Morgunblaðið - 03.07.1958, Blaðsíða 9

Fimmtudae'ur 3. júlí 1958
MORCTINTiT 4T)1T>
9
„Ég sagði upp vinnunni með sím-
skeyti, hef síðan verið fiækingury/
segir Kristin Björns, sem starfar hjá
Sarheinuðu þjóðunum
— ERTU búin að hitta Kristínu?
í>ú verður að hitta Kristínu, kvað
alls staðar við á vinnustaðnum,
þegar ég fyrir nokkrum árum
byrjaði að vinna fyrir Sameinuðu
þjóðirnar í New York. Og hver
er Kristín? spurði ég. Nú, íslend-
ingurinn hérna, var svarið.
Seinna átti ég eftir að komast
að raun um að allir starfsmenn
Sameinuðu þjóðanna, háir og lág-
ir, þekkja Islendinginn Kristínu
Björns, enda er hún einn af elztu
starfsmönnum samtakanna. —
Stjórnmálamenn og fulltrúar frá
fjarlægum löndum komast fyrr
eða síðar í kynni við hana, þeg-
ar þeir á fundum þurfa að fá
skjöl varðandi málin. sem eru til
umræðu. Þá er Kristín til taks
inni á fundunum, undir það bú-
in að útvega það sem vantar og
ekkert er gert hjá S. Þ., sem
ekki er til á skjölum. „Lifandi
skjalaspjaldskrá" kölluðu sumir
hana, þegar Súezdeiian stóð sem
hæst og allt var í uppnámi hjá
Sameinuðu þjóðunum.
Þegar fréttist að Kristín væri
komin til íslands, hringdi ég því
til hennar og bað um viðtal.
— Ég veit svosem hvernig þið
. blaðamennirnir eruð. Þið spyrj-
ið og spyrjið og látið mann segja
„ég“ 150 sinnum, og svo segja
allir' sem lesa viðtalið: „Sú er
montin. Hún heldur að hún sé
eitthvað“.
Það varð þó úr að viðtalið
fékkst og fór fram á heimili
Önnu Thoroddsen, þar sem Krist-
ín býr meðan hún dvelst hér.
-—Hvernig stóð nú á því að
þú lagðir af stað til að sjá þig
um í veröldinni, Kristín?
— Ég vann á Landssímastöð-
inni í Reykjavík árið 1934, þegar
opna átti símasambandið við út-
lönd. Hlíðdal sendi mig þá ti!
London til að læra að afgreiða
langlínusamtöl til útlanda. Það
kom því í minn hlut sem síma-
stúlku að opna símann árið eftir.
Síðan kenndi ég öðrum stúlkum.
Ég hafði þá lengi verið í frönsku-
tímum hér heima og taldi bæði
mér og Hlíðdal trú um að ég
þyrfti nauðsynlega að fá sex
mánaða frí til að æfa mig í
frönskunni, því að það væri al-
veg bráðnauðsynlegt fyrir starf-
ið. En að sex mánuðum liðnum
sagði ég upp með símskeyti og
síðan hef ég verið flækingur.
— Og síðan hefur líka marg^
drifið á daga þína. Varstu ekki
í fangabúðum á styrjaldarárun-
um?
— Já, margt hefur drifið á
dagana, en við skulum ekki fara
út í þá sálma. Þetta er bara stutt
blaðaviðtal. Jú, ég var í stríðs-
fangabúðum á Ítalíu frá því i
ágúst 1940 og þangað til um
haustið 1943, þegar Bretar og
Bandaríkjamenn sóttu inn í Ítalíu
frá Salerno. Tildrögin voru þau,
að Þjóðverjar vildu láta mig
njósna fyrir sig í Alexandríu. Ég
hafði íslenzkt vegabréf og var
ekki þekkt dansmey eða söng-
kona, svo ekki var mikil hætta
á að ég yrði grunuð strax, sögðu
þeir. Þeir buðu mér gull og
græna skóga, ég átti að fá að
vinna ein eða í sambandi við
aðra, eftir eigin geðþótta. Senm-
lega væri ég núna alveg forrík,
ef ég hefði tekið þessu tilboði.
