Morgunblaðið - 04.05.1958, Side 12

12
MORCV1SBL4ÐIÐ
Sunnudagur 4. maí 1958

tTtg.: H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastióri: Sigfus Jónsson.
Aðaintstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Ola, sími 33045
Augiýsingar: Arni Garðar Kristmsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480
Askriftargjalo kr. 30.00 á mánuði innaniands.
1 lausasölu kr. 1.50 eintakið.
HVAÐ ER ÁLAGNING?
ASIÐARI tímum hefur orðið
álagning oft verið dregið
inn í stjórnmálaumræð-
urnar, og er ekki fyrir það að
synja að margoft hefur þetta orð
verið misnotað og lagt í það
röng og villandi merking. Vafa-
laust vita þeir betur, sem slíku
hafa beitt en orðið álagning hefur
óspart verið notað í áróðrinum
gegn verzlunarstéttinni, þar sem
reynt hefur verið að koma því
orði á að þeir, sem við verzlun
fást séu einskis nýtar afætur á
þjóðfélaginu. í sambandi við
þennan illskeytta áróður, hefur
svo fjöldi fólks fengið þá hug-
mynd, að álagning á vöru væri
sama og hagnaður, sem rynni ó-
skiptur í vasa þess, sem selur
vöruna. Það er því ekki úr vegi
að skýra í stórum dráttum hvað
álagning raunverulega er.
★
Álagning er sá hluti af vöru-
verði, sem kaupmenn, kaupfélög
eða iðnaður leggja á seldar vörur
til að standast tiltekinn kostnað
og afla þess hagnaðar, sem fyrir-
tækjunum er nauðsynlegur. Þess
ir liðir eru mjög margvíslegir.
Þar er að finna allan kostnað í
sambandi við sölu og dreyfingu
vöru svo sem laun starfsmanna,
húsaleigu, ljós og hita, auglýsing-
ar, símakostnað og yfirleitt allan
almennan skrifstofukostnað. Enn
fremur greiðist af álagningunni
kostnaður við útsendingu vara og
umbúðir um þær, trye jlngar svo
sem slysá- og brunaL yggingar,
svo og rýrnun. EnnLc .ur felast
í álagningunni vextir :" rekstrar-
fé öðru en eigin lán íó en verzl-
unin verður mjög að stjðjast við
lánsfé. Ekki má he’dur gleyma
sköttum til ríkis eða útsvörun-
um en einkaverzlunin og iðnað-
urinn eru meðal helztu skattaðila
í landinu. Þessir aðilar bera fulla
skatta en samvinnuverzlanir
njóta stórfelldra ívilnana á þessu
sviði, og er athyglisvert að þrátt
fyrír þennan mikla aðstöðumun,
hefur vöruverð sízt verið hærra
hjá einkaverzlunum, þegar á
heildina er litið. En þegar búið
er að greiða alla kostnaðarliði og
skattana með álagningunni verð-
ur jafnaðarlega lítið eða jafnvel
ekkert eftir í hagnað handa fyrir-
tækjunum, en það ér ástæðan til
þess, hve verzlunar- og iðnfyrir-
tæki einstaklinga hér á landi
hafa lítið eigið rekstrarfé en
verða að byggja starfsemi sína á
dýru lánsfé frá bönkum landsins.
Hér að ofan hafa verið taldir
upp hinir helztu kostnaðarliðir,
sem greiðast af álagningunni og
má þá öllum vera ljóst, að hún
er sízt af öllu hagnaður, sem
verzlunarmenn eða iðnrekendur
stinga í vasa sína, eins og látið
er í áróðri sumra blaða eða á
æsingafundum.
★
Oft er einnig talað um að það
þurfi að „halda álagningunni
niðri“ og er það raunar eitt af
slagorðunum í vinstri herbúðun-
um. En ef litið er á þá kostnaðar-
liði, sem taldir eru að ofan og
fólgnir eru í álagningunni má
vera ljóst að þeir, sem reka verzl-
un og iðnað, geta litlu ráðið um
upphæð flestra þessara liða. Lang
flestir þessir kostnaðarliðir á-
kvarðast af hinni almennu þróun,
sem er í efnahagsmálum þjóðar-
innar eða eru að öðru leyti ekki
á valdi þeirra, sem með rekstur-
inn fara. Laun starfsfólks ákvarð
ast af kaupi og kjarasamningum,
sem reksturinn hefur ekki nema
takmörkuð áhrif á eða af hinu
opinbera vísitölukerfi. Sumir
kostnaðarliðir, svo sem gjöld til
síma og pósts og fleira þvi líkt,
er ákveðið af opinberum yfir-
völdum.
