Morgunblaðið - 13.05.1958, Blaðsíða 8

MOncrNTÍT 4 ÐIÐ
Þriðjudagur 13. maí 195

Þjóðleikhúsið:
FAÐIRINN
eftir August Strindberg
Leikstjóri: Lárus Pálsson
ÞJÖÐLEIKHÚSIÐ frumsýndi si.
laugardagskvöld hinn mikia
harmleik ,Föðurinn‘, eftir sænska
skáldið og rithöfundinn August
Strindberg. — Er það fyrsta
sænska leikritið, sem sýnt er í
Þjóðleikhúsinu. Strindberg (f.
1849, d. 1912), var einn af stór-
brotnustu rithöfundum sinnar
samtíðar og við hlið Ibsens eitt
áhrifamesta leikritaskáld, sem
uppi hefur verið á Norðurlönd-
um. Það stóð jafnan styrr um
verk þessa tröllaukna snillings,
enda deildi hann vægðarlaust á
menn og málefni samtíðarinnar,
ekki sízt kvenþjóðina, sem hann
réðst á í hverju skáldverkinu eft-
ir annað, með sjúklegu ofstæki.
Þrátt fyrir þetta hafa þó verk
Strindbergs na'ldið velli í umróti
tímans fram til þessa dags og
áhrifa hans gætir mjög í leik-
bókmentnum vorra daga.
A æskuárum sinum átti Strind
berg við margs konar örðugleika
að stríða, er mörkuðu djúp spor
í sálarlíf hins viðkvæma ung-
lings og má til þeirra reynsluára
rekja þær veilur í skapferli
skáldsins, er síðar urðu að al-
gerri sálsýki. — Ótti og hungur,
misskilningur og margs konar
mótlæti annað vakti tortryggni
hans og jafnvel hatur til rr ann-
anna, er jókst með árunum og
varð að lokum að óiæknandi þrá
hyggju. Kom þetta eii'kum frarn
í hjúskaparlífi Strindbergs, en
hann var þríkvæntur og skildi við
allar konur sínar, sannfærður um
að þær sætu á svikráðum við sig
og leituðust jafnvel við að ráða
hann af dögum. — Mikill meiri
hluti hinna mörgu ritverka
Strindbergs, eru í raun og veru
sjálfsævisaga hans, í hverju formi
sem þau eru samin. Það er því
nauðsynlegt, til þess að skilja
skáldrit þessa óhamingjusama
snillings, að vita deili á æviferli
hans. En hér er því miður ekki
rúm til að fara út í þá sálma, að
nokkru ráði.
Strindberg kynntist fyrstu
konu sinni, leikkonunni Siri von
Essen sumarið 1875 og varð þegar
ástfanginn af henni. Hún var þá
gift kona, en fór frá eiginmanni
sínum og ungri dóttur til þess
að giftast Strindberg árið 1877.
Tvö fyrstu börn þeirra dóu
skömmu eftir fæðinguna og hafði
það djúp og varanleg áhvif á
Strindberg. Þó nutu þau hjónin
mikillar hjúskaparhamingju
fyrstu árin við góð lífskjór og
í félagsskap glaðværra vina og að
dáenda. En er leið á, tók tor-
tryggnin og hugsýkin að ná æ
meiri tökum á Strindberg. Hann
bar konu sinni á brýn, að hún
væri honum ótrú og sá grunur
heltók hann að hann væri ekki
faðir barna þeirra. Hann var sann
færður um að konan leitaðist við
að kvelja hann sem mest, að það
væri fastur ásetningur hennar að
ræna hann vitinu svo að hún gæti
að lokum hneppt hann í spenni-
treyju geðveikrahælisins. Sjálfur
efast Strindberg ekki um and-
lega heilbrigði sína um þetta
leyti og hann ákveður að semja
leikrit, þar sem hann hrópi ut
yfir heiminn þær óbærilegu þjan
ingar, sem faðirinn verði svo oít
að þola.
