Morgunblaðið - 14.03.1958, Qupperneq 8

8
MORnrnvnr 4ÐIÐ
Föstudagur 14. marz 1958
Veröur kosiö upp á
Jón Isberg skrifar um deilu er kom
• upp eftir hreppsnefndarkosningarnar
á Blönduósi
HREPPSNEFNDARKOSNING-
AR sem fram fóru hér á Blöndu-
ósí í janúarmónuði sl. hafa nýlega
verið gerðar að umræðuefm í
Tímanum og Þjóðviljanum.
Bæði þessi blöð vilja halda því
fram, að líkur séu til uppkosn-
inga hér vegna lögbrota í sam-
bandi við kosninguna.
Vegna þeirra; sem eitthvert
mark taka á þessum tveimur biöð
um, vil ég reyna, að skýra gang
málanna hér við -'kosningarnar
og eftir þær. Mér er ekki ljúft að
gera þetta, vegna þess að í smá-
þorpi eins og Blönduós er þar
sem kjósendur eru aðeins um 300,
eigum við að deila fyrir kosning-
ar, en reyna að jafna ágreinings-
málin eftir kosningar og taka
höndum saman og vinna að fram
faramálum sveitarfélagsins. Það
er nú lika einu sinni svona að í
smábæjum og kauptúnum. er
ekki kosið eftir strangri póli-
tískri línu, þótt listarnir séu
merktir stjórnmálaflokkunum.
En einmitt þar er hætta á per-
sónulegri óvild og hatri, og er þá
voðinn vís, enda oft gripið til
meðala, sem menn svo skammast
sín seinna meir fyrir að hafa not-
að.
Á Blönduósi komu fram 2 listar.
Annar, A-listinn, buiinn fram af
Sjálfstæðismönnum og studdui
fyrst og fremst af bemi Hinn,
B-listinn, var borinn fram af
vinstri mönnum.
A-listinn fékk 133 atkv. og 3
menn kjörna, en B-listinn 128
atkv. og 2 menn kjörna. Þessi
litli munur á atkvæðamagm list-
anna kom mörgum hér heima fyf
ir á óvart, en eftir kosningar. er
málin tóku að skýrast, kom t ijós,
hvernig á þessu stóð. Ég vil þó
ekki ótilneyddur fara frekar út
í þá sálma, en ég hreyfi þessu
hér vegna ummæla Þjóðviljans,
um stórtap Sjálfstæðismanna liér
í kauptúninu. Við hér heima
þekkjum þetta, en utanaðkom-
andi menn eiga líklega erfitt með
að skilja ástandið, enda er senni-
lega ekki almennur óhugi í land-
inu fyrir flokkaskiptingunni á
Blönduósi.
Það virðist svo sem þeir B-lista
menn hafi þegar fyrir kosningar
talið sér sigurinn visan og jafnvei
í vitund þeirra sjálfra verið bún-
ir að sigra. Að kvöidi kjördags
blasir svo við þeim n-.^ur veru-
leikinn. í stað þess aö taaa þess-
um ósigri, sem þó ek_var osigur,
því þeir unnu einn m.un með
heimspekilegri ró, hvetjandi
sjálfa sig til meiri átaka næst, þá
umhverfast þeir og hegða sér eins
og keipóttur krakki, sem hleypur
inn og kiagar fyrir mömmu, þeg-
ar eitthvað amar að. Kæra
skyldu þeir. Eftir var aðeins að
finna út yfir hverju skyldi kært,
og fyrir hverjum. Eitthvert hug-
boð munu þeir hafa haft um það,
að hreppsnefnd ætti fyrst að
fjalla um málið og að yfirmaður
allra sveitarstjórnarmála væri
ráðherra. Virðist því ályktun
þeirra hafa verið sú, að þar sen.
þeir væru vinstri menn og í ríkis
stjórn væru vinstri menn, þá væri
óhætt að kæra nsestum yfir
hverju sem væri, því úrskurður
ráðherra myndi verða þeim hlið-
hollur.
