Morgunblaðið - 14.03.1958, Side 9

Morgunblaðið - 14.03.1958, Side 9
Föstudagur 14. marz 1958 HORGVTÍBLAÐIB 9 BÓKAÞÁTTUR: * Boris Pasternak skáldið sem kýs að þegja Það vantar 100 mill|ónir SÍLDARSÖLUFÉLAGIÐ norska upplýsir um helgina 2. marz, að þá sé búið að veiða til sölu 524 þús. hektólítra af vorsíld, að verðmæti 10.496.000 krónur, en samanlagt af vorsíld og stórsíld 2.932.125 hektólítra að verðmæti 65,8 millj. króna. Á sama tíma í fyrra nam þessi veiði 7.866.987 hektólítrum, að verðmæti 175 millj. króna, — allt talið í norskum krónum. — Það er því yfir 100 millj. kr. sem síldveiðarnar hafa til þessa gefið minna í aðra hönd heldur Gís/f Guðmundsson bókbindari — Minning Fréttaritari bandaríska stór- blaðsins „The New York Times“ í Belgrad, C. L. Sulzberger, skrifaði nýlega grein þá sem hér birtist í ís- lenzkri þýðingu: ÞAÐ getur verið varhugavert að dæma þjóðfélag af rithöfundum þess. Myndin sem við fáum af Ameríku hjá Kerouac og Faulkn- er er brengluð, og það væri jafn- fráleitt að dæma England nútim- ans af þeim verkum einum sem Kingsley Amis og John Osborne hafa skrifað. Eigi að síður leyfa rússnesk blöð sér að draga viðtækar álykt- anir af því sem er skrifað á Vest- urlöndum. Ef við gerum slíkt hið sama að því er varðar bókmennt- ir austan. járntjalds, hvað verð- ur þá fyrir augum? Við sjáum t. d. tékkneska ljóðskáldið Frantisek Nechvatal skrifa þess- ar línur: „Valdhafarnir eru allt- af óskeikulir og verða harðstjór- ar .... en fólkið man sár sín vel, kvalin sál þess er þögul“. Ef við ætlum að dæma þjóð- félag kommúnismans af rithöf- undum þess, þá er langathyglis- verðasta dæmið í seinni tíð hin nýja skáldsaga eftir Boris Past- ernak, „Doktor Zhivago". Pasternak er mesta núlifandi ljóðskáld Rússa. Hann er 67 ára gamall, hefur lifað tvær heims- styrjaldir og endalausa byltingu. Fjölskylda hans hefur sundrazt í hörmungunum. Faðir hans flúði til Þýzkalands og lézt sem inn- flytjandi í Englandi, þar sem syst ir hans er nú kennari. Pasternak var víðfrægur rit- höfundur áður en hann skrifaði „Doktor Zhivago", en það var liðinn aldarfjórðungur síðan síð- asta frumsamda verk hans kom út. Allan tirnann sem Stalin hélt Jandinu í járngreip sinni gaf Pasternak sig eingöngu við þýð- ingum, fyrst og fremst á verk- urn Shakespeares, og þykja þær meistaraverk. Skáldsaga Pasternaks á ein- kennilega sögu. Hún hefur ekki verið gefin út í Sovétríkjunum og mun ekki birtast þar, að því er bezt verði vitað. Það er ekki vegna þess að Pasternak hafi ekki nógu gott orð á sér sem rithöf- undur. Öðru nær. Persónurnar hafa orði'ð Hvað segir hann þá í „Doktor Zhivago“? Hér er brot úr sam- tali: „Marxisminn hefur ekki nægilega sjálfsögun til að geta orðið vísindi....Ég veit ekki um neitt hugsanakerfi sem er eins einangi-að og jafnfjarri stað- reyndunum og marxisminn. .... Ég held að samyrkjubúskapur- inn hafi verið röng aðferð og hafi brugðizt, þó ekki mætti játa niistökin. Til að fela mistökin með öllum þeim ráðum, sem ógn- arstjórnin hefur tiltæk, er nauð- synlegt að kenna fólkinu að hugsa ekki og beita ekki dómgreind sinni, þvinga það til að sjá hluti sem aldrei voru fyrir hendi og sanna gagnstæðu þess sem allir sáu með berum augum........