Morgunblaðið - 10.12.1957, Síða 6

6
MORCVNBT 4ÐTÐ
T>riðjudagur 10. des. 1957
VÍGBÚNAÐUR
BANDARIKJAMANNA
NÚ ERU tveir mánuðir liðn-
ir síðan fyrra rússneska
gervitunglinu var skotið
á loft. Þegar fregnin um það
barst til Washington, var henni
af stjórnarinnar hálfu tekið með
mestu ró. Talsmenn stjórnarinnar
viðurkenndu að Rússar hefðu
með þessu unnið mikið afrek en
augsýnilega reyndu embættis-
mennirnir bandarísku að draga
eins mikið úr áhrifunum af fregn
inni um hinn rússneska Sputnik,
eins og þeim var frekast unnt.
Talsmenn stjórnarinnar töldu, að
þótt Rússar hefðu getað skotið
slíku gervitungli á loft, mundu
þeir ekki vera þess megnugir að
smíða eldflaug, sem unnt væri að
skjóta milli meginlanda. Ýmis-
legt annað var borið fram til þess
að gera eins lítið og unnt var úr
þeim árangri, sem Rússar höfðu
náð á sviði eldflaugatækninnar.
Það er ekki ljóst, hvað fyrir
Bandaríkjamönnum hefur vakað
með því að gera svo lítið úr því,
sem gerzt hafði í sambandi við
hina rússnesku eldflaug og talið
er að bandarískir stjórnmála-
menn og vísindamenn hafi vitað
alllöngu áður, að Rússar væru
komnir mjög langt á þessu sviði.
Talið er öruggt að það hafi verið
kunnugt vestan hafs, að Rússar
væru um það bil að senda gervi-
hnött út í heiminn en vel má
vera að þeim hafi ekki verið
kunnugt um það, hversu stór og
þungur gervihnötturinn var.
★
Það er glöggt að fyrstu dag-
ana eftir að Rússar höfðu skotið
gervitunglinu á loft, voru áhrif
þessa atburðar úti í heiminum
gersamlega vanmetin af banda-
rísku stjórninni og talsmönnum
hennar. En fljótlega kom fram
mjög sterk gagnrýni í Bandaríkj-
unum gegn þeirri afstöðu, sem
stjórnin hafði tekið í byrjun.
Stjórninni var brugðið um, að
hún reyndi að stinga höfðinu í
sandinn og liti ekki raunsæjum
augum á það, sem gerzt hefði. Því
var ennfremur haldið fram, að
stjórninni hefði verið vel kunn-
ugt um framfarir Rússa á þessu
sviði, eins og getið er um hér að
ofan, en hún hefði vanrækt að
taka afleiðingunum af því en
þvert á móti farið öfuga leið
og skorið niður fjárveitingar til
smiði og tilrauna með nýjar eld-
flaugar. Því var haldið fram, að í
seinustu tvö ár hafi bandarískir
vísindamenn getað, með aðstoð
radartækja, fylgzt með tilraunum
Rússa og hafi þeim því verið
mjög vel kunnugt um, hvernig
komið var. Allt um það hafi
Bandaríkjastjórn tekið þá óheilla
stefnu að draga úr fjárveitingum
til Bandaríkjahers í því skyni að
fullkomna eldflaugar.
Það fór líka þannig að eftir
nokkrar vikur var hljóðið alger-
lega orðið breytt þar vestur í
Washington. Eisenhower varaði
nú við hinum mikla styrkleika
Rússa og skoraði á allar vest-
rænar þjóðir að taka höndum
saman. Forsetinn lýsti því yfir,
að hann myndi hafa forustu um,
að vestrænir vísindamenn hefðu
nú náið samstarf á sviði kjarn-
orku- og eldflaugatækni. Forset-
inn fékk sér sérstaka ráðgjafa í
þessum efnum, sem áttu að sam-
hæfa tilraunirnar með eldflaug-
ar og ennfremur hvatti hann
mjög til þess að greiða fyrir því,
að ungir Bandaríkjamenn legðu
stund á alls konar tæknivísirídi.
