Morgunblaðið - 14.03.1958, Síða 11

Fostudagur 14. marz 1958
MOnCVTNBLAÐlÐ
11
Noregsbréf frá Skúla Skúlasyni
Hækkandi fjárlög
andi niðurgreiðslur
lækk-
þeir haldist óbreyttir; þó hækkar
viðaukafgjald af benzíni um
10%.
í fyrra var lagt 10% gjald á
alla byggingastarfsemi, hvort
heldur einstaklinga eða annarra.
Þannig urðu líknarfyrirtæki, sem
safnað höfðu til hæla, að greiða
þetta gjald, og opinberar bygg-
ingar — skólar og sjúkrahús —
urðu að greiða það líka. Þetta
varð svo óvinsælt, að nú er gert
ráð fyrir að gjaldið verði af-
numið, að því er skóla, sjúkrahús
og heilsuhæli snertir.
í fjárlagafrumv. er ein nýj-
ung, sem ýmsum léttir við er þeir
lesa. Hún veif að skattalækkun
frá 1. janúar næsta ár. Er gert
ráð fyrir breytingum á skattstig-
anum, sem hefur talsverða lækk-
un í för með sér, á tekjum frá
15.000 til 75.000 krónum. Sam-
kvæmt núverandi reglum er ríkis
skattur af 15.000 kr. 10%, af
næstu 7500 kr. 15%, af 22.500—
30.000 kr. 25%, af 30.000—40.000
Er það meðfram hækkun benzín-
afgjaldsins að kenna. en ýmsar
áætlunarleiðir hafa ekki svarað
kostnaði mörg undanfarin ár,
þrátt fyrir styrk frá hlutaðeig-
andi sveitafélögum. Fargjöldin
hafa verið svo að segja óbreytt
í mörg ár, en alit sem til þarf —
vagnar, viðgerðir og vinnulaun
stórhækkað. En ríkisjárnbraut-
irnar hafa tekið að sér rekstur
ýmissa þeirra leiða, sem beztan
arð gáfu.
Alvarlegar horfur
Trygve Bratteli fjármálaráð-
herra komst svo að orði, er hann
lagði fjárlagafrumvarpið fram:
„Fjármálaástandið í ár er erfitt
en ekki ískyggilegt („vanskelig
men ikke ux-ovækkende“). Ef
ekki koma á árinu þær verð-
lagsbreytfngar, sem m. a. Eisen-
hower forseti hefur oftsinnis
spáð, verða erfiðleikar okkar á
næsta ári mun meiri en þeir eru
nú.“
Bratteli drap m. a. á atvinnu-
leysið, sem er mun meira núna,
en það hefur verið nokkurn tíma
síðan stríðinu lauk. Gat hann
þess að stjórnin væri að íhuga
leiðir til þess að vinna bug á
því og kvaðsf gera sér vonir um
að það tækist.
í ■ skógunum og vatnsorkunni eiga Norðmenn varasjóð,
reynist notadrjúgur.
I FYRRA var sú breyting gerð
á starfstilhögun Stórþingsins, að
fjárlagafrumvarp skyldi ekki
lagt fram í þingbyrjun eftir nýj-
ár, svo sem venja hefur verið,
heldur skyldi fyrstu 7—8 vikun-
um varið til afgreiðslu ýmissa
annarra mála og fjárlagafrum-
varpið ekki birt fyrr en 1. marz.
Kom þessi breyting til fram-
kvæmda nú. Fjárlagafrumvarp-
inu var útbýtt 3. marz og eldhús-
dagur verður haldinn þegar þing
menn koma aftur úr páskaieyf-
inu, en það er hálfur mánuður.
Hefur þingið þá hátt á þriðja
mánuð til að afgreiða fjárlög þau,
sem ganga í gildi 1. júlí.
Þetta er talið hagfelldara en
gamla fyrirkomulagið, einkum
að því leyti að fjármálaráðuixeyt-
ið hefur nú betra tækifæri til að
notfæra sér reynslu liðins árs til
þess að byggja nýtt frumvarp á,
er hún hefur nær níu mánuði til
stefnu, í stað sex áður.
Hækkandi tölur
Allt fer hækkandi’í Noregi, og
enginn furðar sig á þó þarfir
hins opinbera verði meiri en áð-
ur, með vaxandi vei'ðbólgu. Tæp-
lega munu menn þó hafa búizt
við jafnmikilli hækkun gjalda
og tekna og frumvarpið sýmr.
Það gerir ráð fyrir 5773 milljón
króna gjöldum, og er það raun-
verulega 285 milljónum meira en
fárlög yfirstandandi fjárhagsráðs
hljóða upp á. Upphæðirnar sjálf-
ar sýna að visu aðeins 152 millj.
króna hækkun, en úr fjárlaga-
frumvarpinu hefur verið kippt
burt 133 millj. kr. til ellistyrks,
sem eru á núgildandi fjárlögum.