“ Eða þetta: „Versta ógæfan og orsök allrar ógæfu í framtíðinni var það að menn misstu trúna á gildi eigin skoðana...... Við héldum að það væri nauðsynlegt að syngja í kór og lifa á endan- legum og óskeikulum kenningum sem var þrengt upp á okkur af valdhöfunum. . . Það sem upphaf lega var göfug og háleit hugsjón er orðið veraldlegt og ruddalegt“. Söguhetjan sem ber nafn, er gefur til kynna lífsþrótt, hefur lifað hræðilegar sviptingar. Ein persónan kveður upp þennan dap urlega dóm: „Byltingar eru gerð- ar af framkvæmdamönnum, trú- aróður ofstækismönnum, snilling- um þröngsýninnar. Á nokkrum klukkustundum eða nokkrum dögum geta þeir steypt hinu gamla skipulagi af stóli. Átökin kunna að standa yfir vikum sam- an eða nokkur ár. Síðan munu menn tilbiðja áratugum og jafn- vel öldum saman hinn þröngsýna anda sem átökunum olli, eins og hann væri helgur dómur“. Þessi sama persóna er að velta fyrir sér augnablikinu „þegar var sem vindhviða hefði feykt þakinu af öllu Rússlandi, eins og öll þjóðin hefði skyndilega séð beran heiðan himin. Og enginn til að hafa gætur á okkur framar! Frelsi! Ekki frelsi í orðum né frelsi til að setja fram kröfur. En frelsi af himnum ofan, sem yfirgengur allar vonir manns". Hvernig bókin komst á prent Handritið að bókinni var feng- ið ítölskum útgefanda, sem er kommúnisti, og skyldi hann láta þýða það, enda var þá sýnt að bókin kæmi út í Sovétríkjunum innan skamms. En leiðtogarnir í Kreml voru farnir að naga sig í handabökin út af hinni hættu- legu „hláku“, sem þeir áttu sök á eftir tíma Stalins! Alexei Surkov, bókmenntalegur lög- reglustjóri Moskvu, bannaði út- gáfu bókarinnar. Þess vegna hefur hún ekki komið fyrir augu Sovétborgara. Bæði Pasternak, sem ekki kærir sig um nein skakkaföll, og Sur- kov reyndu að telja ítalann á að skila handritinu aftur. En þótt hann væri góður kommúnisti, þá var hann samt enn betri fésýslu- maður, svo hann gaf bókina út. „Doktor Zhivago" hefur vakið geysilega athygli, og nú er verið að þýða hana á mörg tungumál, þrátt fyrir þá umkvörtun Sur- kovs, að „bókin beri brigður á gildi rússnesku byltingarinnar". Nokkrum útlendingum hefur tekizt að ná tali af hinu aldna skáldi nýlega. Gerd Ruge, ungur Þjóðverji, skrifar um Pasternak: „Honum er ekki að skapi að lenda í hugmyndafræðilegum deilum. Það var ekki tilgangur- inn með bók hans. En meðan Stalin var á lífi orti Boris Past- ernak ekki eitt einasta kvæði til vegsömunar persónudýrkuninni". Italski skáldsagnahöfundurinn Alberto Moravia kemst að þeirri niðurstöðú að bókin sé „saga um sambandið sem skapazt getur milli menntamannsins og byltiog- arinnar, eða milli mennskrar veru í bezta og æðsta skilningi þess orðs annars vegar og hins vegar þeirra opinberu viðburða sem hrífa hana með sér og beygja hana í duftið“. Pasternak hefur greinilega ekki beygt höfuð sitt til hlýðni. Hvað skyldu vera margar þúsundir slíkra manna í hinu órólega mannhafi Sovétrikjanna? — Malcolm Muggeridge, sem um skeið var fréttaritari í Moskvu, lét þessi orð falla nýlega: „Er það ekki merkilegt að Pasternak skuli hafa lifað af Stalin-tímabilið og samt getað varðveitt tilfinningar sínar? Það er óheillavænlegur fyrirboði þeim herfilega bófaflokki, sem tekið hefur af erfðum „vitisvélina", er byltingin kom af stað“. GÍSLI Guðmundsson bókbands- meistari varð tæpra 84 ára að aldri og hélt andlegu atgerfi til hinztu stundar. Hann lét svo um mælt við þann, er þetta ritar, nokkrum klukkustundum áður en hann lézt, að hann myndi senn hverfa heim af sjúkrahús- inu, heim til sín á Laufásveg. En Gisli var orðinn lúinn likam- lega og þarf ekki neinum að koma það á óvart, sem hugleiðir það, að Gísli hafði bókstaflega staðið við iðn sína, bókbandið, í samfellt 70 ár. Síðustu misserin þjáðist Gísli nokkuð af prostratis; hann andaðist á sjúkrahúsi Hvíta bandsins, eftir nokkurra daga legu, aðfaranótt 7. þ. m. Gísli var þjóðkunnur maður. Hann