Það er ekki um að vill-
ast.
— En segðu mér, Gunnar.
Manstu ekki einhverja öðrum
fremur eftirminnilega sögu um
refadráp?
— Ég veit ekki. Ég hef np
skotið refi frá 18 ára aldri til
56 ára og það er svo margt sinn-
ið, sem skinnið. Af flestum
grenjum, sem ég hef unnið, hef
ég lært eitthvað nýtt. Það eru

margar aðferðir við að vinna dýr-
in og þau eru misjöfn viðureign-
ar. Stundum gengur maður þau
uppi í auðu, og þá koma sjónin
og kíkirinn til. Stundum liggur
maður fyrir þeim í skothúsi með
agn. Svo þarf stundum að leika
á dýrin, og þau geta verið ótrú-
lega slungin. Ég hef að vísu oft
leikið á þau, en þau hafa líka
oft leikið á mig. Þannig er þetta.
En ég get sagt ykkur frá tveim-
ur grenjum, sem ég vann einu
sinni í sömu férðinni. Þau eru
jafnframt gott dæmi um, hve
misjafnt getur verið að eiga við
þetta.
Ásgeir á Fossi hafði fundið
greni í svokölluðum Hraunhól-
um vestan í Bjarnarfelli. Við
héldum þangað saman í blíð-
skaparveðri. Þarna var ljómandi
gott að liggja, fagurt til fjalla,
logn og blíða. Skammt frá okkur
var steindepilshreiður. Það var
unaðslegt að horfa á foreldrana
mata ungana sína, óhrædda við
þessa nýstárlegu gesti, mannver-
urnar. Álftirnar syntu á heiða-
vötnum og kvaki þeirra blönd-
uðust raddir himbrima og lóma.
Já það halda allir að refaskytt-
an sé full af morðhug og sjái
ekki fegurðina í kringum sig og
skynji ekki töfra náttúrunnar.
En það er ekki svo. Auðvitað
verðum við að gera fleira en
hlusta á vorkliðinn. Við erum
líka komnir til annars.
Kl. 11 um kvöldið sé ég hvar
dýr kemur með aðburð í kjafti.
Var það blár refur, ungt dýr og
var að færa ungum sínum rjúpu.
Ég skaut hann án mikillar fyr-
irhafnar á melbarði skammt frá
greninu. Undir kvöldið kom læð-
an og átti sér einskis ills von.
Hún bar ekkert handa ungura
sínum nema full júfur af mjólk.
Hún fór sömu leiðina og bóndi
hennar. Þetta voru ung dýr. Hjá
þeim var engri slægð að mæta.
Þau fundu engan þef af okkur,
voru grandalaus, höfðu aldrei
lent í tæri við ofjarl sinn. Þetta
var dæmi um greni, sem auðvelt
var að vinna.
Á heimleiðinni gengum við hjá
gömlu greni, sem ekki hafði ver-
ið leitað á þessu vori. Hér var
heldur öðru vísi um að litast en
á hinu greininu, allt löðrandi í
lambspörtum og alls konar æti.
Ég sá, að hér hafðist skæður
bítur við. Oftast verður tófan
dýrbítur vegna þess að hún mæt-
ir hörðu í lífinu.
Ég lagðist skammt frá einura
munnanum og tók að athuga
grenið. Skyndilega kemur stálp-
aður ungi út og sér mig þegar.
Nú er um að gera að bæra ekki
á sér, helzt að depla ekki aug-
unum, því styggist unginn rekur
hann upp viðvörunaröskur og þá
koma dýrin ekki að greninu. Ég
horfði á ungann nokkra hríð
hreyfingarlaus. Hann teygði sig
út úr munnanum, velti’ vöngum
nokkra hríð, horfðist í augu við
mig, en lét sig svo síga hljóð-
laust inn í grenið aftur. Það var
ekki um að villast, hér var bú-
skapur í fullum gangi. Ég ákvað
að setjast hér að. Við Ásgeir
vorum orðnir matarlausir og varð
því að ráði, að hann héldi heim
á leið til þess að sækja matföng.
Mér þótti heldur ekkert að þessu.
Eg vil gjarna vera einn fyrstu
nóttina á greninu. Ég get þá ekki
kennt öðrum um ef mistekst.
Lognið og blíðan hélzt fram eftir
deginum og fram á kvöld, en þá
skall yfir sótsvört þoka.
Það er ágætt að liggja á greni
í góðu veðri, en í þokunni er
ekkert hægt að gera nema bíða.
Það er ekki skemmtilegt að sitja
aleinn og horfa á kolgráann í
kringum sig. Úrsvalur rakinn læs
ir sig um mann og nú eru engir
fuglar, engin heiðavötn og eng-
in fjallasýn. Ég fer að bölva með
sjálfum mér og heita því að þetta
skuli vera síðasta grenið, sem ég
ligg á. Þetta er hættulegt starf,
það sannar tóm augnatóftin á
mer. Það er líka vanþakklátt og
ekki mikið upp úr því að hafa.
Það er lika sífellt talið eftir, sem
maður fær fyrir þetta, og ekki
i sf.endur á baknaginu ef ílla geng-