Morgunblaðið - 29.08.1958, Síða 9

1
Föstudagur 29. ágúst 1958
MORCIJTSBLAÐIÐ
BÓKAÞÁTTUR:
NETLURNAR RLÓMGAST
Harry Martinson: NETLURN-
AR BLÓMGAST. Skáldsaga.
283 bls. Karl Isfeld íslenzkaði.
Almenna bókafélagið, Reykja-
vík, júlí 1958.
„NETLURNAR BLÓMGAST“ er
sjálfsævisaga í þeim skilningi að
hún rekur ýmislegt úr reynslu
höfundarins fyrstu tólf ár æv-
innar, en bókin er fyrst og
fremst mikið skáldverk, áhrifa-
rík skáldsaga sem leiðir lesand-
ann inn í nýjan og sjálfstæðan
heim þar sem barnssálin ríkir í
allri sinni viðkvæmni, draum-
um, kröfum og frumlægum lífs-
skilningi. Saga hreppsómagans
Marteins Ólafssonar er á ytra
borði ekki sérlega viðburðarík,
þótt örlög hans séu að vísu
óvenjulega dapurleg, en sálarlíf
hans er þeim mun sérstæðara og
margslungnara. Harry Martin-
son dregur upp ógleymanlega
mynd af þessu barni sem er í
senn einmana og hrokafullt,
næmt og grimmt eins og börn
gerast. Öll hin margvíslegu blæ-
brigði í sálarlífi þessa misskilda
og vanhirta drengs eru máluð af
svo öruggri þekkingu og hnit-
miðun, að lesandinn lifir bernsku
hans og um leið enduriifir hann
eitthvað af eigin bernsku.
Sögur um börn eru tíðast tald-
ar til „barnabóka" og ætlaðar
yngri kynslóðinni til „lærdóms“
og „uppbyggingar“. Slíkar sögur
eru að jafnaði „fallegar“ og upp
lognar frásagnir af hetjuverk-
um; fórnarlund, háttprýði og
fyrirmyndaruppeldi. Þær eru
gylling á lífinu, falskar og vill-
andi og til þess fallnar að gefa
ungum lesendum afskræmda
mynd af lífinu: þar sigra „góðu“
öflin jafnan, en „illu“ öflin
hljóta makleg málagjöld. Um
gildi slíkra ritsmíða er ekki til-
efni eða rúm til að ræða nánar
hér, en það ætti að vera augljóst
mál að fölsuð mynd af lífinu og
mönnunum er ekki líkleg til að
glæða lífsskilning eða mann-
þekkingu.
„Netlurnar blómgast" er ekki
í flokki þeirra „barnasagna" sem
nú voru nefndar, en hún er eigi
að síður góð barnasaga, kannski
betri en flestar einmitt af því
hún er einlæg og afdráttarlaus.
í þessari bók birtist bernskan
eins og hún raunverulega er,
þetta sambland af blíðu og
grimmd, eigingirni og djúpri ást,
draumórum og næmu veruleika-
skyni. Já þetta siðasta er nefni-
lega miklu sterkari þáttur í
bernskunni en margir virðast
gera sér Ijóst. Barnið sér veru-
leikann á upprunalegan hátt,
með ferskum og óspilltum aug-
um, óspilltum af vanaþrælkun,
hugsjónum, kennisetningum og
blaséringu. „Aðeins börn, sérvitr-
ingar eða þorpsfífl gátu stundum
losað fólk úr viðjum hinnar half-
sofandi frumhlýju, sem líktist
kulda“ (bls. 77). „Hann þekkir
lífið á margan, mismunandi hátt.
Hinir fullorðnu leika sér ekki að
því að gabba hann. Þeir vita sem
sé aldrei, hvað hann veit í raun
og veru“ (bls. 149). „Og, þið
fullorðnu, þið skuluð ekki vera
of örugg. Börn sjá inn í ykkur,
„hugleiða“ ykkur. Ef þau neyð-
ast til að vera of einmana, án
þess að þeim sé auðsýnd blíða,
þótt ekki sé nema koss á ennið
eða fáein blíðuorð, já, þá brjót-
ast þau inn í ykkur og „hug-
leiða“ ykkur“ (bls. 209).
