Morgunblaðið - 17.12.1957, Side 8

8
MORCVNBLAÐIE
Þriðjudagur 17. desember 1957
Dr. phil, Ólafur Dan Daníeisson
Fæddur 31. okt. 1877
Dáinn 10. des. 1957
DR. Ólafur Daníelsson var fædd-
ur í Viðvík í Skagafirði, sonur
Daníels Ólafssoar söðlasmiðs og
bónda í Hofstaðaseli og konu
hans Svanhildar Loftsdóttur.
Hann varð stúdent 1897, sigldi til
náms í stærðfræði við Hafnar-
háskóla og lauk magisterprófi
1904. í miðju námi, 1901, hlaut
hann gullverðlaun háskólans fyr-
ir samkeppnisritgerð, og var þá
ljóst, að hér var enjjinn meðal-
maður á ferð, 1908 verður hann
kennari við Kennaraskólann í
Reykjavík, en hlýtur árið eftir
doktorsnafnbót frá Hafnarhá-
skóla. 1920 varð hann kennari
við Menntaskólann í Reykjavík
og gegndi því aðalstarfi næstu
20 árin. Jafnframt starfaði hann
sem tryggingafræðingur hjá
Sjóvátryggingafélagi fslands 1935
•—1952. Hann reiknaði og, ásamt
dr. Þorkeli Þorkelssyni, íslenzka
almanakið fyrir árin 1923—51.
Ótalin eru ritstörf hans og rann-
sóknir, fjöldi kennslubóka og rit-
gerðir um stærðfræði í erlend-
um fagtímaritum.
Dr. Óiafur var kvæntur Ólöfu
Sveinsdóttur kaupmanns frá
Norðfirði og eignuðust þau 8
börn. Frú Ólöf lézt 1937. Þrjú
barnanna lifa föður sinn, Snorri
læknir, Anna og Kristín, báðar
giftar konur í Reykjavík.
Á síðari árum þykja það ekki
stórtíðindi, þótt stúdent leggi út
í stærðfræðinám, en um síðustu
aldamót horfði þetta auðvitað
öðruvísi við. Þá var það nánast
ráðleysa, þó að ef til vill væri
afsakanlegt hjá manni, sem
hafði ótvíræðar stærðfræðigáfur.
En hlaut hann ekki að glatast
þjóð sinni? Hér var ekkert verk-
efni fyrir hann, ekki sjáanlegt,
að hann gæti orðið hér að neinu
liði. Um þetta leyti átti þjóðin
einn verkfræðing, og það nægði
á verklega og reikningslega
sviðinu. Hér var enginn skóli,
þar sem hægt væri að segja, að
stærðfræði væri kennd, enda
engin þörf á henni. Enginn hefði
átalið það, þótt dr. Ólafur hefði
tekið við þægilegri stöðu, sem
honum bauðst hjá trygginga-
félagi í Danmörku, þvert á móti
má telja víst, að allir hefðu þá
talið það sjálfsagt, því að jafn-
vel á okkar tímum, hálfri öld
síðar, þykir það helzt bera vott
um heilbrigt sjálfsmat, að menn
yfirgefi landið, ef betri kjör bjóð-
ast annars staðar. En Ólafur
Daníelsson valdi baráttuna og ó-
vissuna heima fram yfir áhyggju
laust líf í öðru landi. Hann mun
hafa talið þess fyllstu þörf, að
hann settist að á fslandi og léti
þar að sér kveða. Það eru _sem
sé einnig rök og manni sæmandi,
að þar sem ekki eru ákjósanleg
skilyrði, þar er að skapa þau!
Og stærðfræðingurinn gerðist
baráttumaður, hrópandi í eyði-
mörk. Hann prédikaði þá kenn-
ingu, að án kunnáttu í stærð-
fræði hljóti menn að fara á mis
við mikil og merkileg sannindi.
