Morgunblaðið - 19.03.1958, Qupperneq 9

Miðvikudagiir 19 marz 1958
Monnvisnr. aðið
9
Genfarráðstefnan:
heimilað að
á landgrunnsmiðum
Tillogur þjóðréttarnefndar Sameinuðu
þjóðanna sem nú eru ræddar
á sjóréttarráðstefnunni í Genf
fiskveiða
Strandríki verði ekki
taka sér einkarétt ti
Genf. 11. marz.
EIGA þjóðir kröfu til landgrunns
ins út írá ströndum sínum? Ef
evo, hve langt nær þá eigna-
heimild þeirra?
Er strandþjóðunum heimilt að
fara með fuila lögsögu yfir íiski-
veiðunum í hafinu yfir land-
grunninu, eða nær iandgrunns-
réttur þeirra aðeins til þess að
þeim sé heimiit að vinna auðævi
úr sjávarbotninunr?
★
Allar þessar spurningar, og
fleiri sama eðlis, hafa verið
mjög á döfinni undanfarin ár og
um það hefir verið rætt hverjar
réttarreglur skyldu gilda á þessu
sviði hins alþjóðlega sjóréttar.
Fram að þessu hefir ekki verið
unnt að gefa endanleg svór um
þessi atriði. Hér er um að ræða
algjörlega nýjan kafla í þjóðar-
réttinum, sem fastar réttarreglur
hafa ekki enn mótast um.
Það var ekki fyrr en í styrj-
aldarlok að þjóðir heims tóku að
marki að hugleiða hagsmuni
sína varðandi landgrunnið. oæði
hvað fiskveiðar og náttúruauð-
ævi í því snerti. Fyrir heimsstyrj
öldina hafði málið lítt verið rætt
á sviði þjóðaréttarins og ríkti því
óvissa um hvernig ráða skyldi
málum um kröfur strandþjóða til
landgrunnsins. En þótt land-
grunnsmálið hafi litið verið rætt
fyrir síðustu heimsstyrjöld eða
þjóðir' gert kröfur til landgrunns
ins utan landhelgi sinnar, þá er
ÁrLók Baröa-
strandarsýslu
1955-56
NÝLEGA er komin á markaðinn
Árbók Barðai’strandarsýslu 1955
—1956, áttundi árgangur. Ritstjór
ar eru þeir Jón Kr. ísfeld og
Tómas Guðmundsson, en í út-
gáfunefnd eru Ari Kristinsson,
Jónas Magnússon og Jón G. Jóns
son.
Bókin flytur fjölbreytt efni,
kvæði, greinar, frásagnir og ýms
an annan fróðleik. Meðal greina
má nefna ,,Barð og Barðaströnd“
eftir Trausta Ólafsson. „Presta-
tal í Barðarstrandarprófastdæmi"
eftir Jón Kr. ísfeld. „Bændatal
í Gufudaissveit 1884“ eftir Guð-
rúnu Bæringsdóttur og „Frá
stofnun sýslunnar" eftir Ara
Kristinsson.
Kvæði og stökur eru í bókinni
eftir Andrés Gislason, Konráð
Júlíusson, Heigu Ólafsdóttur og
ónafngreindan höfund. Þá eru
þar frásagnir ýmsar t.d. Frakkar
á Vatneyri fyrir 100 árum. (Úr
gömlum blöðum), „Þúsund ára
hátíð á Rfeykhólum" eftir Arn-
grím Fr. Bjarnason, „Fróðleiks-
molar um jarðir í Barðarstrandar
sýslu“ og „Fimmtíu ára vígslu-
afmæli Bíldudalskirkju“ eftir
Jón Kr. ísfeld. Auk þess eru í
bókinni minningargreinar, fréttir
o.fl.
Bókin er 117 lesmálssíður
prýdd mörgum myndum. Hún
kostar 50 krónur og er til sölu í
flestum bókaverzlunum og sömu-
leiðis í sýslumannsskrifstofunni
á Patreksfirði. Árbókin fæst líka
frá upphafi, alls 7 hefti, og kost-
ar þá 250 krónur. Bókin kom
fyrst út árið 1948.