Auðvitað er þessi barnasaga
skrifuð fyrir fullorðna: hún leið-
ir þá inn í heim sem er þeim
flestum gleymdur, þar sem allt
er opið og frjálst og óskilgreint,
þar sem hlutirnir gerast, og af
því þeir gerast eru þeir mikil-
vægir og fullir af margvislegum
merkingum og möguleikum. Síð-
ar meir verður lítill drengur sem
stendur við girðinguna kringum
sjúkrahúsið þar sem Frökenin
liggur í farsótt og er að deyja og
hann fær ekki að koma innfyrir
en er hunzaður af forstöðukon-
unni, síðar meir verður þessi
drengur bara dintóttur þrákálf-
ur, en þegar við lifum þennan
atburð og sálarlíf drengsins í
bókinni færist hann í aukana og
þetta verður „stórkostlegur“ við-
burður, því hann er hreinsunar-
eldur þessa litla einmana drengs
og verður þá jafnframt hreins-
unareldur lesandans.
Harry Martinson beitir sér-
kennilegri og máttugri stíltækni
þegar hann leiðir lesandann inn
í sál hreppsómagans. Það er eins
og drengurinn og umhverfið
renni saman og myndi dularfulla
heild, hvorugt getur verið án
hins. Hlutirnir vaxa inn í vitund
Harry Martinson.
drengsins og verða partur af
honum sjálfum, en jafnframt
verða þeir tjáning á sálarástandi
hans eða vísbending um það. Ég
tek hér tvö dæmi af handahófi.
Marteinn er að hlusta á lestur úr
Hugvekjum og hugsa um eilífð-
ina: „Hann bærði ekki á sér. Það
var nauðsynlegt, til þess að ekk-
ert hljóð heyrðist. Jafnvel þegar
hann dró djúpt andann, brakaði
í bríkinni, og brakið átti ekkert
skylt við eilífðina, og fyrir
bragðið hafði það truflandi áhrif.
Hann sat á samvizkubrík sinni"
(bls. 73). „Hann minntist sjónar
frá fyrstu árum sínum. Maður,
er var nakinn og Ijóshærður,
stóð í miðju, sólglampandi her-
bergi: Allt það hár, er óx á
manninum, ljómaði eins og engla
hár og eldur, af sjálfu sér og
vegna áhrifa sólarinnar. Hann
mundi ekki, hvenær eða hvar
þetta hafði verið né hvaða mað-
ur þetta var, en hann heyrði ein-
hvern kalla gegnum hurð, sem
skaut upp í endurminningunni:
Hanna! Hanna! Þá var hurð
endurminninganna skellt aftur.
Þetta hlaut að hafa gerzt fyrir
löngu“ (bls. 74). Þessu áhrifa-
ríka stílbragði er beitt víða í
sögunni og það gefur henni
þennan sérkennilega ferska blæ.
Það er eins og allt sé lífi gætt:
hlutirnir lifa í sál Marteins, en
eru líka speglar hennar.
Sterlcustu þættirnir í þessari
dapurlegu sögu eru að mínu viti
kímnin og hinar myndrænu lýs-
ingar sem höfundurinn magnar
efnið með.
og sláandi líkinga eins og eftir-
farandi dæmi sanna: „Tunglið
fór í ótal mola á himninum eins
og postulínsdiskur" (60), „ara-
grúa blóma sem flæddi yfir gírð-
inguna eins og froða á fati“ (62),
„Kaffieimurinn steig eins og ljós-
blár gormur upp úr kaffibollan-
um í birtunni frá glugganum'*
(73), „Blómlaust lyngið skalf
eins og stór, loðinn feldur í
hvassviðrinu” (74), „Klukkan
minnti á tæringarveika fegurð-
ardís" (92), „Hann grét með tak-
markalausri einhæfni eins og
næturregnið" (104), „litlar frekn-
urnar hvíldu á nefi hennar og
vöngum eins og net“ (121),
„Dyrnar á slíku húsmennskukoti
voru þröngar eins og barnalær-
dómskverið" (164), „Hún var
bláleit í andliti eins og mjólk,
sem er að byrja að súrna“ (185),
„Að framan var einkennisbúning
ur hans eins og glottandi grind-
verk eða glóandi járnrist“ (206),
„Hún orgaði eins og stórhríð og
grét dimmum, loðnum gráti,
eins og hún væri að kafna í ull-
arbing“ (234).