í kjölfar þessa fylgdi svo mikill
áróður um það, hvað Bandaríkja-
menn hefðu þegar aðhafzt í þess-
um efnum, hvað þeir ættu í fór-
um sínum, og hvaða tilraunir þeir
hefðu þegar gert með eldflaugar.
Þetta var sýnilega gert til þess
að finna mótvægi meðal vest-
rænna þjóða gegn áhrifum af
gervitunglskeyti Rússa. Allur
þessi áróður náði svo hámarki
1 sínu í Cap Canveral á dögunum,
þegar fulitrúum frá heimsblöðun-
um var boðið að vera viðstadd-
ir, þegar skotið yrði á loft hinu
fyrsta bandaríska gervitungli.
Allar þær miKiu auglýsmgar og
áróður, sem gengið höfðu áður
en skjóta átti upp eldflauginni frá
Cap Canaveral fær á sig næstum
því broslegan svip, þegar litið
er á það, hversu allt þetta end-
aði. Viðurkennt er að hér hafi
verið um mjög mikinn siðferði-
legan ósigur að ræða fyrir Banda
ríkjamenn, ósigur, sem þeir hefðu
vel getað komizt hjá. Amerísku
vísindamennirnir, sem stóðu að
þessari tilraun, telja að þeir hafi
að því leyti verið illa leiknir, að
þeim hafi verið gert að skyldu
að nota Vanguard-skeyti, sem
talið er úrelt en herinn ráði yfir
miklu fullkomnari eldflaugum en
þeim. í þessu sambandi er á það
bent að engir viti hversu oft
eldflaugaskot Rússa misheppnuð-
ust, áður en Spútnik fyrri komst
loksins á loft. Rússneskur vís-
indamaður lét svo ummælt eftir
ófarirnar í Cap Canaveral, að
réttast væri, þegar um eldflauga-
skot væri að ræða, að tilkynna
ekkert um það fyrr en liálfri
klukkustund eftir, að augljóst
væri að skotið hefði heppnazt.
Bandaríkjamenn sjá nú að hyggi-
legra hefði verið af þeim að fara
hægara í sakirnar og láta ekki
eins mikið og þeir gerðu.
★
Talið er að frá hernaðarsjón-
armiði, hafi þessar tilraunir með
geimskot ekki mjög mikla þýð-
ingu. Hitt sé aftur miklu þýð-
ingarmeira að nú sé augljóst að
Bandaríkin hafi vaknað til nýrra
dáða og, að stjórninni sé ljóst að
nú verði hún að auka framlögin
til landvarna. Er þar um að ræða
um það bil 2ja milljarða dollara
aukingu á næsta ári. Þetta mun
hafa það í för með sér að hern-
aðarútgjöldin ná um 40 milljörð-
um dollara og er talið líklegt að
stjórnin verði að. leggja á nýja
skatta á næsta ári. Talið er þó
að hún hafi umfram allt viljað
komast hjá því vegna þess að
mikilvægar þingkosningar fara
fram á því ári.
Á það er líka bent í þessu sam-
bandi að alls konar hindranir og
höft, sem sett voru á í sparn-
aðarskyni á s. 1. sumri, séu nú
fallin burt og nú hafi verið gef-
in út skipun um að hefja fjölda-
framleiðslu á meðal-langdrægum
skeytum, sem nefnd eru Júpiter
og Thor og það jafnvel áður en
þessi skeyti séu fullreynd. Þessi
skeyti á svo að flytja til Vestur-
Evrópu, þar sem þau eiga að vera
aðalvopn hinna vestrænu herja.