það nú hin síðustu ár orðið eitt
mikilvægasta málið innan hins
alþjóðlega sjóréttar og brýn
nauðsyn hefir borið til þess að
fá úr því skorið hvaða réttar-
reglur skyldu hér taldar gilda.
Því var það að þjóðréttarnefnd
Sameinuðu þjóðanna tók málið
til umræðu ásamt öðrum þáttum
sjóréttarins, og gerði 1953 fyrsta
uppkastið að réttarreglum um
landgrunnið. Næstu árin hafði
nefndin málið nokkrum sinnum
á starfsskrá sinni og hefir nú
skilað endanlegu áliti um réttar-
reglur um landgrunnið, og fjalla
um það greinarnar 62—73 incl.
í heildaráliti nefndarinnar, þvi
sem nú er til umræðu hér á sjó-
réttarráðstefnunni í Genf.
Athyglisverðar niðurstöður
Niðurstöður nefndarinnar eru
mjög athyglisverðar, einkum íyr
ir þær þjóðir, sem okkur íslend-
inga, sem byggja kröfur sínar á
rétti strandríkis til hafsins yfir
landgrunninu. í greinunum er
fjallað um geysimikilvæga þjóð-
arhagsmuni allra strandríka og
markast réttur íslendinga sem
annarra þjóða af því hvernig til
tekst hér á ráðstefnunni að setja
réttarreglur um þetta umdeilda
atriði þjóðaréttarins.
Eins og áður segir þá var það
ekki fyrr en eftir síðustu styrj-
öld að þjóðir tóku almennt að
gera kröfur til landgrunnsins
undan ströndum sínum. Fram að
þeim tíma hafði verið um réttar-
stöðu þess sem um aðra hluta
úthafsins og landsins undir pví.
Árið 1942 er fyrsta yfirlýsingin
gefin út um landgrunnið, þegar
samningur var gerður milli
Brezka ríkisins og Venezúela
varðandi yfirráð þeirra ríkja yfir
landgrunninu í Pariaflóanum. 1
ársbyrjun 1944 gaf Argentína út
yfirlýsingu, þar sem því er lýst
yfir að ríkinu sé áskilin réttur
til málmvinnslu í ákveðnum
svæðum landgrunnsins.
Yfirlýsing Trnmans
Árið 1945 gefur síðan Truman
þáverandi forseti Bandaríkjanna
út yfirlýsingu urn landgrunnið,
sem segja má að frekar hafi
skapað fordæmi í þessum málum
en þær tvær yfirlýsingar sem
fyrr eru taldar. Forsetayfirlýsing
in var gefin út 28. sept. og segir
þar, að Bandaríkjastjórn telji að
náttúruauðævi þau, sem felast
kunni í landgrunninu, áföstu
strönd Bandaríkjanna lúti lög-
sögu og yfirráðarétti þeirra. Er
þessi réttargjörð rökstudd með
því að Ijóst sé að mikil þörf sé
fyrir olíu og önnur náttúruauð-
ævi í veröldinni, sérfræðingar
séu þeirrar skoðunar að slík efni
finnist í bandaríska landgrunn-
inu og unnt sé að yfirráð eins
ríkis séu viðurkennd yfir nátt-
úruauðævum landgrunnans, svo
rányrkja eigi sér ekki stað, og
að tilkall strandríkisms til auð-
æva þessarra byggist á sanngirn-
is og réttlætissjónarmiiðum m.a.
vegna þess að landg-unnið sé
hluti viðkomandi lands, sævi
þakinn.
Þennan sarna dag var einnig
gefin út forsetayfirlýsing um
vernd og frióun fiskimiða vfir
landgrunninu utan landhelgi
Bandaríkjanna, með milliríkja-
samningum, þar sem allar hlut-
aðeigandi fiskiþjóðir eru jafn
réttliáar.