Ellistyrktarsjóðurinn verður
framvegis sjálfstæð stofnun, og
tekjur hans og gjöld koma ekki
inn í fjárlögin. Áætlaður halli
á fjárlögunum er 62 millj,, og
svarar það til þess, sem ríkið
leggur fram á árinu til Tokke-
rafvirkjunarinnar í Þelamörk,
sem verður sú stærsta í landinu
áður en lýkur.
Hins vegar er 893 millj. króna
tekjuafgangur áætlaður á rekstr-
arreikningi — tekjur 5644 millj.
og gjöld 4751 millj. En til opin-
berra fjárfestinga á að verja 398
millj. og til afborgana af ríkislán
um 624 milij. krónum, eða sam-
tals 1.022 millj.
Lækkandi niðurgreiðslur
Þaó sem einna mesta athygli
hefur vakið í sambandi við fjár-
lagafrumvarpið nýja er, að þar
er ekki gert ráð fyrir nema 500
millj, krónum til niðurgreiðslu
á nauðsynjavörum. Á yfirstand-
andi ári hefur verið veitt til þessa
770 millj. króna og jafnvel búizt
við að 30 millj. þurfi í viðbót. En
lækki niðurgreiðslurnar um
270—300 milljónir er óhjákvæmi-
legt að vísitalan hækki upp í
meira en 160 stig, og þá eiga
launþegar einstaklinga og hins
opinbera kröfu á kauphækkun.
Konrad Nordal, foi’maður verka-
mannasambandsins hefur heldur
eigi farið dult með að endur-
•koðun á kaupgjaldi muni fara
fram, þegar kemur fram á sum-
arið.
Bratteli fjármálaráðherra lét
þess getið, er hann fylgdi frum-
varpinu úr hlaði, að stjórnin
hefði lofað því, vorið 1956 að
halda vísitölunni í skefjum til
1. júlí 1958. En eftir þann tíma
væri stjórnin óbundin og sæi sér
ekki fært að halda niðurgreiðsl-
um áfram. Hér er því um að
ræða algera stefnubreytingu í
dýrtíðarmálum, og Norðmenn
verða að sætta sig við orðinn
hlut: að allt verði að hækka.
Fólk dreymir um þá „gömlu jg
góðu daga“, fyrstu árin eftir
stríðslok, er vöruverð stóð svo
að segja í stað ár eftir ár. Nú
hækkar all, og þar af leiðandi
kaupið líka, og ríkisstjórnin er
alls ekki öfundsverð af því að
vera vinnuveitandi, því að sýslun
armenn hins opinbera vilja hafa
mat sinn og engar refjar, ekki
síður en annað fólk. Lögi'eglu-
menn í Osló gerðu verkfall fyrir
jólin til þess að fá sínum kröfum
framgengt, kennarar eiga í sífelld
um brösurn við sína húsbændur
og þannig mætti lengi telja.
Hið lækkandi gildi
Lækkandi gildi peninga á vit-
anlega fyrst og fremst sökina á
hinum hækkandi tölum fjárlag-
anna. En til þess að vega á móti
hækkun þeiri'i, sem leiðir af vax-
andi launabyrði ríkisins, hefur
verið reynt að draga úr öðrum
útgjöldum. Þegar litið er yfir út-
gjaldaáætlun flestra ráðuneyt-
anna í nýja frumvarpinu, vekur
það furðu að sjá, að ýmsum
þeirra er ætlað að komast af með
minna fé á komandi fjárhagsári
en því líðandi. Þannig lækkar
áætlun íélagsmálaráðuneytisins
um 109 millónir, en sú lækkun
stafar af því, að framlag til elli-
styrktarsjóðs fellur niður, því að
sjóðnum hefur verið ætlað að afla
tekna sinna hjá atvinnufyrirtækj
unum sjálfum og hinum vinnandi
stéttum. Og áætlun landbúnað-
arráðuneytisins lækkar um 18
milljónir, vegna minni framlaga
til húsbóta í sveitum.
Hins vegar hækkar áætlun
kennslumála- og hervarnarmála-
ráðuneytisins um 60 milljónir hjá
hvoru. Það eru skólabyggingar,
sem hleypa upphæðunum fi'am,
hjá fyrrnefnda ráðuneytmu —
þar á meðal 10 milljónir til nýrra
bygginga handa verkfræðinga-
skólanum í Þrándheimi — en end
urbætur á vopnum, sem auka
hervarnarútgjöldin, en þau eru
nú áætluð 960 millj. krónur, eða
um 17% allra ríkisútgjalda.