Þegar Eisenhower veiktist ótt-
uðust margir, að þessi mál mundu
fara í handaskol og mikilvægar
ákvarðanir út af vígbúðaðinum
dragast. En þetta fór á allt ann-
an veg. Ýmsir stjórnmálafrétta-
menn segja, að það hafi verið
Nixon og þeir menn, sem nánast-
ir honum eru, sem tekið hafi af
skarið og komið því til leiðar,
að endanlega var ákveðið að auka
vígbúnaðarútgjöldin og gera nýtt
stórfellt átak í sambandi við
smíði eldflauganna.
Enginn síldarafli
SANDGERÐI, 7. des. — Bátarnir
hér hafa verið á sjó undanfarna
daga, en síldveiði er sára-lítil í
Miðnessjó. Aflinn hefur verið hjá
13 bátum alls s. 1. þrjá daga, mest-
ur 350 tunnur og allt niður í 270
tunnur, eða um 30 tunnur á bát.
Telja menn hér að sjórinn sé of
heitur fyrir síldargö.igur, og að
síldin standi mjög djúpt. Bátarnir
munu halda eitthvað áfram fyrst
um sinn. — Enginn bátur fer út í
kvöld. — Axel.
Bækur Armanns
Kr. Einarssonar
ÁRMANN Kr. Einarsson hefur
samið fjölda bóka fyrir fullorðna,
börn og unglinga. Undanfarin ár
hefur Ármann sent frá sér sög-
urnar um ævintýrapiltmn Árna
Torfason. Það eru nú fimm bæk-
ur, er komið hafa út í þessari
röð: Falinn fjársjóður, Týnda
flugvélin, Flugferðin til Eng-
lands, Undraflugvélin, og nú síð-
ast Leitarflugið, sem komin er.
út fyrir nokkrum dögum.
Hver þessara bóka er sjálfstæð
saga, en atburðarásin tengir þær
saman, og aðalsöguhetjan er áður
nefndur Árni. Hann er fátækur
drengur frá Reykjavík, áhrifa-
gjarn og uppfinningasamur. Og
eru tiltæki hans í fyrstu ekki
ætíð að allra skapi. Framtíð snáð-
ans er óráðin gáta, og aðstand-
endum nokkurt áhyggjuefni, eins
og gengur. En þá gerist það, að
Árni ræðst að Hraunkoti í
Heklusveit. Og það er ekki að
orðlengja það, að allar Árna-
bækurnar, nema ein, gerast á
þessum slóðum. Við þær lífsað-
stæður, sem þar bjóðast, kemur
í ljós, að Árni er mesta manns-
efni. Og felst ekki ómerkur boð-
skapur í því hjá höfundi, hvern-
ig hann lætur hinum fátæka
dreng vegna í þessu nýja um-
hverfi. Sannast þar, að oft verð-
ur góður hestur úr göldum fola.
Margar fleiri persónur koma
hér við sögu, og gegna hinir
skringilegu karlar þar veiga-
miklu hlutverki, þó að verk
þeirra séu ekki ætíð öllum til
þægðar. Má þar minna á Búa
broddgölt, Svarta-Pétur og
Gvend gullhatt. Annars vil ég
skjóta því hér að, að þessi upp-
nefni eru mér ekki að skapi. Mér
þykir slíkt hvimleiður siður,
hvar í sveit sem er. En hvað um
það. Höfundur bóka þessara kann
þá list að gera þetta sögulegt og
spennandi og það stundum, svo
að með ólikindum má telja. En
að þvx leyti er þetta réttur skiln-
ingur hjá höfundi, að þessi „guð-
spjöll" verða því aðeins girnileg
til lestrar, að einhver sé í þeim
bardaginn. Stíllinn er lipur og
léttur og allt vitnar um frásagn-
argleði höfundar. Atburðarásin er
hröð og í föstum tengslum, en oft
óræð, svo að margt kemur les-
andanum á óvart, bæði um vand-
kvæðin og það hvernig úr rætist.
Ármann Kr. Einarsson
Og frá sjónarmiði hinna ungu
lesenda, þá mun þetta m.a. gera
Árna-bækurnar svo eftirsóttar.