Persónulýsingar eru yfirleitt
mjög skýrar. í fáum öruggum
dráttum er þetta sundurleita
fólk dregið upp fyrir okkur
þannig að það lifir sjálfstæðu
lífi. Þetta eru ekki manngerðir,
heldur heilir einstaklingar, og
enda þótt sviðið sér mannmargt
verður hver einstaklingur
minnisstæður.
„Netlurnar blómgast" er að
sjálísögðu skyld „Heimsljósi ‘
Kiljans og „Sóloni íslandusi'*
Davíðs, en sá skyldleiki er að-
eins á yfirborðinu. Lýsingin á
bernsku Marteins er miklu djúp-
tækari og skáldlegri en lýsingin
á bernsku Sölva Helgasonar og
miklu margþættari en lýsingin á
bernsku Ólafs Kárasonar. En
vitanlega er „Heimsljós" veiga-
meira verk þar sem það rekur
allan lífsferil hreppsómagans og
tekur til meðferðar stærri vanda-
mál.
Þýðing Karls ísfelds er á köfl-
um vel gerð, en stöku setningar
eru með öllu óskiljanlegar og
aðrar vafasamar: „Mýgrútur af
kerlingum, djöflum og alls kyns
púkum dreif að úr öllum áttum“
(38), „Það brást aldrei, að hann
kynni ekki hvert orð“ (56),
„Bæði hann og Kráku sundlaði
af tilhugsuninni um fjarlægðina,
en þótt þau hefðu bæði verið í
Pommern og lært körfugerðina ‘
(59), „vegna fjárhagslegra
ástæðna“ (93), „Vatnið varð
hann að ’bera í oki frá upp
sprettu sem hét Skútalind. Hann
var í fimmtán hundruð metra
fjarlægð inni í skóginum“ (173),
„höfðu þegar notið aðstoðar pen
ingakassa föður síns til að fara
í bað við Smögen.... (264).
„Hún lýsti lestinni og ferðalag-
inu, er var svo mikilvæg í henn
ar augum“ (266), ,,Kona nokkur,
sem hét Grákaja, tók greinilega
eftir þessu, að hún stakk upp á
því, þegar setið var yfir við-
bjóðslega beisku kaffinu, að allt
körfufléttunarfólkið tæki sér
sameiginlegt nafn“ (277). (Let-
urbreytingar mínar). Mér hefur
verið álasað fyrir sparðatínslu
af þessu tagi, en verð að lýsa því
yfir enn einu sinni, að góð verk
eiga heimtingu á fyllstu vand-
virkni þýðenda og prófarkales-
ara. Þá finnst mér óþarft að
rugla saman „bernsku“ og
„æsku“ eða tala um „íslenzku
sögurnar“ þegar átt er við Is-
lendingasögur.
Hinu ber ekki að leyna, a'ð
Martinson er einhver erfiðasti
höfundur sem þýðendur komast
í tæri við, og má segja að Kari
ísfeld hafi leyst vandann stór-
slysalaust. Það hefði a. m. k. ver-
ið á fárra færi að leysa hann
betur.
Að lokum eitt atriði sem ég hef
vikið að fyrr. Það virðist vera
árátta á ýmsum ágætum þýð-
endum að nota smáorðið „er“ í
staðinn fyrir „sem“ og „þegar“,
ef þeir koma því við. Þetta er
óþarfur og hvimleiður vani. Það
er oftast óeðlilegt og alveg frá-
leitt í samtölum eins og kemur
fyrir á nokkrum stöðum í þess-
ari bók. Mér vitanlega segir eng-
inn íslendingur „er“ í staðinn
fyrir „sem“ eða „þegar“ í dag-
legu tali.
Bókin er annars smekklega út-
gefin, en prentvillur of margar.
Sigurður A. Magnússon.