Eftir að ég neitaði var ég tekin
föst. Það skrýtna var að mér
datt aldrei í hug að ég yrði lok-
uð inni, fyrr en ég var komin í
fangabúðirnar, þó ég ætti von á
að neitunin gæti haft afdrifarík
ar afleiðingar fyrir mig. í fanga-
búðunum var fólk af ýmsum þjóð
ernum, en ég var eini Norður-
landabúinn. Þá talaði ég hvorki
né las íslenzkt orð í fimm ár.
í fangabúðunum lærði ég
þann dag í dag eina erlenda
málið sem ég tala án þess að hafa
nokkurn annarlegan hreim. (Þess
má geta að Kristín talar íslenzku,
eins og hún hafi aldrei af land-
inu farið). Þetta varð til þess
að ég fór að túlka fvrir herstjórn
Bandamanna og vera á ýmsan
hátt til aðstoðar við herinn eftir
að ég komst á svæði þeirra, en
þá var ég búin að þvælast í
tvo mánuði einhvers staðar á
milli víglínanna, eða frá því að
fangaverðirnir yfirgáfu fanga-
búðirnar. í fyrstu voru Banda-
menn auðvitað tortryggnir gagn-
vart mér, enda var ég búin að
glata öllum mínum skilríkjum.
Ég fylgdist stundum með herj-
unum, þegar þeir komu fyrst inn
í ítölsku þorpin. Okkar fyrsta
verk var auðvitað að brenna lík-
starfsmenn orðnir nálægt 4000
Síðan hef ég unnið hjá Samein-
uðu þjóðunum og veit ekki
hvernig tíminn hefur liðið, svo
mikið hef ég alltaf haft að gera
Það er líka engu líkara en
maður bindist stofnuninni, ef
maður er einu sinni kominn
þangað. Þeir sem fara, virðast
allir sjá eftir því, sama hvað
þeir fá í staðinn.
— Og hvar finnst þér vera
heimili þitt nú orðið, hér eða þar
sem þú býrð í New York?
— Mér hefur aldrei fundizt ég
eiga heima annars staðar en hér,
þó ég sé búin að vera í burtu í
21 ár. Nú er ég loksins eftir mikið
þóf búin að endurneimta kosn
ingaréttinn minn — en ekki far-
in að notá hann. Eg hef reynt
að kippa þessu í lag i hvert skipti
sem ég hef komið heim síðan
1950, en alltaf hafa viðkomandi
aðilar verið í sumarfríi. Annars
kem ég nú orðið annað hvert
sumar, og fer þá oftast suður til
Miðjarðarhafsins um leið. Starfs-
menn S. Þ. fá heimfararleyfi ann-
að hvert ár, til að ekki slitni
samband þeirra við heimalandið.
Núna er ég búin að vera á Italíu,
kom með stórskipinu „Julius
Cesare" yfir hafið A ítalíu kom
fyrir mig skemmtilegt atvik. Ég
var á leiðinni niður á ströndina
á baðstaðnum Via Reggio, þegar
ég sá allt í einu hvar íslenzki
fáninn kom þjótandi á móti mér.
Ég baðaði út öllum öngum og
hljóp af stað. Þetta reyndist vera
áætlunarbíll með skemmtiferða
fólk frá íslandi.
A leiðinni hingað kom ég við
á heimssýningunni í Bruxelles.
Sem Norðurlandabúi var ég stolt
af finnsku sýningarhöllinni, sem
mér finnst bera af. En leiðin-
Wan Waithayakon prins frá Taíiandi, sem var forseti 11. alls-
herjarþings S. Þ. árið 1956, býður ásamt konu sinní Kristínu
velkomna í veizlu.
legt þótti mér að ísland skyldi
ekki taka þátt í sýningunni, þeg-
ar ég kom í deild dvergríkisins
San Marino og sá að þar stóð
með stórum stöfum: „Elzta lýð-
veldi í heimi“. ásamt einhverju
ártali, sem mig minnir að hafi
verið eitthvað um 300.
— Sérðu marga íslendinga i
New York?
— Ég hitti fulltrúana sem send
ir eru á allsherjarþingið héðan
að heiman og þykir gaman a'ð
hitta þá. Við ívar Guðmunds-
son erum einu föstu starfsmenn
irnir, af íslendingum, en hann
starfar nú í Kaupmrnnahöfn.