Það er ekki allt unnið með því að
hafa allt slétt og fellt. Árekstrar
og jafnvel eilítið ýktatriðieruþeg
in með þökkum. Dóttir mín, sem
nú er á fjórtánda ári, hefur und-
anfarin ár sett það upp við eldri
bræður sína, að ef þeir ætli að
gefa henni bók á jólunum, þá
skuli þeir gefa henni Ái'na-bók.
Og nú, þegar ég er að rita þessar
línur, kemur hún til mín, að
loknum lestri nýjustu bókarinn-
ar og segir, að hún sé ógurlega
spennandi. Og hvað hef ég þá
meira um þetta að segja. Æskan
veit, hvað hún syngur. Og í
þessu sambandi vaknar spurn um
það, hvort bækur af þessu tagi,
væru ekki einmitt vænlegar til
að útrýma hinum illræmdu haz-
arbókum. Þeim verður, hvort eð
er, varla útrýmt með banni.
En til marks um vinsældir
Árna-bókanna hans Ármanns
Kr. Einarssonar, má geta þess, að
þær hafa selzt svo gersamlega
upp, að ófáanlegar eru. Og sum-
ar hafa verið gefnar út í annarri
útgáfu. Auk þess er nú farið a3
þýða þær á norsku, og er fyrsta
bókin komin út, bæði á lands-
máli og nýnorsku og lofað fram-
haldi, jafnvel tveimur á ári. For-
lag Odds Björnssonar hefur búið
bækur þessar vel úr garði.
Þegar athugaður er ferill þessa
höfundar, kemur í ljós, að hann
hefur hafið göngu sína með því
að semja skáldsögur fyrir full-
orðna, en níu síðustu bækur hans
eru skrifaðar fyrir börn og ungl-
inga. Gæti tvennt borið til þessa:
Annað, að höfundur hefði talið
sér hentara að semja fyrir börn
og unglinga, en hitt, að hann
þættist með þessu fá þakklátari
lesendur, nema hvorttveggja
væi-i. En hvað sem því líður, þá
má telja það íslenzkum barna-
og unglingabókmenntum happ, að
Ármann sveigðist til þessarar átt-
ar. Það eru of fáir hjá þjóð vorri,
seme finna köllun hjá sér til að
rita fyrir börn og unglinga. Það
er þjóðargæfa að eiga þar góðum
mönnum á að skipa.
Og þessar línur eru fyrst og
fremst skrifaðar til þess að þakka
höfundi fyrir hönd ungu kyn-
( slóðarinnar og stappa í hann stúl-
inu um að halda áfram sem horf-
ir og hopa hvergi.
5. des. 1957.
ísak Jónsson.
Utcmrikisráðherrar
talast við
LONDON 5. des. Greiðslubanda
lag Evrópu og ýmis vandamál í
sambandi við framtíðarstöðvar
brezkra hersveita í Vestur-Þýzka
landi voru aðalumræðuefni á ráð
stefnu Selwyn Lloyds og von
Brentano í London í dag.
í tilkynningu um fundinn segir
I og að áætlunina um aukna sam-
vinnu Atlantshafsríkjanna eigi
að tak fyris og afgreiða
á ráðherrafundi ríkjanna í París
16. des. Látin var í ljós sú von
beggja ráðherranna, að takast
‘ mætti að sameina Þýzkaland.
| Reuter NTB
sbrif“ar úr
daglega lifinu
BORGARI hér í bæ hefur snúið
sér til Velvakanda og beðið
hann að koma á framfæri kvört-
un vegna þess, að strætisvagn-
arnir, sem aka suður í Skerja-
fjörð og vestur í Haga, hafa enda
stöð sína á Lækjargötunni neðan
við Menntaskólann. Er þetta
skipulag nýtilkomið sem kunn-
ugt er. Akstur á Hagaleiðinni
hófst fyrir skömmu — til mikils
hagræðis fyrir þá, sem í Suð-
vesturbænum búa — og um leið
var Skerjafjarðarvagninn fluttur
af torginu. Borgarinn kvartar
ekki vegna þess, að hann vilji, að
bílarnir hafi bækistöð sína á
Lækjartorgi, heldur af því, að
honum þykir stöðin hafa verið
sett óþarflega langt frá torginu.