Svavar fékk versta riðilmn í undanúr-
slitum 1500 m hlaupsins
Og tíminn varð „abeins ' 3:51,4 min
STOKKHÓLMI, 22. ágúst. —-
Spenningur áhorfenda á Stadion
náði hámarki er síðasta keppnis-
greinin fór fram. Það voru und-
anúrslit 1500 m hlaupsins. Slík
barátta eins og þar átti sér stað
er sjaldséð og slíkt óréttlæti eins
og fram getur komið við riðla-
skiptingu er einnig fáheyrt.
Fyrsti riðill var dæmið um
þetta. Þar stóð baráttan frá byrj-
un til enda og lauk með sigri
Finnans Vuorisalo sem náði 3:40,8
sem er mótsmet og tími á heims-
mælikvarða. Aðrir sem upp kom-
ust voru Hewson 3:41,1 og Ros-
asavölgyi, Ungverjalandi 3:41,5.
Norðmaðurinn Hammarsland
setti glæsilegt nýtt met 3:41,9, en
aðeins þrír fyrstu komust í úr-
slitin. Hann varð fórnarlamb ó-
réttlátrar riðlaskiptingar. Hann
! náði fjórða bezta tíma sem náð-
I ist í undankeppninni en útilokað-
j ist þó frá 12 manna úrslitakeppni.
j Annan riðilinn vann Delany. Sá
’ riðill var hægur og aðeins enda-
sprettur. Þannig vill Delany hafa
það. Ásamt honum komust upp
Salsola frá Finnlandi og Lundh
frá Noregi. Meðal þeirra sem ekki
komust upp var Richtzenhain,
Þýzkalandi, verðlaunamaður frá
Melbourne.
lent í harðri baráttu, orðið að
hlaupa „utan á“ og fengið rykkj-
ótt hlaup og ónýtt. Hann sótti sig
á síðasta hring, fór fram úr tveim
ur en varð að sleppa öðrum aftur
á síðustu metrunum. Tími Svav-
ars var 3:51,4 og hann varð 7.
af 8 í riðlinum. Jungwirth sigr-
aði á 3:49,0, Orywal, Póllandi
náði 3:49,3 og Jazy, Frakklandi
3:49,5 mín.
Kímnin er einkennilega yfir-
lætislaus og „óskopleg“. Hún
kemur fram í viðhorfi drengsins
til mannanna og umhverfisins.
Lýsingin á samvizkubríkinni hér
að framan er eitt dæmi um þetta.
Annað dæmi er lýsingin á stúd-
entinum sem var „hljóður og
uppsalalegur — túlkari þjóðar-
sálarinnar" (bls. 212). Lýsing-
arnar frá elliheimilinu gneista
af góðlátlegri kímni og svipuðu
máli gegnir um marga aðra
kafla. Þessi kimni er kontra-
púnktur harmleiksins, dregur úr
ömurleik hans en dýpkar hann
jafnframt.
Harry Martinson er sérstakur
snillingur í meðferð myndrænna
í þriðja riðli sigraði Svíinn
Waern og réði ferðinni síðari
helming hlaupsins en ítalinn
Rizzo óþekktur maður hafði haft
það hlutverk fyrri helminginn.
Tími Waerns var 3:42,3 mín. og
með honum fóru í úrslit Kovacs,
Ungverjalandi og Hermann,
Þýzkalandi.
Svavar var í fjórða riðli og
fór aftastur lengst af. Hann var
óheppinn með það að ferðinni
var haldið niðri af „görpunum" í
riðlinum t.d. Jungwirth Evrópu-
methafanum. En Svavar þarf að
hafa góða og jafna ferð til þess
að ná árangri. En það er ekkert
gaman að hlaupa í riðli með góð-
um mönnum þar sem aðeins er
um það hugsað að verða einn af
þremur fyrstu. Hefði Svavar ætl-
að að taka forystu hefði hann
í dag fóru einnig fram úrslit
í 3000 m hindrunarhl. og meist-
aramótsmetið bætt um hvorki
meira né minna en 11 sekúndur.
