Morgunblaðið - 20.03.1958, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 20. marz 1958
MORCUNBLAÐIÐ
9
liiiisi
' ..
piiiaÉi
MS3II
§1111111
isaa
1
8..
.
wm$m
■

lÍMÍi'ii
m&m
bhhhhh
■
> '» '■■' -■
»i*B»
wtm
:
Í;IÍi;:'iÍÍ
Tœknin hefur g erbreyft aðsföð
unni fii heims kaufsrannsókna
AÐ þrennu leyti hafa heim-
skautafararnir Sir Edmund
Hillary og dr. Vivian Fuchs notið
hagræðis mikillar tækni fram
yfir fyrirrennara sína í hinni
skemmtilegu og áhættusömu för
þeirra yfir Suðurskautslandið,
sem er ótrúlega erfitt yfirferðar.
Vélsleðar, flugvélar,
sendi- og móttökutæki
Tekizt hefir að smíða dráttarvél
eða vélsleða, sem þolir frosthörk-
Sliackleto.,
og að kunna að fara með sterka,
hálfvillta grænlenzka sleða-
hunda. Roald Amundsen og hinir
norsku félagar hans voru mjög
góðir skíðamenn, og mun það
hafa haft úrslitaáhrif á sigur
þeirra í keppninni við Robert
Scott um að komast á suðurskaut
ið veturinn 1911—1912. Scott
komst til suðui'skautsins 18. jan.
1912 og uppgötvaði þá, að keppi-
nautur hans hafði þegar verið
þar mánuði áður og dregið þar
norska fánann að hún.
Átakanlegir harmleikir fyrri ára
Amundsen
urnar og getur auk þess komizt
leiðar sinnar við mjög erfiðar
aðstæður. Flugvélar frá banda-
rísku flughöfninni á suðurskaut-
inu hafa varpað niður í fallhlíf-
um benzíni og olíu, sem þarf til
dráttarvélanna. og öðrum þeim
nauðsynjum, sem heimskautafar-
arnir hafa þurft á að halda. Þeir
hafa því ekki þurft að hlaða eins
miklu á sleða sína og fyrirrennar
ar þeirra voru neyddir til að gera.
Og að síðustu — og það er ef
til vill hvað mikilvægast — þeir
hafa haft sendistöð og móttöku-
tæki og því getað, hvenær sem
þeim þóknaðist komizt í samband
við umheiminn, svo að hin þrúg-
andi einmanakennd hefir ekki
orðið eins mikil.
□ • □
Aður urðu heimskautafarar
að komast leiðar sinnar á skíð-
um og hundasleðum. Fyrir þá
var eins nauðsynlegt og mikil-
vægt að vera leikinn á skíðum
Worsley brautryðjandi
í notkun vélsleðanna
Langur tími leið, áður en vél-
sleðinn var aftur tekinn í notkun
í heimskautaferðum. Maðurinn,
sem átti mestan þátt í því Xram-
Virðulegar mörgæsir í „kjól og hvílu“ verða fyrir ónæði vélarinnar, er Muskegdráttarvél fer hjá.
Á dráttarvélinni er verið að flytja eldsneyti til Shackietonstöðvarinnar. Dr. Fuchs lagði upp frá
þessari stöð við Weddellflóann, en stöðin var skírð eftir heimskautafaranum Shackleton, sem
braut skip sitt „Endurance" í ísnum í flóanum. — A myndinni sést vélskipið „Magga
Dan“, sem flutti Fuchsleiðangurinn til suðurskautsins.
Eftir Vilhjálm Finsen fyrrverandi
sendiherra og ritstjóra
enn út mikinn leiðangur til suð-
urskautsins. Þátttakendur voru
milli 25 og 30, og Worsley höfuðs
maður átti auðvitað að vera með
í förinni. í marzmánuði sama ár
hitti ég hann í Ósló. Við vorum
báðir glaðir yfir endurfundunum,
því að við höfðum áður verið
samtíða við svo minnisstæðar að-
stæður og hvorugur okkar hafði
gleymt því. Worsley hafði komið
til Noregs til að reyna nýjan vél-
sleða, sem nota átti í leiðangrin-
um, er verið var að undirbúa.
