Morgunblaðið - 14.12.1957, Qupperneq 22

22
MORGUNBTAÐIÐ
Laugardagur 14. des. 1957
— Ræða Magnúsar
Framh. aí bls. 1
frv. sitt haustið 1956 var á það
bent af húlfu Sjáifstæðisfiokks
ins, að þar örlaði í engu á þeirri
algeru stefnubreytingu í fjar-
rnálum og efnahagsmálum, sem
stjórnarflokkarnir höfðu af
miklu yfirlæti boðað og hæstv.
forsætisráðherra verið stórorð-
astur um. Hvergi bólaði á þeim
niðurskurði kostnaðar við ríkis-
reksturinn, sem talsmenn Al-
þýðuflokksins og Sósialistaflokks
ins höfðu árum saman talið hina
brýnustu nauðsyn. Þegar fjár-
lagafrumvarpið fyrir árið 1957
var lagt fram, mun hæstv. ríkis-
stjórn hafa nokkuð fundið til
þess, að mönnum myndi þykja
litið fara fyrir hinni nýju fjár-
málastefnu, og var því borin
fram sú afsökun, að þar sem
ríkisstjórnin væri nýtekin við
völdum hefði henni ekki unnizt
tími til að marka hina nýju
stefnu. Til þess að hafa þó af
einhverri nýbreytni að státa,
fann stjórnin það þjóðráð að
lækka framlög til nýbyggingar
vega, brúargerða, hafnargerða
og skólabygginga um 8.2 millj.
kr. Hefur þetta væntanlega átt
að vera einn þátturinn í að stuðla
að jafnvægi í byggð landsins,
sem ríkisstjórnin auglýsti að
væri eitt aðalstefnumál sitt.
Fyrstu fjárlög vinstri stjóruar-
innar voru ekki afgreidd frá Al-
þingi fyrr en í lok febrúarmán-
aðar á þessu ári. Einu sjáanlegu
merki hinnar nýju stjórnarstefnu
var seinagangur í afgreiðslu fjár-
laga og niðurskurður fjárveit-
inga til mikilvægra framkvæmda
víðs vegar um landið, sem stjórn-
arliðið á Alþingi treysti sér að
visu ekki að standa að baki
stjórninni um, vegna eindreginn-
ar andstöðu Sjálfstæðisflokks-
ins.
Afsökun fjárveitinganefndar
Meiri hl. fjárveitinganefndar
reyndi við afgreiðslu fjárlaga á
síðasta þingi að hlaupa undir
bagga með ríkisstjórninni við að
afsaka, hvers vegna ekki væri
framfylgt loforði stjórnarflokk-
anna um „að draga úr ofþenslu
efnahagslífsins og tryggja jafn-
vægi í fjármálum þjóðarinnar og
öryggi" eins og meiri hl. fjvn.
komst að orði í nefndaráliti sínu.
Segir meir hl. n. um þetta efm:
„Sá maður, sem bjargar sér
úr vagni, sem er á hraðri ferð,
kemst ekki hjá því, til þess að
forða sér frá að missa fótanna,
að hlaupa fyrst í sömu átt og
vagninn stefndi“.
Síðan þessi skáldlega lýsing á
stjórnarstefnunni í fjármálum
landsins var gefin eru nú liðnir
tæpir 10 mánuðir og er því
næsta fróðlegt að athuga hvar
hið fótfráa stjórnarlið er statt á
hlaupabrautinni. Þótt stj órnarlið-
inu gangi að vísu illa að halda
jafnvæginu á efndabraut kosn-
ingaloforða sinna, ætti ekki að
vera ósanngjarnt að ætlast til
þess, að það hafi hlaupið svo
lengi í öfuga átt við stefnumið
sín, að hægt sé með rétiu að
ætlast til þess að ríkisstjórnin
og lið hennar snúi inn á þá braut,
sem lofað var að fara, án þess
að þurfa að eiga á hættu að missa
fótanna.
Og hvernig er þá ferill
hiauparanna?