Kröfur margra ríkja
Þessum yfirlýsingum Banda-
ríkjastjórnar fylgdu brátt kröfur
allmar-gra ríkja, einkum í Suður-
Ameríku, til landgrunnsins. Má
þar m.a. nefna Costa Rica, Argen
tínu, Mexikó, Honduras, Panama,
E1 Salvador, Equador, Chile og
Perú.
Öll þessi ríki gerðu kröfur til
fiskveiðiréttinda, mismunandi
víðtækra í hafinu yfir landgrunn
inu í yfirlýsingum sínum, auk
þeirra auðæva sem í sjálíu grunn
inu kunna að vera.. Mismunandi
er til hve mikillar viðáttu framan
greind ríki hafa gert kröfur. Eru
þar mörkin sett á tvennan hátt.
Annað hvort 200 mílur á haf út,
svo sem m.a. Chile og Perú, eða
til 200 m dýpis svo sem m.a.
Equador, en talið er að á því
dýpi séu alla jafnan ytri mörk
landgrunnsins.
Segja má að kröfur flestra
Suður-Ameríkuríkjanna til land
grunnsins jafnist á við það. að
þau hafi með yfirlýsingunum
fært út fiskveiðilandhelgi sína
sem því svarar. Á þann hátt
voru þessar aðgjörðir þeirra túlk
aðar og þeim mótmæit á þeim
grundvelli. Á fundi þjóðréttar-
nefndar Sameinuðu þjóðanna í
árslok 1956 gáfu hins vegar full-
trúar allmargra nefndra ríkja
þær yfirlýsingar, að nokkurs mis
skilnings hefði gætt í túlkun á
Santiago-samþykktinni frá 1952,
en í henni lýstu Perú, Chile og
Equador yfir 200 mílna landhelgi.
Hér væri aðeins um kröíu til
yfiráðaréttar yfir þessu hafsvæði
að ræða, í því skyni að fram-
kvæma þar fiskiverndarráðstaf-
anir. Mönnum er þó í fersku
minni er hvalveiðifloti Onassis
var tekinn að veiðum yfir 100
mílur út frá strönd Perú, og út-
gerðin krafin bóta af yfirvöldun-
urn fyrir veiðar í landhelgi.
Landgrunnslögin frá 1948
Auk þeirra ríkja sem hér hafa
verið talin og gert hafa kröfur
til fiskveiðiréttinda í sjónum yfir
landgrunninu utan landhelgi,
verður að nefna ísland. Segir í
lögum nr. 44 1948 um þetta atriði
að sjávarútvegsmálaráðherra sé
heimilt að gefa út reglur um til-
tekin svæði innan endimarka
landgrunnsins þar sem allar fisk-
veiðar skyldu hlíta íslenzkum
reglum og eftirliti, svo og setja
þær reglur er gilda skyldu inn-
an svæðanna. í samræmi við
þetta var sett reglugerð 1950,
þar sem ákveðin var ný grunn-
lína fyrir Norðurlandi og land-
helgin frá Horni að Langanesi
færð út í fjórar mílur. Árið 1952,
eftir að Haagdómurinn hafð:
fallið í des. 1951 í máli Norð-
manna og Breta, voru síðan
dregnar nýjar grunnlínur kring
um allt landið og landhelgin
færð út í 4 mílur.
Af framansögðu er ljóst, að
varðandi kröfur ríkja til land-
grunnsins, er nauðsynlegt að
skilja vel á milli þeirra þjóða,
sem gera kröfur til yfirráðaréttar
í hafinu yfir landgrunninu. svo
sem hér hefir verið frá skýrt og
þeirra þjóða, sem eingöngu gera
kröfur til réttar yfir þeim nátt-
úruauðævum sem í sjálfu land-
grunninu kunna að felast.
Mörg Suður-Ameríkuríkin
gera kröfur, sem koma undir
báða þessa flokka, en eftirfarandi
ríki hafa aðeins gert kröfur til
auðæva, sem í landgrunninu
kunna að felast: Bandaríkin,
Bretland, fyrir hönd almargra
hjálendna sinna og verndarrikja,
Guatemala, Nicaragua, Brazillia,
Filippseyjar, Saudi-Arabia, fran,
Pakistan.