Hlutverk leiðangursins var m.a.
að rannsaka landsvæðið á Suður-
skautslandinu milli Rossflóa C'g
Weddelflóa, en þetta landsvæði
var svo til ókannað. Worsley ætl-
aði að reyna nýju vélsleðana sína
í hinu hrikalega landslagi Jötun-
heima og í fjöllunum við Finse.
Hann var sannfærður um, að vél-
sleðarnir yrðu í framtíðinni aðal-
farartækin í öllum heimskauta-
leiðöngrum. Sleðarnir voru að
nokkru leyti hans eigin uppfinn-
ing, og þeir höfðu reynzt vel.
Sleði Worsleys var, að því er tal
ið er, fyrsta skrefið í áttina til
hins fulkomna vélsleða nútímans
(„Snowcat"). Á þessum sleðum
hafa menn nú nýlega farið yfir
ísauðnir Suðurskautslandsins —
hættulegasta hluta leiðarinnar
til Scottsiöðvarinnar.
□ • □
f vonzkuveðri kvöld nokkurt
skömmu fyrir jól 1920, sat ég 1
ritstjórnarskrifstofum mínum í
Reykjavík. Síminn hringdi. Kyn-
legt skip var komið inn í höfnina.
Þetta var lítil fornfálegskútameð
Scott
tjörguð segl, og áhöfnin var ekki
síður undarleg útlits. Þeir töluðu
ensku og voru klæddir skinnklæð
um frá hvirfli til ilja. Þykkar
ullarhúfur höfðu þeir dregið
yfir höfuð sér, svo að aðeins
Vilhjálniur Finsen
grillti í augu og nef. Gamli, grá-
skeggjaði hafnsögumaðurinn
hafði stýrt skútunni fyrir fullum
seglum að hafnargarðinum. Hann
stóð nú í hafnarskrifstofunni og
símaði „fréttina“ til mín. Nokkr-
um mínútum síðar stóð ég á hafn
argarðinum og fór um borð í
skútuna.
Worsley og Stenhouse
í Reykavík
í káetunni aftur í hitti ég skip-
stjórann og stýrimanninn, sem
voru að afklæðast skinnklæðun-
um. Það logaði á litlum olíu-
lampa, sem stóð á iátlausu, græn-
máluðu tréborði. í daufu lampa-
ljósinu sá ég tvö dökk, veðurbit-
in andlit. Skarpir andlitsdrættirn
ir báru vott um harðfengi og
æðruleysi. Skipstjórinn var iítill,
lágvaxinn maður með óvenjuiega
hvöss, dökk augu. Hann var snar
í snúningum, og allt látbragð
hans bar vott um mikinn dugnað.
Stýrimaðurinn var gríðastór,
gildvaxinn og kraftalegur, stór
blá augu ljómuðu í skarpleitu
andlitinu. Hann var likamiegur
þróttur dæmigerður.
Þessir tveir menn voru Wors-
ley höfuðsmaður og Stenhouse,
sem verið hafði hægri hönd
Worsleys í þrem fyrrgreindum
leiðöngrum. Á rúmri hálfri
klukkustund sögðu þeir mér frá
ævintýralegu ferðalagi sínu.
Djúpsprengju-BiII
Er Shackletonleiðangurinn kom
heim í byrjun árs 1917, gerðust
flestir þátttakendurnir sjálfboða
liðar í þjónustu brezka flotans.
Kafbátastyrjöldin stóð þá sem
hæst, og Worsley var falin stjórn.
tunduppillis og Stenhouse gerð-
ur að fyrsta stýrimanm hans.