Fjárlagafrv. fyrir árið 1958
var lagt fyrir Alþingi 10. okt.
Þá hafði ríkisstjórnin setið rúma
14 mánuði að völdum, og ekki
með nokkrum frambæriiegum
rökum hægt að halda þvi fram,
að ríkisstjórnin hefði ekk' haft
aðstöðu . til þess að móta það
eftir sinni vild. Og nú hefst
metasaga hlauparanna, þegar
undan er skilið stóra metið, 300
millj. kr. álögurnar um siðustu
áramót.
f stað tugmiiljóna greiðslu-
afgangs á undanförnum árum er
nú gert ráð fyrir 71 millj. kr.
greiðsluhalla og þó raunar 20
miilj betur, þegar með eru tekn-
ar niðurgreiðslur, sem ekki er
gert ráð fyrir í frumvarpinu, en
ríkisstjórnin hefur ákveðið að
greiða. Er greiðsluhallinn meira
en þrefaidur á við það, sem hann
hefir áður mestur verið í fjár-
lagafrumvarpi. Niðurstöðutölur
frv. er<u 40 millj. kr. hærri en
fjárlög þessa árs, en þó raun-
verulega 60 millj. kr. hærri, ef
niðurgreiðslurnar eru meðtald-
ar.
Enn bólar ekki á einum sparn-
aði i ríkisrekstrinum, heldur er
vegið í sama knérunn og á sið-
asta þingi, nema hvað stjórnin
gerist nú enn stórtækart á því
sviði og lækltar framlög til vega,
hafna, brúa og skólabygginga
um 13.6 millj. kr.
Hvernig á að brúa bilið?
En um xeiðir til að orúa hið
mikla bil niilli tekna og gjalda
er algert úrræðaleysi. Og nú er
afsökunin sú, að ríkisstjórnin
hafi ekki haft tækifæri til þess
að ráðgast við stuðningslið sitt
á Alþingi um það, hversu mæta
ætti þessum vanda. Vandræða-
legri afsökun hygg ég enga ríkis-
stjórn áður hafa borið frám. Það
var heldur lægra risið á hetjun-
um en þegar riðið var úr hlaði
í fyrrasumar.
Ég get ekki stillt mig um að
svara örfáum orðum útúrsnún-
ingi hæstv. fjármálaráðherra í
svarræðu hans við 1. umr. fjár-
laga. Átaldi ég þá ríkisstjórnina
fyrir vandræðafálm hennar og
hélt því fram, að henni hefði
verið innan handar að ráðgast
við stuðningslið sitt áður en þing
kom saman. Þessi orð mín lagði
hæstv. ráðherra svo út, að ég
vildi láta fámennan hóp fornstu-
liðs flokkanna hér í Reykjavík
taka ' allar ákvarðanir, en ekki
leita álits þingmanna almennt.
Um þetta fór ráðherrann mörg-
um orðum og hpgðist með því
sanna einræðishneigð mína. Þessi
útúrsnúningur hæstv. fjármála-
ráðherra var vægast sagt óráð-
herralegur, því að ég tók það
skýrt fram, að ég teldi ríkis-
stjórninni hafa verið innan hand-
ar að kveðja þingmenn sína
saman fyrir þing til skrafs og
ráðagerða um svo mikilvæg mál,
því að raunverulega væri fjár-
lagafrumvarpið lítils virði eins
og það væri fram borið. Hins
vegar er auðvitað ástæðulaust
fyrir okkur Sjálfstæðismenn að
vera að benda ríkisstjórninm á
leiðir til að halda uppi heiðri
sínum, úr því að henni virðist
það kappsmái að bera hann fyr-
ir borð og eyðileggja allt álit
sitt hjá þjóðinni.