Engar fastar reglur
Staðan í landgrunnsmálunum
var því þannig, sem hér hefir
verið lýst, í upphafi Genfarráð-
steínunnar. Á þriðja tug ríkja
höfðu gert kröfu ýmist til einka-
réttar til fiskveiða í hafinu yfir
landgrunninu, til vinnslu nátt-
úruauðæva í því sjálfu — eða
til þessa hvort tvegga. í þjóðar-
réttinum voru engar fastar vegl-
ur til um það hvernig fara skyldi
að lögum um þessar kröfur þar
sem þær vox’u svo nýlega til
komnar. Síðastliðin ár hefir
þetta vandamál verið mjög ýtar-
lega rætt á sviði þjóðaréttarins
og fjölmargar tillögur komið
fram um lausn þess, hver réttindi
strandþjóðanna skyldu þessu
sviði vera, hve rík lögvernd
þeirra væri, og hver takmörk
bæri að setja þeim.
Hér á Genfarráðstefnunni fjall
ar fjórða nefndin eingöngu um
þetta vandamál og byggir störf
sín og umræður á landgrunnstil-
lögum þjóðréttar nefndar S. þ.
Málið varðar mjög fiskveiðihags
muni íslands sem auðsætt er og
verða hér rakin á eftir aðalati'ið
in úr tillögunum.
Þriðji kafli heildartillagnanna
fjallar um landgrunnið. í formála
hans er þess strax getið að nefnd
in hafi orðið ásátt um að hafna
bæri kröfum ríkja tilyfirráðaeða
lögsögu (sovereignty or juris-
diction) yfir landgrunnshafinu.
Hins vegar væi’i ríkjum leyfi-
legt að fara með lögsögu yfir
landgrunninu sjálfu að því er
víkur að vinnslu náttúruauðæva
þess.
Væri þannig opnuð leið til
náttúruauðæva, þeirra er í hafs-
botninum undan ströndum fæl-
ist, en fi-elsi hafsins, hið dýrmæta
frelsi til fiskveiða og siglinga
vær öllum þjóðum tryggt. Þann-
ig er höfuðsjónarmið þjóðréttar-
nefndarinnar í landgrunnsmál-
’• unum og í einstökum tillögugrein
um er það enn frekar skýrt.
★
Mörk landgrunnsins
★ í 67. grein er sagt, að
orðið „landgrunn" (continental
shelf) sé hér notað um sjávar-
botninn og landið undir honum,
utan landhelginnar. Ytri mörlc
landgrunnsins eru ákveðin á 200
m dýpi eða utar, ef unnt reynist
að koma þar við vinnslu nátt-
úruauðæva úr landgrunninu.
★ í 68. grein segir, að strand-
ríki fari með yfirráðarétt (sov-
erign rights) yfir landgrunninu,
að því er varði könnun og vinnslu
náttúruauðæva þess.
■Ar í 69. grein segir, að réttindi
strandríkis yfir landgrunninu
breyti engu um það, að réttinda
staða hafsins yfir því sé eftir sem
áður réttarstaða úthafsins, og
sama gildi um loftið yfir því.
Hér er sjónarmið þjóðréttar-
nefndarinnar orðað á skýran hátt.
I athugasemdum við 68. greinina
segir nefndin að hún telji það
einkar mikilvægt að varðveita
fullt og óskorað frelsi hafsins
yfir landgrunninu, svo og loftsins
yfir því, þ.e. fullt fiskveiðifrelsi
öllum þjóðum jafnt til handa.
Nefndin tekur siðan fram, að
ekki falli undir orðið „náttúru-
auðævi“ (natural resoui'ces)
hinir svonefndu botnfiskar. né
aðrir fiskar, sem hafist við á sjáv
arbotni eða hrygni þar. Hins veg
ar nái yfirráðaréttur strandríkis
til þeii'ra fiskveiða, sem nefndar
eru ensku „sedentary fisheries“
eða sjávardýra ef lifa áföst sjáv-
arbotninum.