Það má því vera ljóst að stjórn
arstefnan og yfirvöldin hafa mest
ráðin um það, hver verður til-
kostnaður iðnaðar og verzlunar á
hverjum tíma og ráða þar með
raunverulega mestu um hve á-
lagning þarf að vera há. Það
þýðir ekkert að loka augunum
fyrir þessum staðreyndum og
ætla sér að „halda álagningunni
niðri“ með því að ákveða álagn-
ingarprósentuna með valdboði,
hvað sem tilkostnaðinum raun-
verulega líður. Slíku er ef til vill
hægt að beita um skamman tíma,
en það er augljóst, að ef iðnaður
og verzlunarfyrirtæki ekki bera
úr býtum það, sem þau þurfa
til að standast nauðsynlegan
kostnað við reksturinn, hljóta
þau að gefast upp, hvert af öðru,
í fyllingu tímans.
Valdboð í sambandi við verzl-
unarálagningu eru tilgangslaus,
enda er það nú viðurkennt af
flestum þótt slíku kerfi sé nú
haldið uppi hér um stund í póli-
tísku ofsóknarskyni. Hið eina afl,
sem fært er um að halda til-
kostnaðinum í eðlilegu horfi eða
„halda niðri álagningunni“ er
frelsi og samkeppni í verzlun og
viðskiptum. Ef slíkt fær að njóta
sín er hagsmunum heildarinnar
og fyrirtækjanna bezt borgið. Á
undanförnum tíma hefur þróun-
in í þjóðfélaginu leitt af sér að
tilkostnaður fyrirtækja hefur far
ið síhækkandi en áróðursmenn
vinstri flokkanna reyna að skella
skuldinni á verzlunina og iðnað-
inn og hrópa um háa álagningu.
Þetta er einn liðurinn í áróðurs-
herferð vinstri flokkanna. En hér
er um hina freklegustu blekkingu
að ræða, eins og öllum má vera
ljóst, ef þeir athuga hvað álagn-
ing raunverulega er og hvaða öfl
það eru, sem valda því hve miklu
hún nemur á hverjum tíma.
Það er háskalegt þegar röngum
hugmyndum varðandi þýðingar-
mikla atvinnuvegi er haldið að
miklum fjölda manna. Slíkt hef-
ur því miður margoft gerzt í
þjóðfélagi voru og er i því sam-
bandi að minnast áróðursins gegn
útgerðinni sem varð þeim at-
vinnuvegi og þjóðarheildinni
allri til stórtjóns. Svipuð-
um áróðri er nú haldið uppi gegn
verzluninni og eru blekkingarnar
út af álagningunni skýrt dæmi
um það. En áróðrinum er bezt
svarað með þvi að skýra fyrir al-
menningi á annan og einfaldan
hátt hvernig í málunum liggur.
Þegar almenningi verður ljóst
hvað álagning í verzlun og iðnaði
raunverulega er, þá er um leið
brotinn broddurinn af rangfærsl-
um og ósönnum áburði, sem bor-
inn er fram í þeim eina tilgangi
að sverta pólitíska andstæðinga.
Nýtízku
bandarískar
óperur
í CITY CENTER söngleikahús-
inu í New York eru í vor sýndir
nýtízku bandarískir söngleikir
eingöngu. í söngleikjum þessum
kennir margra grasa, enda hafa
þeir átt misjöfnum vinsældum að
fagna það sem af er. Þó er það
augljóst, að hér er um merk
verk að ræða og banda-
rískir tónlistargagnrýnendur
telja, að með þetta framtak City
Center söngleikahússins marki
tímamót í sögu bandarískra söng
leikja. 1 New York Times Maga-
zine er komizt svo að orði: „Enn
er of snemmt að fella nokkurn
lokadóm. Vera kann, að engin
meistaraverk finnist meðal þess-
ara söngleikja, en greinilegt er
að við erum að ná fótfestu með
okkar eigin verkum í heimi söng-
leikjanna.“
„Góði dátinn Svejk“. — Höfundur þessa söngleiks, Robert
Kurka, lézt í desember sl. Þetta er bitur ádeila á skriffinnskuna
innan hersins, og hefir Lewis Allan samið textann upp úr
samnefndri skáldsögu Jaroslavs Haseks. Söngleikur þessi var
frurnsýndur seint í apiíl. —
„The Taming of the Shrew“. — Vittorio Giannini hefir haft þessi orð Shakespeares að kveikju í
samnefndum söngleik sínum, sem mjög er sniðmn eftir ítölskum gamansöngleikjum.
Söngleikurinn „Lost in the Stars" er gerður efíir hmni fallegu skáldsögu Alan Patons „Grát, ást-
kæra fósturmoId“. Söngleik þennan sömdu peir Maxwell Anderson og Kurt Weill. Áhrifamestu
' kaflarnir í söngleiknum eru kóratriðin.