Engar viðræður
við stjórnarliða
En þá er komið að næsta þætti
hlaupaleiks stjórnarliðsins. Um
tveggja mánaða skeið hefur ríkis-
stjórnin nú haft góða aðstöðu til
samráðs við stuðningslið sitt um
úrræði til afgreiðslu greiðslu-
liallalaiusra fjárlaga. Ef til vill
væri réttara að segja, að ríkis-
stjórnin hefði haft þetta góða
tækifæri til þess að spyrja stuðn-
ingslið sitt, hvað hún ætti til
bragðs að taka, því að sjálf sagð-
ist hæstv. ríkisstjórn engin úr-
ræði hafa. Tækifærin til funda-
halda með liði sínu hefir ríkis-
stjórnin sannarlega haft nægi-
leg, því að ekki mun Alþingi
í manna minnum hafa verið svo
starfslaust og jafnilla undirbúið
af ríkisstjórnmjii
En hvað er^svo að segja af
samráðum hæstv. fjármála-
ráðherra og ríkisstj. yfirieitt
við þingmannalið stjórnar-
flokkanna. Þau samráð virð-
ast ekki hafa verið meiri en
svo, að fram til síðustu helg-
ar var stjórnarliðið í fjárveit-
inganefnd algerlega andvara-
laust og hafði engar ráðstaf-
anir gert til þess að undirbúa
afgreiðslu á ýmsum veiga-
mestu liðum fjárlaga, þegar
yfir það kemur sem þruma úr
heiðskíru lofti bein fyrirskip-
un frá ríkisstjórninni um að
afgreiða fjárlagafrumvarpið
til annarrar umræðu á tveim-
ur dögum. Ailt til þess tíma
kváðust stjórnarliðar í nefnd-
inni ekkert um það vita,
hvort fjárlög yrðu afgreidd
fyrir áramót, enda engir til-
burðir í þá átt.
Óhæfilegar vinnuaðferðir
Tilvera hæstv. núverandi ríkis-
stj. byggist á lögbrotum, þótt
hún hafi látið þinglið sitt leggja
blessun sína yfir þessi lögbrot,
og henni virðist oft mjög í mun
að lifa í samræmi við þann
grundvöll. Eitt lakasta dæmi
þeirra nýju starfshátta, sem nú
eru innleiddir hér á Aíþingi, eru
vmnubrögðin við afgreiðslu fjár-
lagafrumvarpsins nú til 2. umr
Fjárlög eru eins og áður segir
eitt veigamesta, ef ekki mikil-
vægasta málið, sem hvert þing
hefur til meðferðar. Fjárlög eiga
að túlka fjármála- og efnahags-
málasteínu ríkisstjórnarinnar á
hverjum tíma. Hæstv. núverandi
fjármálaráðherra hefur að vísu
komið því svo fyrir, að vanda-
mál atvinnuveganna vegna verð-
bólguþróunar í landinu hafa ver-
ið aðskilin fjármálum ríkisins
að vemlegu leyti, þótt tekna til
að halda útflutningsframleiðsl-
unni gangandi sé aflað með sama
hætti og fjár til þeirra þarfa,
sem fjárlög ná til. Er þessi að-
greining samt harla ógreinileg.
En hvað sem þessu líður bera
þó fjárlög jafnan glögg merki
ríkjandi stjórnarstefnu.
Af þessum sökum er augljós
nauðsyn þess, að fjárlagaaf-
greiðsla sé sem vönduðust og
íhugaðir séu rækilega í nefnd
einstakir útgjaldaliðir og þess
gætt eftir megni að því fé, sem
hverju sinni er til ráðstöfunar
til margvíslegra þarfa, sé varið
á sem hagkvæmastan hátt. Þetta
hygg ég allir hljóti að vera sam-
mála um.
Viðtöl við embættismenn
Það er háttur fjárveitinganefnd
ar að kynna sér eftir föngum
rekstur ríkisstofnana. Eru for-
stöðumenn þessara stofnana
kvaddir til viðtals við nefndina
og hefur svo einnig verið nú.