hafði marga kosti til að bera, sem gera menn fræga, en þó mun hann kannske hafa orðið kunnastur fyrir söng sinn og þá fyrst og fremst frábæra söng- gleði. Hann segir sjálfur svo frá að hann hafi byrjað að syngja sjö ára gamall. Hann var þá vestur á Geirstúni og söng „Fríð er himins festing blá“ svo að undir tók í öllum Vesturbænum. Síðar á ævinni var aldrei hald- inn sá álfadans á Austurvelli eða á íþróttavellinum að Gísli þætti ekki sjálfkjörinn álfakóngur. Þá var sagt að rödd hans hafi heyrzt frá íþróttavellinum vestur á Bakkastíg. Frá því fyrir aldamót hefir Gísli sungið og verið lífið og sálin í flestum söngkórum, sern eitthvað hefir ltveðið að hér í Reykavík. Hann byrjaði að syngja í karlakórnum „Svanur“, sem Þorst. járnsmiður Jónsson stofnaði á Seltjarnarr.esi fyrir aldamót. Hann söng með Sigfúsi Einarssyni tónskáldi, Þórði Páls- syni lækni, Jóni Aðils sagnfræð- ingi, Brynjólfi Þorlákssyni söng- stjóra, Þórði frá Hól o. fl. í kórn- um „14. jan.“ og síðar með Pétri Jónssyni óperusöngvara, bræðr- unum Friðrikj og Jónasi Rafnar, Hendrik Erlendssyni lækni o. fl., í söngkórnum „Kátir piltar“. Hann var í „Heimi“ Sigfúsar Ein arssonar og hann var í „Fóst- bræðrum" Jóns Halldórssonar. Og hann yar lífið og sálin í þjóð- kór Páls ísólfssonar. Gísli söng um 65 ára skeið með fjórum söngstjórum, hverjum á eítir öðrum, í dómkirkjukórnum — þeim Jónasi Helgasyni, Brynj- ólfi Þorlákssyni, Sigfúsi Einars- syni og Páli ísólfssyni. Og Gísli hefir sungið yfir moldum þús- unda manna hér í Reykjavík. Gísli átti til söngfólks að telja í báðar ættir. Faðir hans, Guð- mundur Magnússon, var góður söngmaður.. Móðir hans, Sigríður Gísladóttir frá Núpum í Flóa hafði frábæra söngrödd, svo að til þess var tekið, og eins systir Gísla. Einu sinni, endur fyrir löngu, er Gísli var ungur maður, lék hann einleik á lúður (Gisli var einn af forvígismönnum lúð- urþeytara hér í Reykjavík og „Lúðrasveitar Reykjavíkur“) í Prestakórnum eftir Mozart á hlómleikum með lúðrasveit af danska eftirlitsskipinu „Heim- dalli“ hér í Reykjavík. Stjórnanda dönsku lúðrasveitarinnar þótti svo mikið til koma músikhæfi- leika Gísla, að hann bauð honum að koma með sér til Kaupmanna- hafnar og kosta hann þar til náms. Gísli varð að synja þessu boði, sökum fátæktar. Síðar barst honum annað slíkt boð um er- lenda námsdvöl, en Gísli sagði síðar svo frá að hann væri glaður og kátur að vera aðeins alþýðu- söngvari hér heima. En þeir sem þekktu Gísla á þeim árum og raunar síðar, höfðinglegan að vallarsýn, þóttust geta séð hann fyrir sér sem glæsilegan hetju- tenor á söngleikasviði stórborg- anna. Foreldrar Gísla fluttu búferl- um frá Lambastöðum í Flóa til Reykjavíkur árið 1876, er Gísli var á öðru ári (fæddur 29. maí 1874). Fjórtán ára gamall réðist Gísli til Björns ritstjóra í ísa- foldarprentsmiðju sem hesta- sveinn og sendill og síðar bók- bindari, og í ísafold hefir Gísli verið nær óslitið síðan. Gísli kom í ísafold 18. maí 1888 og 18. maí að sumri myndi hann hafa átt þar 70 ára starfsafmæli. Mun slíkt starfsafmæli fátítt ef ekki einstætt. Gísli átti um alla ævi tvo föru- nauta, bækur og tónlistina. Enga förunauta í lífi og starfi veit ég betri en þessa tvo. Líf Gísla var ávallt fjörmikið, það geislaði af honum næstum frumstæðum krafti, honum fylgdu dyggðir einstakrar tryggðar og trú- mennsku, eins og starfsferill hans sýnir, hann var mikill og góður verkmaður og hann var alltaf glaður og reifur, eins og þeir menn eru einir, sem eru góðir menn af hug og hjarta. Gísli átti fallegt heimili að Laufásvegi 15. Hann