Járnbrautirnar eru þungur
baggi á þjóðinni, og það er ekki
sízt samkeppni bílanna að kenna.
Þær geta ekki hækkað far- og
fai'mgjöldin, því að þá yrði bíla-
samkeppnin enn hættulegri. Hins
vegar er keppt að því að gera
reksturinn hagfelldari, fyrst og
fremst með því að útrýma eim-
reiðum alveg, og taka upp diesel-
vélar í staðinn, þangað til raf-
virkjun brautanna kemsf í fram-
kvæmd. Það er meðfram diesel-
vélunum að þakka, að samgöngu-
málaráðherrann þorir að áætla
rekstrarhalla brautanna „aðeins“
135 milljónir, sem er 17 milljón-
um minna en á yfirstandandi ári.
Hins vegar hefur verið tekin upp
11 milljón ki'óna fjárveiting til
þess að kaupa diesel-dráttar-
vagna í viðbót við þá, sem þegar
ei'u komnir. Iiafa sænskir vagnar
reynzt betur en þeir þýzku, sem
i'eyndir hafa verið hingað til.
Til vegamála á að verja 330
milljón krónum eða nær 30 millj
ónum meira en á yfirstandandi
ári. Raunvei'ulega leggur ríkið
ekki fram nema 167 milljónir af
þessari upphæð, því að 80,8 millj.
kr. koma frá benzínskatti, 15
millj. frá gúmmískatti og 53,7
millj. frá öðrum afgjöldum. Af
upphæðinni ganga 145 milljónir
til viðhalds vega. Aðeins 11,4
milljónir ganga til brúargerða.
Tekjur ríkisins
Tekjur ríkisins koma fyrst og
fremst frá söluskattinum — 1850
milljónii', og tollum — 1796 millj-
ónir. Eru tollarnir áætlaðir 104
milljónum hærri en á líðandi
fjárhagsári og gert ráð fyrir að
kr. 35% og af 40.000—70.000 kr.
45%. — Nú verður sú bi'eyting á,
að af fyrstu 18.000 kr. reiknast
10%, af næstu 7.000 kr. 15%, af
25—30 þús. kr. 20%, af 30—35
þús. 25%, af 35—40 þús. 30%, af
40—45 þús. 35% og af 45—70
þúsund 45%. Af tekjum yfir 70
þúsund verður skatturinn 55%
eins og áður. Á 30.000 króna
tekjum nemur þessi lækkun 650
krónum og 1400 krónum á 40.000
króna tekjum.
En hins vegar koma ýmsar
hækkanir á rnóti. Póstgjöld
hækka um 11% að meðaltali frá
1. apríl og fastagjald á hvert
samtal í síma úr 10 í 15 aura og
innlagningargjöld stórhækka.
Það hefur mikið verið kvartað
um símaleysi í Noregi undanfar-
in ár, sérstaklega í Osló, og hinar
nýju hækkanir eru gerðar til þess
að hægt verði að hi'aða aukningu
talsímakerfisins, þannig að 7000
simar bætist við árlega í Osló
í stað 4000 núna, og 13.000 annars
staðar í landinu, í stað 9.000 núna.
En í Osló hefur fólk staðið á
biðlista í möi'g ár, án þess að hafa
fengið síma.
Þá er og gert ráð fyrir að
fargjöld með áætlunarbifreiðum
hækki verulega frá því sem nú er.
En hvað sem öðru líður er
óneitanlega dimmra framundan
í Noregi en verið hefur áður.
Heildarafkoma var að vísu góð
síðasta ár, og viðskiptajöfnuður-
inn við útlönd var hagstæður um
125 milljónir, en hafði verið óhag
stæður um 62 milljónir árið 1956.
Það sem reið baggamuninn þar,
var að tekjur af siglingum erlend
is urðu gífurlega miklar, vegna
hárra farmgjalda framan af ár-
inu — eða 400 millj. hærri en
1956. Um slíkar tekjur verður
ekki að ræða í ár. Að vísu sigla
mörg norsk skip, sem langa samn
inga höfðu gert, enn fyrir há farm
gjöld. En það sem af er árinu
hafa ískygglilega mörg skip legið
fyrir festum, vegna þess að þau
fá ekki viðunandi leigutilboð. Þó
er ástandið ekki eins slæmt og
margur kynni að ætla. A. Knud-
sen útgerðarmaður í Borgested
upplýsti nýlega í fyrirlestri að
68% af norska olíuskipaflotanum
hefði góða samninga mörg ár
fram í tímann, og sama máli
væri að gegna um 40% af þui'r-
lestarskipunum. 37% af þeim eru
í áætlunarferðum og 23% án
langra samninga. Svo að þrátt
fyrir óhagstætt árferði mun það
reynast enn sem fyrr, að flotinn
bjargar efnahagslegri afkomu
hinnar miklu siglingaþjóðar.