Fjárveitingar til þessara stofn-
ana eru í svo föstum skorðum,
að þar verður litlu um þokað
nema með algerri skipulagsbreyt
ingu. Helzta viðfangsefni nefnd
arinnar og það, sem snertir hag
flestra landsmanna er ákvörðun
fjárveitinga til svokallaðra verk-
legra framkvæmda og skipting
þess fjár. Nýtur nefndin í því
sambandi ráðunej'tis vegarnála-
stjóra, vitamálastjóra, fræðslu-
málastjóra og fjármálaeitirlits-
manns skóla og ennfremur póst-
og símamálastjóra, þótt þær fjár-
veitingar séu ekki eins marg-
brotnar.
Og hér er ég kominn að öðr-
um þætti hinna óhæfilegu vinnu-
bragða við undirbúning og með-
ferð fjárlaga í þetta sinn. Það
liggur í augum uppi, að þessir
trúnaðarmenn nefndarinnar
þurfa að hafa rúman tíma til
þess að undirbúa tillögur sínar
til nefndarinnr um skiptingu
fjárveitinga til þeirra fram-
kvæmda, sem undir þá heyra
hvern um sig. Það hefur því
verið föst venja að ákveða með
góðum fyrirvara tillögur nefnd-
arinnar um fjárveitingar til
verklegra framkvæmda, svo að
þeir gætu undirbúið tillögur sín-
ar um skiptingu fjárins sem
bezt til leiðbeiningar fyrir nefnd
ina.
Nú var beitt þeirri vinnutil-
högun, sem við í minnihluta
nefndarinnar verðum harðlega að
átelja. Fyrst sl. laugardag tók
nefndin sínar fyrstu ákvarðanír
um afgreiðslu mála í nefndinni.
Voru þá ákveðnar fjárveitingar
til verklegra framkvæmda og við
komandi embættismönnum ætlað
að skila tillögum sínum á mánu-
dag, þ. e. þeir höfðu eins dags
fyrirvara. Þingmönnum gafst
ekkert tækifæri til þess að
koma ábendingum sínum á fram-
færi við þessa embættismenn né
heldur gafst þeim tóm til að
ræða við einstaka þingmenn. Þá
var þess krafizt að þingmenn
skiluðu óskalistum sínum til
nefndarinnar áður en tillögur
embættismannanna lágu fyrir, og
sjálfum gafst nefndarmönnum
ekkert tóm til að athuga tillög-
urnar nm skiptingu fjárveitinga
á einstaka framkvæmdaliði svo
viðunandi væri. Er vafalaust
sem betur fer einsdæmi að svo
flausturslega hafi verið unnið að
fjárlagafrumvarpinu í fjárveit-
inganefnd, því að raunverulega
var málið afgreitt í nefndinni á
tveimur dögum, eftir að búið er
að sitja við eintóm formsatriði í
margar vikur.
Tekjuhliðin óafgreidd
Hinn þáttur hinna óhæfilegu
vinnubragða varðar tekjuhlið
frumvarpsins. Eins og áður segir.
er frumvarpið raunverulega með
yfir 90 millj. kr. greiðsluhalla,
eins og ríkisstjórnin lagði það
fyrir Alþingi, og nú við 2. um-
ræðu flytur nefndin tillögur um
12.4 millj. kr. ný útgjöld. Þetta
er gert án þess að benda á nokk-
ur úrræði til þess að brúa hið
stóra bil milli tekna og gjalda í
frumvarpinu. Það er að sjálf-
sögðu hlutverk ríkisstjórnarinnar
að gera tillögur í þessu efni, og
það var víst fyrst og fremst um
þetta atriði, sem átti að ráðgast
við stuðningslið ríkisstjórnarinn-
ar. Hvað eftir annað höfum vio
í minnihluta innt eftir því í
nefndinni, hvernig fyrirhugað
væri að brúa þetta bil, en fengið
þau svör, að enn lægju ekki fyrir
neinar tillögur um það efni. Éa
trúi því að vísu ekki, að meiri-
hluti nefndarinnar hafi ekki ein-
hverja hugmynd um væntanleg
úrræði ríkisstjórnarinnar, en
formlega hefur nefndin enga vit-
neskju fengið um þetta atriði,
sem er frumskilyrði þess að hægt
sé að taka nokkra afstöðu til
fjárlagaafgreiðslunnar í heild.