Ef til vill finnst mönnum hér
fulldjúpt tekið á ármni hjá mér.
Ég ætla því að skýra frá stað-
reyndum, sem mér vnðast sanna
munu þessa tilgátu. Að vísu verð
ur þetta enginn skemmtilestur og
ekki þjóðmál, sem neima á i
þjóðmálablöðunum. Hefðum við
hér héraðsblað eða blöð gætu
þau verið vettvangur deilu sem
þessarar, en nú er það ekki og
vinstri menn hafa hafið bardag-
ann og við munum ekki hopa.
Að kvöidi kjördags voru aðeins
talin atkvæði listanna, en ekki
reiknuð út atkvæði manna
á listunum. Daginn eftir voru svo
talin og reiknuð út atkvæði fram
bjóðendanna á listunum. Þessi
útreikningur gekk vel, þrátt íyr-
ir allmargar breytingar, og
árekstralaust. Að talningu lok-
inni undirritaði kjörstjórn kjör-
bók ásamt fulltrúa frá B-listan-
um, en við þessa talningu voru 2
umboðsmenn frá þeim lista mætt
ir. Frá A-listanum var hins vegar
enginn fulltrúi mættur. Ég undir
ritaöur mætti þarna og aðstoðaði
við talninguna sem lögfræðingur
að beiðni eins kjörstjórnarmanns
ins og án mótmæla frá nokkrum
aðilja. Enda má segja að sett hafi
verið undir lekann fyrirfram, því
við hreppsnefndarkosningarnar
þar næst áður, 1954, var ég kall-
aður út um miðja nótt, en þá voru
reiknuð út persónuleg atkvæði
manna þegar eftir talningu. til
þess að skera úr ágreiningi milli
meirihluta kjörstjórnarmanna og
formanns kjörstjórnar.
Leið nú fram á íóstudag án
þess að til tíðinda drægi, en þá
skyldi hin nýkjörna hreppsntfnd
koma saman. Að vísu hófðu
heyrzt sögusagnir um að nokkur
hluti forystumanna vinstri
manna hvettu óspart hverjir aðra
til stórræðanna. Við áttum því
von á einhvers konar kæru, þegar
hreppsnefndin kæmi saman.
Á þessum fundi hreppsnefndar
var kosinn oddviti, varaoddviti
og margar undirnefndir hrepps-
nefndarinnar. í öllum þessum
kosningum tóku B-listamennirn-
ir þátt og gerðu pað án nokk-
urra athugasemda. Enda var
ágætt samkomulag á fundinum.
Þegar þessum kosningum var lok
ið lagði efsti maður B-listans
fram tillögu um hreppsmá. og
var hún samþykkt. Voru nokkur
mál rædd í mesta broðerni og
vorum við að hætta, er efsti mað
ur B-Iistans dregur upp úr vasa
sínum bréf og leggur fram. Var
það krafa efstu manna B-listans
um upptalningu atkvæða vegna
þess, að á einum atkvæðaseðli,
er tilheyrði B-listanum, hafði
kjörstjórn úrskurðað krossa (x)
sem tilfærslumerki. En svo stóð
á í þessu tilfelli, að fimm krossar
voru á seðlinum, og merkt var
við 3 efstu menn og tvo neðar.
Til þess að gera langa sögu
stutta, þá g'et ég aðeins þess. að
þessari kröfu var vísað til um-
sagnar kjörstjórnar eins og lög
gera ráð fyrir. Krafan kom svo
aftur fyrir hreppsnefnd er neit-
aði að taka kröfuna til greina.
Senniiega hafa efstu menn B-
listans funnið það á almei.nl... s-
áiitinu, að þeir þyrftu að gera
meira til þess að starida við
eitthvað af stóru orðunum. Þessi
krafa þeirra um upptalningu
minnti óþægilega ó söguna um
fjöllin, sem tóku jóosótt og fæudu
litla mús.