— Og hvað heldurðu um Líb
anondeiluna? Allir starfsmenn
S. Þ. hljóta að hafa áhuga á
henni núna.
— Ég vona að hún leysist fljót-
lega. Ég þekki Malik, utanríkis-
ráðherra Líbanons, og veit að
hann er mikill friðarvinur. —
Maður veit þó aldrei hvað menn
gera, þegar þeir eru komnir í
stjórnmálabraskið heima í sínu
landi.
En nú ertu búin að rekja úr
mér garnirnar og láta mig segja
frá allri minni ævi, næstum frá
því ég fæddist á Litlu-Gilji
norður í Húnavatnssýslu. Ekki
skil ég hvað þú ætlar að gera með
þetta allt í eina, litla blaðagrein.
Settu nú þetta blað niður hjá
þér, og svo skulum við tala um
eitthvað annað. E. Pá.
Kristín Björns
in sem lágu um allt. Herforingj-
unum fannst ég stundum vera
nokkuð hörð. En ég fann aldrei
til með þeim dauðu, mér fannst
bara kynlegt að ég skyldi ekki
vera ein af þeim. Aftur á móti
leið mér illa ef ég kom að særðri
manneskju, því Italir áttu engin
lyf og ekkert til að hlynna að
fólkinu með.
Jæja, frá ítalíu fór ég til
I andaríkjanna. Bandaríkjamenn-
irnir höfðu lofað að hjálpa mer
til að komast sem allra fyrst í
burtu, ef ég ynni fyrir þá. Og
ég er þeim eilíflega þakklát fyr-
ir að þeir skyldu efna það. Mér
er íullkunnugt um hvílíkum erf-
iðleikum það var bundið að koma
mér, útlendingnum, með skip-
inu sem lagði úr höfn 11. maí
1945 með 3334 karlmenn og 5 kon
ur innanborðs.
— Og hvernig lentirðu svo hjá
Sameinuðu þjóðunum?
— Þegar vestur kom, var ég
á báðum áttum um hvað gera
skyldi. Ég var ekki komin nægi-
lega vel yfir alla mína eymd til
að treysta mér heim, þar sem
ég vissi að fólk, sem aldrei hefur
lent í stríði, mundi íara að spyrja
mig spjörunum úr. Þá hitti ég
T. H. Watson, forstjóra IBM
(International Business Machin-
es) í boði og fékk vinnu hjá hon-
um. Hann var alltaf að tala um
að ísland ætti að verða 80. land-
ið, þar sem hann opnaði skrif-
stofu, og að það ætti ég að gera.
En það fór á annan veg. Ég var
búin að vera á námskeiði og
vinna skamma hríð sem sölu-
kona hjá IBM, þegar þeim datt
í hug að láta mig reyna að selja
skrifstofuvélar til Sameinuðu
þjóðanna. Upp úr því var mér
boðin vinna hjá Sameinuðu þjóð-
unum og þar byrjaði ég 1946,
nokkrum vikum áður en íslend-
ingar gerðust aðilar að samtök
unum, svo að Tryggve Lie varð
að gefa sérstakt leyfi til að ég
BOKAÞATTUR:
Dyr í vegginn
yrði ráðin. Þá unnu aðeins 800
ítölsku, og það er líklega enn | manns hjá stofnuninni, en nú eru
Guðmundur Böðvarsson:
DYR í VEGGINN. Skáld-
saga. 144 bls. Heims-
kringla. Reykjavík 1958.
Skáldið á Kirkjubóli hefur
haslað sér nýjan völl, sent frá
sér fyrstu skáldsöguna tæplega
hálfsextugur. Út af fyrir sig er
þetta ekkert tiltökumál, því
margir höfundar hafa byrjað nýj-
an feril eldri, en það sem fær
manni furðu er hve nýtízk þessi
fyrsta skáldsaga Guðmundar
Böðvarssonar er að efni og bún-
ingi. Hér kemur gróinn bóndi og
þjóðfrægt ljóðskáld í hefðbundnu
formi með skáldsögu þar sem
fjallað er um vandamál yngri
kynslóðarinnar með þeim hætti,
að ætla mætti að hann væri enn
að kljást við þau.