Er að sjálfsögðu hin mesta ó
hæfa að ætla fjárveitinganefnd
að afgreiða fjárlagafrumvarpið
til 2. umræðu, án þess að nefnd-
in hafi fengið nokkra yfirsýn yfir
málið í heild.
Þegar þetta tvennt er athugað,
liggur ljóst fyrir, hversu óhæfi-
lega hefur í þetta sinn verið unn-
ið að afgreiðslu fjárlagafrum-
varpsins í nefndinni og hversu
ógerlegt er fyrir minnihluta
nefndarinnar að minnsta kosti að
mynda sér nokkra heildarmynd
af fjárhagsafkomu ríkissjóðs á
næsta ári. Svo sem tekið er fram
í nefndaráliti minnihlutans munu
upptök þessara óhæfilegu vinnu-
bragða vera hjá ríkisstjórninni.
sem krafðist fyrirvaralausrar af-
greiðslu málsins af stuðningsliði
sínu í nefndinni, en meirihluti
nefndarinnar á þó sína sök fyrir
að hafa ekki neitað svo ótilhlýði-
legum fyrirmælum.
Sameiginlegar tillögur
fjárveitinganefndar
Háttv. framsögumaður meiri-
hluta nefndarinnar hefur gerc
grein fyrir tiliögum nefndarinn-
ar við þessa umræðu, en þær til-
lögur eru fluttar af nefndinni
sameiginlega, en þó með þeim
fyrirvara af hendi okkar Sjálf
stæðismanna, að við erum ekki
sammála ýmsum einstökum lið-
um tillagnanna.
Rikisstjórnin hefur aftur
neyðzt til að hverfa frá þeirri
eftirlætisstefnu sinni og einustu
sparnaðarúrræðum að skera stór-
lega niður fjárveitingar til verk
legra framkvæmda. Leggur nefna
in til, að þær fjárveitingar verði
hækkaðar í sömu upphæðir og
eru á fjárlögum þessa árs, og er
hér um að ræða yfir 11 millj. kr
hækkun. Þá er enníremur lag-
færður niðurskurður ríkisstjórn-
arinnar á fjárveitingu til íþrótta-
sjóðs, sem býr við mikinn fjár-
skort. Um rökstuðning fyrir ýms-
um styrkveitingum vísa ég í
framsöguræðu formanns nefnd-
arinnar.
Við 1. umræðu fjárlaga lýsti ég
því yfir af hálfu Sjálfstæðis-
flokksins, að við teldum eins og
í fyrra eigi fært að byrja sam-
drátt ríkisútgjalda á þessum lið-
um og myndum við því ekki
sætta okkur við þessa niður-
skurðarstefnu ríkisstjórnarinnar.
Var þá einnig tekið fram af tals-
manni Alþýðuflokksins, að hann
teldi þennan niðurskurð varhuga-
verðan, en hæstvirtur fjármála-
ráðherra varði í sinni framsögu-
ræðu niðurskurð verklegra fram-
kvæmda. Nefndin varð sammála
um hækkun þessara liða. Vegna
aukinnar dýrtíðar þyrftu þessar
fjárveitingar að vísu að hækka
meira, ef auðið á að vera að
halda í horfinu með framkvæmd-
ir. Þótt við í minnihluta nefnd-
arinnar gerum ekki frekari til-
lögur um heildarhækkun þessara
fjárveitinga, erum við ekki ásátt-
ir meirihlutanum um einstaka
liði í skiptingu fjárveitinganna.