Á öðrum fundi nýju hrepps-
neindarinnar, sem B-nsi.aixienn-
irnir sátu einnig án athugasemda,
var lögð fram kæra undirrituð
af 5 mönnum af B-listanum, þar
sem krafizt var uppkosningar
vegna þess 1) að menn frá A-list
anum hefðu ritað niður nöfn
þeirra er kusu og gert það á
kjörstað, 2) að A-listinn hefði
sannanlega haft gagn af þessum
nafnaritunum og 3) að aðeins
hefði munað 5 atkv. á listunum
og því hefði þessi vitneskja A-
listamanna orðið til þess að þeir
unnu kosningarnar.
Þetta er þá krafan, sem áður-
nefnd blöð hafa taliö aö gnti
sama sem uppkosningu á Btöndu-
ósi. Hreppsnefnd vísaði einnig
þessari kröfu frá, en í báðum til-
Blönduósi
fellunum áskildu B-listamenn-
irnir ser rett til þess að áfrýja
„til ráðherra“. Þeim var á það
bent, aö oddviíi sýslunefndar ætti
úrskurðarvald í svona málum og
opin ieið væri að leita til dóm-
stólanna, ef úrskurður sýslu-
manns líkaöi ekki. Urðu allar
ábendingar um þetta atriði álíka
tilgangslausar og að skvetta vatni
á gæs. „Til ráðherra“ skyldu
kærurnar.
Ef krafa fimmmenninganna er
atliuguð nánar, eru eftirgreindar
staðreyndir augljósar: að það ur
hvergi bannað að rita niður nöfn
þeirra er kjósa. Breytingin frá í
vetur á kosningalögunum nær til
þess, að umboðsmönnum fram-
bjóðenda og lista er bannað að
rita niður nöfn kjósenda a kjör-
fundi. Ég ætla ekki að rökræða
þetta lögfræðilega að sinni, að-
eins vil ég benda á , að hafi hér
verið framið brot, þá ber að kæra
þá er það gerðu, fyrir sýslumanni
og heimta refsingu. En að láta
sér til hugar koma, að það geti
Jón ísberg
hafa haft áhrif á úrslit kosning-
anna hér í hreppnum, þótt fylgzt
hefði verið með því á kjörstað
hverjir kusu, er svo fráleitt, að
það er meira en lítið bogið við
þankagáng þeirra manna, sem ala
slík hugarfóstur. í kauptúnum
þar sem aðeins eru um 300 kjós-
endur á kjörskrá, þá fer ekki h,iá
því, að allir þeir, er kæra sig um,
viti hverjir hafa kosið og hverjir
ekki. Svo þess vegna var það al-
gjörlega óþarfi að vera á kjör-
stað. í annan stað held ég að það
sé hæpin fullyrðing, að sannan-
legt sé, að A-listinn hafi haft
gagn af því, þótt eitthvað hafi
verið skrifað á kjörstað.
En setjum nú svo, að einhver
hafi kosið vegna þessara upp-
skrifta, sem ekki hefði gert það,
ef við hefðum ekki fylgzt með
kosningunni, þá hefir það ekki
önnur áhrif en þau, að fleiri kjós
endur neyta atkvæðisréttar síns.
Ég spyr, gelur það verið saknæmt
að stuðla að því, að s^m flestir
kjósi? Lýoxccöið væn þá fyrst
fullkomið, ef ailir neyttu atkvæð
isréttar slns. í lýðfrjálsu landi
hvorki geta allir kjósenaur né
vijja korna á kjörstað svo 100%
þátttaka er aðeins fræðilegur
möguleiki, nema til sérstakra ráð
staíana sé gripið. sem gera ölium
fært að kjósa, eins og t. d. var
gert er kosið var um stofnun lyð-
veldisins. En vel á minnzt er ekki
allt að 100% þátttaka í „kosning-
um“ kommúnistaríkjanna og ekK.
hefir kommana okkar klígjað
við að lofsyngja það „lýðræði".