„Dyr í vegginn“ er stutt saga,
í rauninni löng smásaga, skrifuð
í formi sendibréfs. Að efni tii
sver hún sig dálítið í ætt við
ýmsar þær bækur sem mest um-
tal hafa vakið á tuttugustu öid.
Hún fjallar sem sé um utangarðs-
manninn (a. m. k. í vissum skiin-
ingi) á svipaðan hátt og verk
þeirra Kafka, Becketts, Camus,
Colins Wilsons og annarra frægra
höfunda úti í heimi. Við eigum
einnig í íslenzkum bókmenntum
þessarar aldar tvær kunnar hlið-
stæður, „Heimsljós" og „Sólon
Islandus", þó forsendur þeirra
séu allt aðrar.
„Dyr í vegginn" hefur fleiri en
eitt plan. Á einu plani fjallar
bókin um hlutskipti listamanns-
ins í þjóðfélaginu, útskúfun hans
vegna þess að hann hlítir ekki
þeim viðteknu reglum og „lög-
málum“, sem allir góðir þegnar
verða að beygja sig undir. Hvort
þessi uppreisn listamannsins gegn
umhverfinu er „skynsamleg" eða
ekki, verður að liggja milli hluta.
Það sem máli skiptir ér, að hún
á sér stað, hún á sér djúprættar
orsakir og hún er nauðsynleg.
Hamingjan hjálpi þeim lista-
manni sem beygir sig undir kröf-
ur umhverfisins eða gengur á
mála hjá þjóðfélaginu. Þá er geð-
veikrahælið sennilega betri lausn
og það er einmitt þar sem við hitt
um sögumann þessarar sögu.
Hann er að skrifa vini sínum
bréf til að sannfæra hann um, að

Guðmundur Böðvarsson
vistin á vitlausraspitalanum sé
byggð á hreinum misskilningi.
í bréfinu rekur hann sögu sína:
það er einkar einföld og fábrotin
saga um ungling í litlu fiskiþorpi
sem hefur fengið „neistann", en
það er spenna í henni og laun-
hæðinn tvíleikur.
Formið, sem höfundur hefur
valið sögunni, skapar honum ým-
is vandamál, þó það gefi honura
jafnframt töluvert olnbogarúm.
Sagan gerist öll í vitund sÖgu-
mannsins, og af þvi leiðir að höf-
undurinn þarf ekki að lýsa per-
sónununi af raunsæi eða sann-
girni. Hann lýsir þeim emgöngu
á þann hátt sem þær koma sögu-
manni fyrir sjónir, og þessar lýs-
ingar verða því um leið lýsingar
á sögumanni sjálfum: draga fram
fordóma hans, tilfinningar og við
brögð við umhverfinu. Persón-
urnar lifa með öðrum orðum að-
eins í hugskoti sögumanns og lit-
ast af hugmyndum hans. Þær
eiga ekki sjálfstætt líf í sögunni.
Þetta er veigamikið atriði í sög-
um sem skrifaðar eru í fyrstu
persónu, en margir láta sér yfir-
sjást það.
Meginvandamál höfundarins er
svo í því fólgið, að hann segir
sögu margra ára fyrir munn sögu
manns, og eru þar víða rakin ná-
kvæmlega samtöl persónanna.
Þetta reynir dálítið á trúgirni
lesandans, ekki sízt þegar höf-
undurinn gerir sér lítið fyrir og
minnir hann á vandann: „Þú gæt-
ir nú haldið að ekki væri allt
með felldu, þegar ég þykist muna
svona nákvæmlega orðræður frú
Wilhelmínu Jafetsdóttur. En hlut
urinn er sá, að sumar þeirra eru
mér allvel minnisstæðar" (bls.
73). Þetta innskot er að visu
kúnnáttusamleg stílbreila á sín-
um stað, en hún vekur strax
spurninguna: Hvað um orðræður
allra hinna persónanna sem hann
rekur líka svona rækilega? Því
er ekki að leyna, að sagan fer
víða út fyrir það form, *sem höf-
undurinn hefur valið henni. En
þetta er auðvitað fyrst og fremst
tæknilegt atriði og skiptir engu
meginmáli fyrir lesandann.
Guðmundur Böðvarsson er mik
ill stílisti: hann hefir ríkan orða-
forða og málið leikur í höndun-
um á honum. Sterkustu þættir
Frh. á bls. 14.