Þá tekur nefndin einnig fram,
að ekki þurfi ríki að láta fara
fram sérstakt nám á landgrunn-
inu til þess að njóta fyrirgreindra
réttinda yfir því að gefa útyfirlýs
ingu þess efnis. Varðandi vinnslu
auðæva úr landgrunninu beri
sérstaklega að gæta þess að trufla
siglingar og fiskveiðar í hafinu
yfir þvi sem allra minnst og fari
um þau ati'iði að öðru leyti að
reglum þjóðaréttaríns.
í skýringunum við 69. grein
er rætt um réttarstöðu land-
grunnshafsins. Þeirri grein er ætl
að að tryggja fullt frelsi hafsins.
Er þar sagt, að útilokað sé að
réttindi til landgrunnsins geti
á nokkurn hátt skapað rétt til
hafsins yfir þvi, hvort sem þar
væi'i um lögsögu ríkis að ræða
eða einkarétt til til fiskveiða eða
annarra nota. Reglurnar um land
grunnið hljóti jafnan að lúta
megini-eglunni um fullt frelsi
hafsins.
tlmræður á byrjunarstigi
Ljóst er af þessum tiUcgum
þjóðréttarnefndarinnar, að hiin
leggur til að ríkjum verði heim-
ilað að taka sér einkarétt til fisk
veiða á þeim fiskimiðum, sem
ei'u í hafinu yfir landgrunni þess.
Þar beri að fylgja þeii'ri megin-
reglu, sem tíðkast hefir allt frá
tímum Grotiusar, að allar þjóðir
eigi þar afnan rétt til veiðanna.
Ræður það sjónarmið hjá nefnd-
inni, að ella gæti svo farið, að
strandþjóðir, sem búa að rikum
fiskimiðum, taki þau öll undir
sig og útiloki aðrar þjóðir frá
þeim mikilvæga atvinnuveg,
sem fiskveiðarnar eru í dag.
Slík skipting hafsins þjóða í milli
sé ekki æskileg.
Varðandi það sjónarmið, að
strandþjóðum sé það brýn nau'ð-
syn að fá í sínar hendur yfirráða-
réttinn yfir landgrunnshafinu að
því er fiskveiðar varðar, til þess
að geta unnið þar óhindrað að
fiskifriðun og fiskivernd hefir
nefndin einnig gert tllögur um
þau atrði, og leggur til að vanda-
málið vei'ði leyst á annan hátt
þ.e. með milliríkjasamningum,
þar sem allar þjóðir njóti sama
réttar og strandþjóðin. Verður
þeirra tillagna getið hér síðar.
Umræðurnar hér á ráðstefn-
unni um þessar landgrunnstillög
ur, sem hér hafa vei'ið stuttlega
raktar, eru enn á byrjunarstigi.
Vafalaust ná þær ekki fram að
ganga óbreyttar, svo sem hér
hefir verið lýst. Þær þóðir, sem
eiga auðug fiskimið utan stranda
sinna hafa margt við þær að at-
huga, en þjóðir, sem sækja á mið
við strendur annarra þjóða telja
sér það mikilvægt að frelsi hafg-
ins til fiskveiða, jafnt sem sigl-
inga haldist óskert.
Gunnar G. Schram.
Jón Jónsson, Firli, Seyðisfirði
Fæddur 17. 1. 1874. — Dáinn 16. 3. 1958.
Horfinn er við heiðursyrði
horskra drengja, stór í dráttum,
veðrasæll af öllum áttum
orkuslingur, Jón í Firði.
Iðja hans var öll með sanni
einstæð, hvar, sem gekk að verki
drengur sá inn stefnusterki.
Störfin lýstu sæmdarmanni.
Jón í Firði, jarlamaki,
jafnan þreytti kappadáðir,
undrasemt tók á sig náðir,
árla morguns frár að taki,
hvar, sem nytsamt verk að vinna
vissi hann ,og svifaglaður.
Nú hefir þessi merki maður
matsgjöld hlotið starfa sinna.
Sig'. Arngrímsson.