Nei, kæru vinir og samborgar-
ar, þið fáið enga menn með ó-
skerta vitsmuni til þess að fallast
á þessa skoðun ykkar. Hefðum
við neytt einhvern til þess að
sitja heima með hótunum um
atvinnusviptingu, eins og sagt er
að komið hafi fyrir eða hefðum
við raskað heimilisfriði manna á
kjördag, eins og ljótar tungur
segja. að þið hafið.gert svo þeir
hafa þegar auglýst eignir sínar
og eru að hugsa um að flýja
staðinn, eða ef áróðursmenn A-
listans heíðu farið slíkum ham-
förum fyrir kjördag, að varpa
varð þeim á dyr af friðsömum
borgurum, þá skal ég viðurkenna,
að ef til vill hefði verið ástæða
til að krefjast uppkosninga og
láta lög ganga yfir afbrotamenn-
ina.
En í raun og veru eru allar
þessar hugleiðingar þarflausar,
því A og B listinn höfðu sam-
vinnu á kjördag um að koma öll-
um, sem þess óskuðu á kjörstað.
Þið eruð þó ekki að gefa til kynna
með þessu framferði ykkar, að
þið hafið verið reiðubúnir að
svíkja þetta samkomulag? Að þið
hafið vitað um einhverja, sem
voru síðbúnir að kjósa og talið
að þeir myndu styðja A-listann
og því væri sjálfsagt að skilja
þá eftir.
' Af framanrituðu sést, að krafan
um uppkosningu er fráleit, og þið,
kæru vinir og samborgarar, hafið
aðeins gert ykkur hlægilega með
því að bera slíka kröfu fram og
kórónið vitleysuna með því að
hlaupa með þetta í dagblöðin.
Hafi hins vegar verið framið
lagabrot, er sjálfsagt fyrir ykkur.
sem náttúrlega eruð æruverðugir
borgarar, sem ekki megið vamm
ykkar vita í neinu, að kæra það
og óska þyngstu refsingar, sem
lög leyfa.
Ég hefi verið að velta því fyrir
mér, hvers vegna gripið hafi ver-
ið til þessarar kröfu um upp-
kosningu og hvers vegna hiaupið
hafi verið með þetta í dagblöðin.
Hér eru að verki dagfarsprúðir
menn og í raun og veru ágætir
menn. Það er engu líkara en því
að illur andi standi á bak við þa
og stjórni gerðum þeirra.
Menn hafa furðað sig á ákefð
kærenaanna að vísa þessum mál-
um „til ráðherra", þótt þeir viti
að ráðherra á ekki úrskurðar-
vald í þeim. Ef til vill hafa þeir
ekki hærri hugmyndir um ráð-
herra vinstri stjórnarinnar en það
að álíta, að þeir leggi það i vana
sinn að misnota vald sitt eða taka
sér vald, sem þeir ekki hafa, ef
það aðeins er gagnlegt flokks-
hagsmunum. Er þetta álit í sam-
ræmi við áróður þeirra fyrir kosn
ingar, að ekkert vit væri í því
að kjósa Sjálfstæðismenn í
hreppsnefnd og veita þeim meiri-
hluta, því sá meirihluti væri and
stæður ríkisstjórninni og myndi
hún enga fyrirgreiðslu veita sveit
arfélaginu, ef til hennar yrði leit
að. Núverandi ríkisstjórn, eins
og allar aðrar ríkisstjórnir, verð-
ur að sæta réttmætri gagnrýni.
En þetta teljum við ekki rétt-
mæta gagnrýni og við sem and-
stæðingar núverandi ríkisstjórn-
ar leyfum okkur ekki að ætla
ráðherrum hennar slíkt atferli.