Á sama hátt og latínan fyrr meir
var nú stærðfræðin lykillinn að
vísindunum, þvi að öld stærð-
fræðilegra vísinda var runnin
upp. En einkum og sér í lagi
lagði hann áherzlu á þroskagildi
stærðfræðinnar. Ekkert gat þjálf
að hugann til rökfimi og ná-
kvæmni eins og iðkun stærðfræði
og á slíka þjálfun bar að leggja
áherzlu. Grautarleg hugsun var
honum viðurstyggð. Hann rakst
á hana víða og í mörgum mynd-
um og það fengu menn stundum
að heyra. Dr. Ólafur varð fræg-
ur fyrir ýmsar bráðsnjallar
greinar, þar sem hann sagði þeim
eftirminnilega til syndanna, sem
ekki kunnu að hugsa rökrétt
að hans dómi. Þessi barátta. hans
fór ekki fram hjá menntaskóla-
piltum, hann eignaðist aðdáend-
ur, ekki aðeins meðal hinna
stærðfræðilega sinnuðu, heldur
einnig meðal margra húmanista,
sem kunnu að meta snjallan
penna, þótt hann „brilléraði“ á
þeirra kostnað.
Að dr. Ólafi var full alvara
að ryðja stærfræðilegum vísind-
ÞVOTTAVEL
mjög lítið notuð (English Electric),
með rafmagnsvindu, — ásamt svefnsófa, með
svampdýnum, til sölu.
Eskihlíð 12, III. hæð.
Lífeyrissjóður verzlunarmanna
Stjórn Lífeyrissjóðs Vérzlunarmanna hefir ákveðið að lána
1,5 millj. króna úr sjóðnum upp úr nk. áramótum. Rétt til
lántöku hafa eingöngu sjóðfélagar í Lífeyrissjóði Verzlun-
armanna. Lánin veitast gegn 1. veðrétti í fasteign.
Umsóknir með upplýsingum um veð, sendist stjórn sjóðs-
ins í pósthólf nr. 93, fyrir 10. janúar 1958.
um til rúms í landinu, kom bezt
í ljós, þegar stærfræðideildin var
stofnuð við Menntaskólann í
Reykjavík 1919 að frumkvæði
hans og dr. Þorkels Þorkelsson-
ar veðurstofustjóra. Ólafur tók
að sér stærðfræðikennsluna og
annaðist hana í tvo áratugi, eins
og áður var sagt, og má telja
það hans aðalstarf og hið áhrifa-
mesta.
Hér var það sem skriðan fór
af stað. Skólapiltar streymdu í
stærfræðideildina til að nema
hjá hinum landskunna stærð-
fræðingi. Enginn gat dregið í
efa, að hér var mikill meistari
á ferð, og það var ekkert smá-
ræðis ævintýri fyrir unga menn
að setjast við fótskör hans og
skyggnast inn í hinn dularfulla
heim, þar sem hann rataði allar
leiðir. Við nemendur hans í
stærðfræðideild töluðum með
mikilli virðingu um „dokt-
orinn“ og þau vísindi, sem
hann var fulltrúi fyrir. Dr.
Ólafur kenndi af lífi og
sál, bæði í kennslustundum
og utan þeirra. Það kom sem sé
einhvern veginn af sjálfu sér,
að við lögðum leið okkar heim
til hans, og það var að sjá, að
við gerðum honum stóran greiða,
því að alltaf virtist hann ein-
mitt hafa vantað einhvern til að
tala viið. Þarna hélt svo kennsl-
an áfram, og ekki spurt um pens-
um eða frímínútur. Maður hugs-
aði ekki út í það, að þetta var
að tefja mann, sem hafði fyrir
stóru heimili að sjá, og líklega
gleymdi hann því sjálfur þær
stundirnar. Ég gæti ímyndað mér
að andrúmsloftið kringum dr.
Ólaf á þessum árum hafi verið
ekki ósvipað því, sem var í
Aþenu til forna, þegar ungir
menn söfnuðust kringum spek-
ingana. Hann hafði boðskap að
flytja þeim, sem á vildu hlýða.
Það fór ekki hjá því, að dr.