Til styrjaldarloka sigldu þeir
fram og aftur um Norðursjóinn
í leit að þýzkum kafbátum — og
leitin bar nokkurn árangur, að
því, er Stenhouse sagð:. Þjóðverj
arnir óttuðust Worsley, sem
brátt gat sér mikils orðstírs heima
í Englandi fyrir harðfengi og
dugnað. Hann var fyrsti sjóliðs-
foringinn, sem var falið það hlut-
verk að reyna þá nýja aðferð að
eyðileggja kafbáta með djúp-
sprengjum. Skýrslur hans sýndu
brátt, að aðferðin var áhrifarík,
og hann fékk viðurnefnið Djúp-
sprengju-Bill, og orðunum rigndi
yfir hann og fyrsta stýnmann.
Frh. a bJs. 13.
Átakanlegasti harmleikur
í sögu heimskautarannsóknanna
Afleiðingin varð einn átakan-
legasti harmleikur í sögu heim-
skautarannsóknanna. Örmagna
af vonbrigðum og þreytu urðu
Scott og félagar hans að hefja
ferðina til baka. Á leiðinni lentu
þeir óvænt í bálviðri og hörku-
kulda, og Robert Scott og félagar
hans urðu allir úti á víðáttumik-
illi ísauðninni eftir mikla hrakn-
inga og vosbúð.
taki, er F. A. Worsley höfuðs-
maður, en hann mun jafnan
verða talinn meðal fræknustu
brautryðjenda heimskautarann-
sókna. Hann var í för með
Ernst Shackleton í leiðangrinum
á „Endurance" á árunum
1907—09 og aftur 1914—17 og í
leiðangrinurn á ,,Quest“ 1921—22.
Hann var frábær skipstjóri og
mjög naskur á að finna réttar
leiðir gegnum rekísbreiðurnar.
Hann varmeð Shackleton, erhann
Amundsen á suðurpólnum 1811.
Fyrstu vélsleðarnir reyndust illa
Roald Amundsen notaði ein-
göngu skíði og hunda. Scott hafði
auk hunda einnig meðferðis litla
skozkp hesta og þar að auki tvo
vélsleða, sem aldrei höfðu áður
komið við sögu heimskautarann-
sóknanna. Scott notaði ekki sjálf-
ur þessa vélsleða, en fékk þá í
hendur Evans liðsforingja, sem
gegndi því starfi að koma upp
birgðastöðvum fyrir sjálfan leið-
angurinn. En vélsleðarnir reynd-
ust illa og að lokum varð að
skilja þá eftir á miðri leið. en
litlu hestarnir reyndust vel.
Scott fylgdi Evans eftrr á venju-
legum hundasleðum.
Daninn Kocj ofursti notaði
eins og kunnugt er íslenzka hesta
og hafði með sér íslenzkan hesta
svein á sínu fræga i'erðalagi þvert
yfir Grænlandsjökul 1912—13.
□ • □
Ég átti oft langar viðræður við
Roald Amundsen, og eitt sinn
sagði hann við mig, þegar farar-
tæki til heimskautaferða bar á
góma: „Að ganga á skíðum er
ekkert vandamál fyrir okkur
Norðmennina. Heita má, að við
séum allir fæddir skíðamenn.
Miklu erfiðara er að fara rétt
með hundana. Það er ekki svo
auðvelt að vinna trúnað þeirra
og ná vináttu. — En heppnist
það, er eklci hægt að fá nokkra
betri ferðafélaga á göngunni yfir
endalausar ísauðnirnar“.
fyrst kleif Erebusfjallið á Ross-
eyjujjvið Suðurskautslandið og
einnig þegar Shackleton staðsetti
segulskautið á suðurhveli jarðar.
Hann var einnig með í förinni,
þegar „Endurance" festist í ísn-
um, liðaðist í sundur og sökk við
Fílaeyjuna. Áhöfn skipsins tókst
að komast af og sigla á opnum
bát 800 mílna vegalengd til
Suður-Georgíu. Worsley höfuðs-
maður var einnig hjá Shackleton,
þegar hann lézt úr hjartalömun
5. jan. 1922 um borð í „Quest“.
Þeir voru staddir við Suður-
Georgiu, þar sem Shacleton var
jarðaður.
Vélsleða sína reyndi
Worsley í Noregi
Árið 1925 gerðu Englendingar