Málm- og efnavöruiðnaður
þjóðarinnar, sem að miklu leyti
hyggist á vatnsafli því, sem hún
hefur vii'kjað, virðist einnig
munu geta staðið af sér kyrrstöðu
þá, sem nú er á heimsmarkaðnum.
Til dæmis er afkoma járn- og
aluminiumiðnaðarins góð. —
Hins vegar á trjávöruiðnaðurinn
við nokkra erfiðleiiía að stríða.
Hinað til hafa Noi'ðmenn getað
selt allt sem þeir gatu framleitt
af tréni og pappir tregðulaust,
en nú hefur markaðurinn þrengzt
svo, að ýmsar trénis- og pappírs-
gerðir hafa dregið úr framieiðsl-
unni og fækkað við sig fóiki. Þá
hafa iðnaðarfyrirtæki þau, sem
framleiða efni til fatnaðar, prjon-
les og vefnaðarvöru. orðið fyrir
svo alvarlegri samkeppni frá
Tékkóslóvakiu og Ungverja-
landi, að til vandræða horfir.
Sum gömul og gróin fyrirtæki
í þessum greinum haía alveg lagt
árar í bát, en önnur fært saman
kvíarnar og orðið að segja upp
fólki.
En fiskveiðarnar eru þó sú at-
vinnugrein, sem verst hefur orðið
úti. Síldveiðin hefur brugðizt
herfilega. í byrjun þessa mánaðar
höfðu ekki aflazt nema 2,9 millj.
hektólítrar — þar af 2,4 millj. hl.
á stórsíldarvertíðinni — og and-
virði aflans frá fyrstu hendi 108
millj. krónum minna en á sama
tima í fyrra, og var vertíðin þó
léleg þá! Margir fiskimenn standa
uppi slyppir og snauðir og út-
vegsmennirnir sjá sér ekki fært
að komast á fjarlæg mið, svo sem
til íslands á komandi vori og
sumri, nema þeir fái 16 millj.
króna lán til veiðarfærakaupa
og gjaldfrest á þeim lánum, sem
á útgerð þeirra hvíla. Það er tal-
ið vafalaust að þau lán verði
veitt, því að það mundi hafa nrun
í för með sér ef mikili hluti
fiskiflotans yrði aðgerðarlaus og
útvegsmennirnir yrðu gjaldþrota.
— Þorskveiðarnar í Lófót ganga
líka illa, enn sem komið er. og
jafnvel hvalveiðarnar, sem löng-
um hafa reynzt drjúgt búsílag,
hafa brugðizt tilfinnanlega. í
byrjun marz var eftirtekjan orðin
372.130 föt af lýsi, en á sama
tíma í fyrra 563.390. Og ofan *
þetta bætist, að verðið á hval-
lýsi er mun lægra í ár en í fyrra.
— Þannig er það ekki ofmælt; að
útlitið sé alvarlegt. En geigvæn-
legt er það ekki. Aflabrestur sjáv
arfangs er ekki alvarlegur í Nor-
egi á sama hátt og hann er hjá
okkur. Norski þjóðarbúskapurinn
er svo alhliða, að þó eitt bregðist
bjargar annað málunum við. í
skógunum, flotanum og vatnsork
unni eiga Norðmenn varasjóS,
sem reynist notadrjúgur til að
fylla skörðin, sem ávallt geta orð
ið í sumum atvinnugreinum.
-----Og yfirleitt berja Norð-
menn sér ekki né tala mikið um
erfiða tíma og alvarlegar horfur.
Um þessar mundir tala þeir
miklu meira um nýju tillögurnar
um réttritun, sem komið hafa
fram eftir margra ára strit stjórn
skipaðrar nefndar. Þar kennir
margra grasa. Nýjar reglur eiga
að ganga í gildi, „valfrjálsum rit
hætti“ ýmsum orðum er gert
hærra undir höfði en áður. Yfir-
leitt ganga breytingarnar meira
út yfir landsmálið en bókmálið,
og það er vitað fyrirfram, að
mikið verður deilt um þessar til-
lögur, þegar þær koma fyrir Stór-
þingið á næstunni. Þar deila ekki
aðeins landsmálsmenn við bók-
málsmenn, heldur landsmáls-
menn innbyrðis og bókmálsmenn
innbyrðis. Heil öld er liðin síðan
sú deila var vakin, en aldrei hef-
ur hún verið flóknari en nú. Fyr-
ir íslenzkum augum er svo að sjá,
sem gera mætti hana einfaldari
með því að láta einu norrænuna,
sem enn lifir, ráða meiru um
ýmis deiluatriðin, en Norðmenn
hafa hingað til hirt um að gera.