Ólafur kveikti í mörgum nem-
andanum, enda lögðu margir leið
sína til framhaldsnáms í stærð-
fræðilegum greinum við erlenda
háskóla. Nokkrir þeirra bjuggu
sig undir stærðfræðikennslu, og
þannig var framhaldið tryggt,
ekki aðeins í Reykjavík, heldur
gátu og risið upp stærðfræði-
deildir bæði á Akureyri og Laug-
arvatni. Mikill kippur kom í
fjölgun verkfræðinga, eftir að
stærðfræðikennslan komst inn
í landið. Islenzkir verkfræðing-
ar eru nú á þriðja hundrað, en
í stærðfræðilegum sérgreinum
eru um 20. Hinir síðarnefndu
stofnuðu með sér félag á sjötugs-
afmæli dr. Ólafs, íslenzka stærð-
fræðifélagið, og starfaði hann í
því, meðan kraftar entust. Þetta
félag er nú aðili að tveimur sam-
norrænum stærðfræðitímaritum
og starfar á annan hátt að efl-
ingu þeirra mennta. Þá skyldi
ég ekki gleyma að geta Verk-
fræðideildar Háskóla íslands; í
kennaraliði hennar eru 4, og
óbeint 5, nemendur dr. Ólafs
„í fyrsta lið“, og tveir „í annan
lið“.
Stærðfræði og raunvísindi
skipa nú annan sess í landinu,
en þegar dr. Ólafur hóf hér starf
sitt og baráttu, og í því á hann
sinn mikla þátt. Annar stór þátt-
ur í þessari þróun voru náms-
styrkir, sem gerðu stúdentum
kleift að nema þessj fræði. Nú
eru ýmsir uggandi um það, að
misráðin breyting á styrkjafyr-
irkomulaginu, þ. e. að afnumdir
voru 4 ára styrkirnir, muni leiða
til afturkipps á þessu sviði; þeg-
ar er farið að bera á skorti á
stærðfræðikennurum. Það er
von manna að yfirstjórn mennta-
mála skilji nauðsyn 4ra ára
styrkjanna og komi þeim á að;
nýju. Einnig er það enn til at-
hugunar, hvort stærðfræði og
eðlisfræði hafi náð inn á öll þau
svið þar sem þær greinar hafa
þýðingu. T. d. mætti varpa fram
þeirri spurningu hvort síður sé
ástæða til þess hér en í öðrum
löndum, að læknastúdentar nemi
nokkuð í eðlisfræði.
I menningarsögu þjóðarinnar
á fyrra helmingi 20. aldarinnar
mun dr. Ólafi jafnan verða skip-
að virðulegt sæti og hann talinn
mestur frömuður stærðfræði-
legra mennta í landinu. Með
kennslu sinni, útgáfu kennslu-
bóka og með persónulegum áhrif
um gegndi hann mikilsverðu
hlutverki í þróun raunvísinda
hér. Þjóðin öll á honum þakkar-
skuld að gjalda, en gamlir nem-
endur sérstaklega. Þeir minnast
hins eldlega hvetjanda, hins
snjalla kennara, hins föðurlega
vinar. Og allir höfum við það af
honum lært, að þar sem ekki eru
lífvænleg skilyrði, þar er hægt
að skapa þau.
Trarusti Einarsson.
VIÐ FRÁFALL dr. Ólafs Dan-
íelssonar koma ótal minningar
Fáið hreinni, hvítari tennur
og ferskt munnbragð
Þeir, sem þegar hafa sent umsóknir um lán, gjöri svo vel
og endurnýi þær innan hins ákveðna tíma.
Stjórn Lífeyrissjóðs Verzlunarmanna.
EXöltsm epsiað
fasteigna- og bílasölu að SPÍIALASTlG 1,
Afgreiðslutími á kvöldin frá kl. 6—9, nema laug-
ardaga og sunnudaga frá kl. 2—6 e. h.
Símiokkarer: 1-37-70.
Tökum að okkur sölu á alls konar fasteignum, skip-
um og bílum.
Höfum nú þegar m. a. kaupanda að góðri 4 herbergja
íbúð. — Útborgun um 250 þúsund. — Ennfremur
íbúðir af flestum stærðum, víðsvegar um bæinn.
Fasteigna-ogbílasalan
Spítalastíg 1. Sími 1-37-70.
notið COLGATE
Chlorophyll Toothpaste
fram í huga mér, allt frá því að
ég man eftir mér og fram á síð-
ustu ár. Dr. Ólafur og kona hans,
frú Ólöf Sveinsdóttir, sem látin
er fyrir allmörgum árum, voru
einkavinir foreldra minna um
tugi ára. Leið varla svo vika, að
þau hittust ekki til að spila eða
spjalla saman. Faðir minn, Ágúst
H. Bjarnason og dr. Ólafur voru
slíkir vinir að fágætt mun vera.