Sjálfstæðismenn
bíða með tillögur sínar
Við fluttum í nefndinni ýmsar
tillögur, sem ekki hlutu stuðning
meirihluta nefndarinnar. Aftur á
móti flytjum við engar sjálfstæð-
ar tillögur um útgjöld úr ríkis-
sjóði við þessa umræðu. Forsenda
þeirrar afstöðu okkar er sú, að
okkur skortir allar nauðsynlegar
upplýsingar til að geta gert oltk-
ur raunhæfa grein fyrir gjald-
getu ríkissjóðs á næsta ári. Það
eina sem við er að styðjast eru
mjög ósamhljóða yfirlýsingar
aðalforingja stjórnarliðsins við 1.
umræðu fjárlaga. Þar lýsti hæst-
virtur fjármálaráðherra því yfir.
að mikill greiðsiuhalli væri óhjá-
kvæmilegur, ef ekki yrði aflað
mikilla nýrra tekna. Hæstvirtur
félagsmálaráðherra og háttvirtur
þingmaður Hafnfirðinga héldu
því hins vegar fram, að ekki væri
þörf nýrrar tekjuöflunar, ef skyn
samlega væri að fjárlögum unn-
ið. Sjálfstæðismenn eru jafnt í
stjórnarandstöðu sem stjórnarað-
stöðu þeirrar skoðunar, að af
greiða beri greiðsluhallalaus fjár
lög. Að sjálfsögðu höfum við
Sjálfstæðismenn ýmsar óskir um
fjárveitingar til brýnna nytja-
mála, sem við unum ekki við að
séu fyrir borð bornar, en við vilj-
um geta rökstutt það, að. gjald-
getu ríkissjóðs sé ekki ofboðið
með þeim óskum út af fyrir sig
Munum við. því fresta tiliögum
okkar til 3. umræðu, en vissulega
verður fróðlegt að sjá, hver áður-
greindra stjórnarforingja hefur
réttast fyrir sér.
Úrræði til sparnaðar
Við 1. umræðu fjárlagafrum-
varpsins talaði hæstvirtur félags
málaróðherra mjög fjálglega um
sparnaðarúrræði, sem hann hefði
á reiðum höndum og einnig tók
formaður Alþýðuflokksins í
sama streng. Auglýsti hæstvirtur
félagsmálaráðherra sérstaklega
eftir aðstoð Sjálfstæðismanna.
Er það að vísu harla einkenni-
legt, ef hæstvirtum fjármálaráð-
herra er ekki treystandi til að
styðja sparnað í ríkisrekstrinum,
en hvað sem því líður töldum við
í minni hluta nefndarinnar mikla
nauðsyn að taka til rækilegrar
athugunar í nefndinni, hvort
ekki væri hægt að fá samstöðu
um einhver raunhæf úrræði til
sparnaðar í ríkisrekstrinum, að
minnsta kosti til að vega upp á
rhóti þeim útgjaldatillögum, sem
nefndin ber fram. Var ætlun okk
ar sú, að innan fjárveitinga-
nefndar yrði sett undirnefnd til
þess að athuga þetta mál. Stjórn-
arliðið í nefndinni kvaðst hafa
rætt sín í milli um ýmsar leiðir
til sparnaðar, en hafnaði sam-
starfi við okkur um þessa athug-
un. Vonum við þó, að meirihluti
nefndarinnar breyti þeirri af-
stöðu sinni, því að hér er vissu-
lega um mál að ræða, sem
ástæða er til að taka til rækilegr-
ar athugunar í fjárveitinganefnd,
en óhæfileg vinnubrögð, að menn
séu að pukra með hugsanlég úr-
ræði í þessu mikla vandamáli
eins og feimnismál, hver í sínu
horni. Útgjöld ríkissjóðs vaxa ái
frá ári með meiri hraða en hæfi-
legur er, miðað við aukningu
þjóðartekna og fjölgun þjóðar-
innar og er mikið alvörumál, ef
árlega þarf að leggja á nýja
skatta til að koma í veg fyrir
greiðsluhalla hjá ríkissjóði. Er
því þjóðarnauðsyn að unnið sé
af fyllstu alvöru að því að finna
sparnaðarúrræði, án þess þó að