Þannig var komið hjúskapar-
lífi Strindbergs og konu hans,
þegar hann hóf að skrifa leik-
ritið „Föðurinn“, vorið 1887. —
Þeim var þá báðum ljóst að hjóna
band þeirra hafði orðið hörniuleg
hafa og leiktjöld Lárusar Ingólfs-
sonar og sviðsbúnaður allur skap
að leiknum hið rétta úmhverfi frá
síðustu aldamótum.
Aðalhlutverkin, riddaraliðsfor
ingjann og Lauru konu hans leika
þau Valur Gíslason og Guðbjörg
Þorbjarnardóttir. Bæði þessi hlut
verk eru geysierfið og ekki á ann
arra færi enmikilhæfraleikaraað
gera þeim veruleg skil. — Hefur
Valur vissulega reynzt þeim
vanda vaxinn, því að túlkun hans
á þessum þjáða og óhamingju-
sama manni er áhrifamikil og
sannfærandi. Hann sýnir vel
hversu efasemd riddaraliðsforingj
ans um það, að hann sé faðir
Berthu litlu, nístir sál hans sí og
æ og verður æ áleitnari, jafn-
framt því, sem taugaveiklunin og
hatrið til eiginkonunnar magn-
ast. En hæst nær þó leikur Vals
í síðasta þætti, er hann kemur
niður með bækurnar og maður
sér ofsann loga í augum hans. Sá
leikur verður manni lengi minn-
isstæður.
Valur Gíslason í hlutverki riddaraliðsforingjans og Guðbjörg
Þorbjarnardóttir sem Laura, kona hans.
mistök og hlaut að leysast upp.
Hún sá hversu sálsýki skáldsins
færðiS’ í aukana með degi hverj-
um og því lengur sem hann vann
að leikritinu, því meira runnu
þær saman í huga hans, Siri von
Essen — og Laura í leikritinu, —
„mannætan“, sem fyrst eyðilagði
hjarta eiginmanns síns, síðan sál
hans og loks líkama hans, — kon-
an, sem sagði, að hann hefði lok-
ið hlut-verki sínu, sem barnsfaðir,
og fyrirvinna, — og gæti því farið
sína leið.
Leikritið „Faðirinn", þræðir að
heita má til fullnustu þessi óhugn
anlegu og hörmulegu átök í hjú-
skaparlífi Strindbergs, auðvitað
einhliða og stórkostlega ýkt í
sjúkum huga höfundarins. Þegar
hann hafði lokið við leikritið, var
það þegar þýtt á dönsku, þýzku
og frönsku. Það var fyrst frum-
sýnt í Kaupmannahöfn og nokkru
síðar í Stokkhólmi. Vakti leikrit-
ið, sem vænta mátti geysiiega at-
hygli meðal áhorfenda, sem
horfðu með ógn og skelfingu á
alla þá mannlegu þjáningu og
hatur, sem fyrir augu þeirra bar
á leiksviðinu. Sumir gagnrýnend
ur mótmæltu kröftuglega hinni
miskunnaralausu ádeilu á hend-
ur konunni, en allir viðurkenndu
þeir þó snilli höfundarins. í Stokk
hólmi gengu þó margir áhorfend-
ur út í miðjum klíðum til þess
að láta í ljós andúð sína á leikn-
um og er hann hafði verið sýnd-
ur níu sinnum, var sýningum
hætt.
„Faðirinn“ hefur löngum verið
talinn einn stórfenglegasti harm-
leikur sænskra leikbómennta,
enda hefur leikurinn vissulega
margt til síns ágætis. Hver setn-
ing er meitluð og hæfir beint í
mark, atburðarásin er rökföst svo
hverki skeikar, efnið samanþjapp
að og spenna leiksins óhugnan-
lega mögnuð. Er átakanlegt að sjá
hversu riddaraliðsforinginn, þessi
stóri og sterki maður, að því er
virðist, bugast smám saman and-
lega og líkamlega af því, eitri
lyga og haturs, sem kona hans
lætur drjúpa í sál hans unz taug-
ar hans bresta, og haan tær slag.