Ég minnist dr. Ólafs sem hins
prúðasta manns, er ég hefi
kynnzt. Hann var alúðlegur og
einkar hlýr í viðmóti, manna
kurteisastur og snyrtimenni
mesta. Aldrei man ég til að
honum sinnaðist við nokkurn
mann, og aldrei lagði hann annað
en gott til manna. En hann varð
oft undrandi og hissa á fáfræð-
inni í kringum sig, og hann mun
hafa haft mjög takmarkaða virð-
ingu fyrir hinum húmanistisku
fögum. í því sambandi má minna
á hina klassisku. grein hans_ í
Tímariti Verkfræðingafélags ís-
lands fyrir mörgum árum, er
nefndist „Húmaníóra", þar sem
hann gerði góðlátlegt grín að
hugsanagraut ýmissa skálda og
„fræðimanna“.
Án efa hefur það verið erfitt
fyrir doktor í stærðfræði með
gullverðlaun frá háskólanum í
Kaupmannahöfn að setjast hér að
upp úr aldamótunum til þess að
kenna unglingum einfaldan reikn
ing og undirstöðuatriði í algebru
og flatarmálsfræði. En aldrei
heyrði ég hann minnast á slíkt.
Um mörg ár kenndi hann við
Kennaraskólann auk þess, sem
hann vann myrkra á milli við
aukakennslu heima hjá sér til
þess að geta haft til hnifs og
skeiðar. Þegar stærðfræðideild
var loks stofnuð við Mennta-
skólann í Reykjavík fluttist hann
að þeim skóla, og ásamt Þorkeli
veðurstofustjóra Þorkelssyni,
lagði hann grundvöllinn að þeirri
deild. Stofnun stærðfræðideildar
innar er einhver merkasti áfangi
í öllum skólamálum íslendinga
frá því að kennslulögin voru sett.
Með kennslustörfum sínum og
samningu ýmissa kennslubóka í
reikningi, algebru, flatarmáls-
fræði og hornafræði hefur dr.
Ólafur lokið upp nýjum heimi,
sem hver borgari nú á tímum
verður að hafa nokkra innsýn í,
en var áður nærri óþekktur á
íslandi. Þetta brautryðjandastarf
hans var unnið á hljóðlátan hátt,
ón alls ytra brauks eða bramls,
en þjóðin öll stendur í mikilli
þakkarskuld við þennan mann.
Hákon Bjarnason.
Dr. Ólafur Daníelsson var
snjall og skemmtilegur kennari
svo að af bar. Á skólagöngu
minni kynntist ég aldrei jafn á-
gætum kennara, að öðrum ólöst-
uðum, og eru flestir skólabræðra
minna á sama máli. Áhugi dr.
Ólafs við kennsluna var slíkur,
að hann gleymdi oft bæði stund
og stað, en okkur nemendum
fannst tíminn oft örfljótur að
líða. Hann skildi vel æsku okkar
og brek, og þótti viðbrögð okk-
ar bæði skiljanleg og eðlileg. En
umburðarlyndi hans var mikið.
Mér er í minni haust eitt, er
einn nemendanna kom norðan af
Siglufirði hálfum mánuði eftir
að skóli hófst. Þá sagði dr. Ólaf-
ur: „Jæja piltar mínir, hvað
eigum við að gera við hann
Sæmund okkar, það er ákaflega
slæmt að hann missi af byrjun-
inni, því að þetta er þýðingar-
mikil byrjun. Jú ég veit það, við
byrjum bara aftur „forfra“, þið
hafið allir gott af því.“
Þegar svo bar við, að einhver
heltist úr lestinni um stund sak-
ir veikinda, kom það oft fyrir
að dr. Ólafur tók þann mann í
nokkra heimatíma umtölulaust og
án endurgjalds.
Við gamlir nemendur dr. Ólafs
Daníelssonar munum lengi minn-
ast mannsins og kennarans með
hlýhug og þakklseti. Slíkir ágæt-
■ ismenn eru ekki ó hverju strái.
Jón Á. Bjarnason.