missti konu sína, Sigríði Loftsdóttur (Jóns- sonar, frá 'Sandprýði á Eyrar- bakka) árið 1950, eftir 30 ára ást- ríkt hjónaband. Eina dóttur af fyrra hjónabandi (Gísli var þrí- kvæntur) missti hann 19 ára gamla. Fóstursonur Gísla, Guð- mundur Gíslason, er nú verk- stjóri á bókbandsstofu ísafoldar- prentsmiðju og var með þeim feðgum mikil og ástúðleg vinátta. Fanney, hálfsystir Gísla hefir dvalizt á heimili hans meira og minna í nær 40 ár og verið heim- ilinu mikil stoð ekki sízt hin síðustu árin. Gísli var í Isafold í nær 70 ár. Sjálfur hefi ég þekkt Gísla allt mitt líf, hann var fyrir mér, er ég var strákur í Austurstræti 8, Gilli Gúmm eða Gillimann, stóri maðurinn síkáti, og síðar á æv- inni er eg fór að fylgjast með rekstri ísafoldar, leitaði ég oft á fund Gísla. Ég skal játa það hreinskilningslega — og tala ég þar raunar fyrir munn margra manna, eigenda og starfsfélaga, — að í ísafold er Gísla saknað — og saknað sárt. P. Ól. en í fyrra, enda er nú mikið rætt um erfiðleika sjómanna, sem sjáanlega eru íramundan af þess um ástæðum, og hvernig beri að koma þeim til hjálpar. 5. marz 1958 Á. G. K Horskt sauðfé til Finniamts NÝLEGA keyptu Finnar 84 ær loðnar og lembdar frá Noregi, þær eru af hinu svonefnda Rygja-kyni. Ánum var í Finn- landi skipt niður á 12 bæi, 7 ær á bæ. Fyrir þremur árum keyptu Danir ær af þessu sama kyni og er búizt við að þeir bæti við stofninn á næstunni. — Rygja-fjárkynið er frá Roga- landi, eins og nafnið bendir til. Um fjárkyn þetta nefna Finnar þessar tölur: Fullorðnir hrútar vega 100—120 kg., ær 60—70 kg. Ull af vænum hrút vegur 6—7 kg., en af ánni 2,5—3,5 kg. — Er svo að heyra að þeir gangist mjög fyrir ullarmagni og ullar- gæðum af fé þessu. 5. marz 1958 Á. G. K. Vaxandi atvmnu- leysi í Banda- ríkjunum WASHINGTON, 11. mars. — Tala atvinnuleysingja í Banda- rikjunuin var komin upp í 5.200. 000 um miðjan febrúar, sam- kvæmt opinberri tilkynningu í Washington í dag. Hefur talan hækkað um 500.000 síðan í janú- ar. Samtök launþega í landinu hafa skorað á forsetann og rikis- stjórnina að hækka opinber fram- lög til atvinnuleysingja og koma á fót atvinnubótavinnu. Mun Eisenhower ræða við ráðgjafa sína og aðra sérfræðinga á morg- un til að reyna að finna einhverja lausn á hinum alvarlega vanda. Félagsbréf Al- menna bóka- félagsins IJT er komið 6. hefti af Félags- bréfi Almenna bókafélagsins. Efni þess er sem hér segir: Dr. Þorkell Jóhannesson, há- skólarektor, ritar Um Guðmund Friðjónsson, snjalla og merkilega grein. Sigurður A. Magnússon, blaðamaður, birtir síðari hluta greinarinnar Nokkur brezk ljóð- skáld, en fyrri hlutinn birtist í 5. hefti Félagsbréfs, sem út kom í desember sl. Ivar Orgland sendikennari á þarna kvæðið Dettifoss, sem bæði er birt á frummálinu, norsku, og ísl. þýðingu Þórodds Guð- mundssonar frá Sandi. Einnig er þar kvæði eftir Ingimar Erlend Sigurðsson, og Sigurður A. Magn- ússon þýðir kvæðið Júdas ískari- ot eftir Stephen Spender. At- hyglisverð smásaga er þarna eft- ir Steingrím Sigurðsson og grein eftir Howard Fast, Ávarp til rúss- neskra rithöfunda. Um bækur rita þeir Lárus Sigurbjörnsson, Baldur Jónsson cand. mag. og Peter Crabb. Einnig eru hér ritsljórnargrein ar, tilkynning um bókmennta- verðlaun, sem bókafelagið ætlar að veita árlega fyrir frumsamið íslenzkt verk, tilkynning um tvær fyrstu mánaðarbækur félagsins og glöggar upplýsingar um allar þær bækur, sem Almenna bóka- félagið hefur gefið út til þessa. Atli Már hefur myndskreytt heft ið einkar smekklega

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.