En leikritið hefur einnig sinar
veiku hliðar, og þá fyrst og fremst
hversu hatursfull og einhliða er
málfærsla höfundarins gegn kon-
unni, sem hann gerir svo omann-
lega, að hún verður blátt áfrarr.
ósennileg og því siður > n svo
málstað höfundarins til fram-
dráttar. Hygg ég að þetta vaki
fyrir Emile Zola, er hann segir í
bréfi til Strindbergs um leikrit-
ið, sem Strindberg hafði sent
honum, að hinn nafnlausi riddara
liðsforingi og aðrar persónur
leiksins séu ekki eins raunsannar
og hann hafði kosið.
Lárus Pálsson, sem haft hefur
leikstjórnina á hendi, hefur unn-
ið hér mikið og gott verk. Við-
fangsefnið er vandasamt, en mér
virðist Lárusi hafa tekizt að fá
fram í leiknum það, sem miklu
rnáli skiptir, — hina ónugnanlegu
spennu, sem liggur í loftinu og
áhorfandinn verður var við, þegar
frá byrjun. Og stígandi leiksins er
jöfn og vaxandi unz hún nær há-
marki í lok síðasta þáttar — Þá
Leikur Guðbjargar Þorbjarnar
dóttur í hlutverki Lauru, er
einnig mjög góður, hnitmiðaður
og öruggur, enda fellur hlutverk-
ið vel við leikmáta hennar yfir-
leitt. Tekst leikkonunni vel að
sýna þann hatrama hug, er Laura
ber til eiginmanns síns (en ekki
eins vel ástina á dóttur sinni)
og þá ómannlegu lævísi, sem hún
beitir til þess að koma fram hin-
um djöfullegu áformum sínum.
Þó hefði ég kosið, að svipbrigði
hennar hefðu verið meiri og
reyndar blæbrigðin í leik hennar
yfirleitt.
Arndís Björnsdóttir leikur fóstr
una gömlu, sem annaðist riddara-
i liðsforingjann í bernsku hans og
á fullt traust hans. Leikur Arndís
hlutverk þetta af mikilli nær-
færni, svo mikilli, að jafnvel
þegar hún lokkar liðsforingjann í
Hataldur Bjömsson í hlut-
verki prestsins
spennitreyjuna sjálfri sér til óum
ræðilegs sársauka, þá er eitthvað
ljúft yfir því atriði, er gerir það
enn átakanlegra.
Haraldur Björnsson leikur
prestinn, mág riddaraliðsforingj-
ans, heldur lítilsigldan guðsmann,
er leggur lítið til málanna. Leik-
ur Haralds er góður í fyrsti þætti,
en í síðasta þætti virtist mér þessi
ágæti leikari eins og úti á þekju.
Jón Aðils leikur Österman
lækni. Er leikur hans ekki eins
góður og búast hefði mátt við af
jafn snjöllum leikara.
Dótturina, Berthu, sem öll átök
in í leiknum snúast um, leikur
Ása Jónsdóttir. Hlutverkið er
ekki mikið, en hin unga leikkona
fer vel með það, — og bezt í síð-
asta þætti, þegar mest reynir á.
Erlingur Gíslason leikur Nöjd
og Klemenz Jónsson umsjónar-
mann, lítil hlutverk.
Loftur Guðmundsson hefir þýtt
leikinn. Er þýðingin vönduð, en
nokkuð bókmálskennd á einstaka
stað.
Áhorfendur tóku leiknum ágæt
lega og hylltu leikstjórann og
leikendur innilega að leikslokum.
Hafi Þjóðleikhúsið þökk fyrir
þessa ágætu sýningu, þvi að hún
er vissulega mikill leiklistarvíð-
burður.
Sigurður Grímsson.