Aðalreglan mun vera sú, að ráð-
herra spyr. ekki eftir því, hver
flokkur hafi meirihluta í viðxom
andi sveitarfélagi, sem leitar eftir
aðstoð ríkisvaldsins. Enda þyrfti
þá líklega að setja á stofn nýtt
ráðuneyti til þess að vinsa úr
góðu hreppsnefndirnar, sem væru
með ríkisstjórnarlit hverju sinni.
Hins vegar munu vafalaust vera
dæmi þess, að ráðherra hafi íviln-
að flokksmönnum sínum í ein-
hverri sveitarstjórn og einnig
munu. vafalaust vera dæmi þess,
að ráðherra hafi verið andstæð-
ingum sínum þungur í skauti.
En þessar undantekningar sanna
aðeins aðalregluna.
Ég þekki ekki raunhæf dæmi
þess, að ráðherra hafi þannig
misnotað vald sitt, en fræðilega
séð myndi hann helzt gera það,
ef' hann teldi sér andstæðan
sveitarstjórnarmeirihluta hafa
komið þannig fram heima í hér-
aði, að ekki væri fráleitt að gefa
honum til kynna, hver valdið
hefði.
Hér komum við því að kjarna
málsins. Kærendurnir vita, að
þeir geta ekki sótt rétt til ráð-
herra í þessum tilfellum, en þeir
geta vakið athygli ráðherra á þvi,
að á Blönduósi stjórni vondir
menn, sem rétt sé að vara sig á.
Varla geta þeir álitið sig vera
að vinna að heill sveitarfélags-
ins með þessum gjörðum sínum
og vart munu íbúar Blönduóss
kunna þeim þakkir fyrir þessa
framtakssemi þeirra.
Ég ætla svo að ljúka þessari
grein, sem- þegar er orðin of löng,
með því að segja ykkur, elsku-
legu kærendur, smásögu. Fyrir
nákvæmlega tuttugu árum fóru
fram hreppsnefndarkosningarhér
á staðnum. Þeir, sem þá urðu
undir, töldu sig misrétti beitta,
sem m. a. átti að koma fram í
því, að meirihlutinn valdi sér
oddvita úr sínum hópi. Þessir
ágætu menn gripu þá til þess
ráðs að boða til hreppsfundar í
eigin nafni, og rifust þar og
skömmuðust við sjálfa sig eina
kvöldstund. Þetta kældi blóðið
og urðu þeir viðmótsþýðari á eft
ir.
Væri ekki athugandi fj'rir ykk-
ur að gera slíkt hið san.a?
.• i nokkurra ára skeið gegndi Grumman-báturinn þýðingar-
; rtlu hlutverkl í samgöngum við minnstu kaupstaðina. —
i adiii er tekin á Akureyri fyrir mörgum árum, er flugbát-
. ,.nn keniur að landi. Hann er ekki starfræktur lengur.
20 ára afmælis Flpgfélagsins miunzt
SÍÐASTA hefti tímaritsins Flugs
er helgað 20 ára afmæli Flugfé-
lags íslands. Hefst það á ávarps-
orðum flugmálaráðherra og form.
Flugfélagsins. Síðan ritar rit-
stjórinn, Vignir Guðmundsson,
um fyrstu starfsár félagsins og
brautryðjendurna — og viðtal
við fyrsta farþegann, Ingolf
Kristjánsson bónda í Eyjafirði,
Njáll Símonarson ræðir við yfir-
flugvirkja félagsins, sem lengst
allra hefur starfað hjá þyí. Baid-
ur Jónsson rekur í stuttu mali
sögu Flugfélagsins fram til þessa
dags — og framkvstj. félagsins,
Örn Ó. Johnson, ritar grein, er
hann nefnir: Möguleikar.á fram-
tíð Flugfélags íslands. Ritið er
prýtt miklum fjölda myndr. jr
nútíð og fortíð — og er frágangur
allur hinn vandaðasti.