Vill hann, að bílarnir verði látnir
standa á Lækjargötunni milli
Bankastrætis og Amtmannsstígs.
Að sögn Eiríks Ásgeirssonar for
stjóra strætisvagnanna var reynt
að fá þennan stað fyrir endastöðv
ar þessara tveggja vagna, en um-
ferðanefnd bæjarins taldi það
ekki unnt. Ástæðan var sú, að
þá hefði þurft að leggja niður
16 bílastæði í hjarta bæjarins,
en neðan við Menntaskólann voru
ekki nema 7 stæði. Þótti nefnd-
inni það þyngra á metunum en
það sjónarmið strætisvagnanna,
að mikilvægt væri að hafa vagn-
ana sem næst Lækjartorgi til að
auðvelda fyrirgreiðslu alla og
gera fólki auðveldara að komast
á milli vagna.
Sveinbjörn
Sveinbjörnsson
ÍKISÚTVARPIÐ efndi í fyrra
kvöld til tónleika, þar sem
Sveinbjörn Sveinbjörnsson. Hafa
starfsmenn tónlistardeildar út-
varpsins að undanförnu kannað
handritakistu tónskáldsins, sem
geymd er í Landsbókasafnmu, og
kom par ýmislegt fróðlegt í ljós.
Á þessum lónleikum var fyrst
flutt íslenzk rapsódia fyrir hljóm
sveit. Hefur hún aldrei verið flutt
áður. Þá munu þau tvö lög, er
Guðmundur Jónsson söng (Her-
hvöt Þórs og Stríð) ekki hafa ver-
ið flutt hér opinberlega áður, og
margt af öðru, sem fiutt var, hafa
fæstir heyrt, þó að það hafi verið
flutt einhvern tima fyrr á ár-
um.
Þekktasta tónsmíð Sveinbjörns
Sveinbjörnssonar er að sjálfsögðu
þjóðsöngurinn, en ýmis önnur
sönglög hans njóta einnig mikilla
vinsælda. Má þar til nefnd Sverri
konung, Sprett, Vetur („Hvar eru
fuglar..“) og Huidumál.
’Sveinbjörn var eins og flestir
vita, sonur Þórðar Sveinbjörns-
sonar háyfirdómara, þess sem
frægur varð af framgöngu sinni
í Kambsmálinu, er hann var sýslu
maður Árnesinga um 1830. Svein
björn fæddist í Nesi við Seltjörn
1847, lauk guðfræðiprófi í Reykja
vík, en hélt þá út í heim og tók
að leggja fyrir sig tónlistarnám
í Danmörku og Þýzkalandi. Hann
settist síðar að í Edinborg og
stundaði þar kennslu og fékkst
við tónsmiðar, unz hann var kom
inn á áttræðisaldur. Þá kom hann
heim og dvaldist í Reykjavík árin
1922—1924, en fluttist þá til Kaup
mannahafnar og andaðist þar
fiutt voru nokkur verk eftir
1927. Lík hans var flutt til fs-
lands og jarðsett hér. — Svein-
björn var kvæntur Eleanor
Christie frá Aberdeen. Hún er nú
86 ára að aldri og býr hjá syni
sínum, Þórði, sem er læknir í Al-
berta í Kanada. Þau hjónin áttu
einnig dóttur, Helen að nafni. Er
hún gift herforingja og búsett í
Alberta.
Ös á götum
AÐ var margt um manninn á
götum Reykjavíkur á sunnu-
daginn enda jólasveinar á stjái
í Miðbænum og skrautlegar vöru
sýningar i öllum búðargluggum.
Heldur kalt var í-veðri, en menn
létu það ekki á sig fá og dúðaðir
krakkar og blánefjaðir pabbar
virtust skemmta sér konunglega.