Það var Pólverjinn Chromik sem
það gerði. Hann tók forystuna
strax og hélt henni óslitið út
hlaupið, stundum með allgóðu
forskoti, en var þó alltaf eltur
eins og af skugga af Rússanum
Rzhishin sem þó alvarlegast ógn-
aði honum á síðustu metrunum
og i marki skyldu aðeins 6/10 úr
sekúndu. En sigur Pólverjans var
fyllilega verðskuldaður. Það er
erfitt að hafa forystu í slíkri
raun sem 3000 m hindrunarhlaup
er.
Úrslitin urðu: Chromik, Pól-
landi 8:38,2, Rzhishin, Rússlandi
8:38,8, Ponomarev, Rússlandi
8:44,0.
Þessi dagur var annars mikill
og stór fyrir Pólland. Fyrir utan
það að sigra í hindrunarhlaupinu,
og fá mann í úrslit í 1500 metra
hlaupið, sigraði Pólverji í kringlu
kasti karla. Ungverjanum Szé-
cénnyi hafði af flestum verið
spáð sigri. Hann er mikill vexti
og með rakaðan haus og manna á
milli hér kallaður Yul Brynner.
Hann er sagður hafa kastað um
58 metra, en hann náði þó aldrei
forystunni á þessu móti. Framan
af var forystan í höndum hins
gamla og góða ítala Consolini
sem þrívegis hefur orðið Evrópu
meistari í greininni og þar með
slegið öll met. (1946, 1950 og
1954), Hann hafði forystuna er
6 manna úrslit hófust en „Yul
Brynner“ var þá í 8. sæti og
komst því ekki lengra. Svona
geta meistarar, fyrirfram taldir
öruggir, fallið á prófinu og þá
er kannski von til þess að
minni spámennirnir falli einnig
og nái ekki sínu bezta þegar mest
á reynir.
í lokaúrslitunum breyttist röð-
in svo að Consolini varð 6. í röð-
inni. En Austur-Evrópuþjóðirnar
röðuðu sér í 5 fyrstu sætin.
Kringlukastskeppnin kom mörg
um hjörtum til að slá örar af
ótta. Margoft kom það fyrir að
kringlan stefndi á hóp starfs-
manna vallarins og var það helzt
er Yul Brynner kastaði, því hann
kastar mjög langt frá réttri kast-
stefnu. Eitt sinn lenti kringlan
á palli tímavarða og munaði ekki
nema hársbreidd að slys yrði.
Um velgengni Pólverja þenn-
an dag sögðu blöðin hér í stórum
fyrirsögnum að „litli bróðir (Pól-
land) hefði náð sér niðri á stóra
bróður (Rússlandi).
Af öðrum greinum var keppt
til úrslita í langstökki kvenna.
Þar náði þýzk stúlka sigri er
langt var á keppnina liðið og
urðu fagnaðarlæti mikil enda eru
hér margir Þjóðverjar i áhorf-
endahóp og fagna óspart ef vel
gengur fyrir Þjóðverjum, en láta
lítið þegar verr fer. Þýzka stúlk-
an stökk 6,14 metra.
Mikil og hörð barátta varð
milli rússnesku stúlknanna sem
skipuðu 3 næstu sæti. Litujeva
stökk þeirra lengst og hreppti
silfrið með 6,00 m. Hinar tvær
stukku jafnlangt 5,99 metra
Protchenko og Chujko. í 5. og 6.
sæti voru pólskar stúlkur og
áttu því einn hlekkinn í velgengni
Pólland þennan dag.
Þá var keppt í 400 m. grinda-
hlaupi og þar fengu áhorfendur
nokkuð fyrir peninga sína — í
það minnsta þeir sænsku. „Hetja“
þeirra Per Ove Trollsás, sem við
þekkjum frá vellinum í Reykja-
vík og þar var af ÍR-ingum gef-
ið nafnið tröllmaðurinn eða „troll
mannen“ vegna nafns síns og
þess hve lágvaxinn hann er! varð
nr. 2. Kom hann mjög á óvart
í þessu hlaupi og setti glæsilegt
sænskt met. Nafnið Trollmannen
hefur verið tekið upp af Svíum
og Idrottbladed sænskanotaði það
fyrst sænskra blaða. ICynntu þeir
nafnið og sögðu að Trollsás væri
Framh. é bls 15