Morgunblaðið - 23.10.1958, Blaðsíða 8

9
MORGVHBLAÐIÐ
Fimmtudagur 23. okt. 1958
Páll Magnússon:
Stjórnarskráin og ríkisvaldib
ÁRIÐ 1946 voru sett lög í Dan-
mörku og Noregi um eignaupp-
töku.Norsku lögin nefndust: „Lov
om engangsskatt pá formue-
stigning“. Löndin voru þá bæði
nýleyst undan 5 ára hernámi
nazista. Innlend lög voru þann
tíma ekki gildandi í þessum ’iiad-
um og athafnalíf var þar að því
leyti utan við lög og rétt. Þetta
gilíi auðvitað iíka um ails konar
eigi'.atilfærslur. Eignaaukning
einstaklinga varð ekki til í skjóli
inn endra laga. Hún var í raun-
inni ólögleg og naut því ekki
stjórnskipulegrar verndar. Af því
leiðir, að eignatakan, samkv.
norsku og dónsku lögunum, fór
ekk: í bága við stjórnlög land-
arma. Hún var ekki í þessu til-
felli „retstridig Konfiskation." En
höfuðástæðan fyrir þessari lög-
gjöf var vafalaust sú, að atvinnu-
og efnahagslíf landanna hafði,
eins og gefur að skilja, gengið að
meira og minna leyti úr skorðum
og fátækt komin í stað velmeg-
unar.
Efnahagsástandið hér á landi
var ekkert líkt þessu. Hér var
auðsæld og almenn velmegun
eftir peningaflóð stríðsáranna.
Hér þurfti vissulega ekki að grípa
til neinna örþrifaráða, nema þá
til að jafna illa séðan eignamun.
— En íslenzk stjórnarvöld stóðust
ekki freistinguna, er þau fengu
fréttir af eignaupptökunni í Nor-
egi og Danmörku. Alþingi setti
tvenn lög 1947, önnur um eigna-
könnunarskatt, hin um eignaauka
skatt. Næst komu lögin Trá 1950,
um stóreignaskatt, og síðan lög
1957, um skatt á stóreignir. Auð-
vitað áttu öll þessi lög um upp-
töku eigna hjá íslenzkum skatt-
þegnum að styðjast við fordæmið
frá Noregi og Danmörku. En hér
var bara ólíku saman að jafna.
Með ísl. lögunum var verið að
taka af mönnum eignir, sem þeir
höfðu aflað í skjóli íslenzkra laga
og réttar, en í hinum löndunum
var um að ræða eignir, sem orðið
höfðu til undir erlendu valdi.
Enginn getur neitað því, að
svonefndur skattur á stóreignir,
samkv. lögum 44/1957, er eigna-
taka en ekki gjald af tekjum eða
afrakstri. Slík eignaskerðing er
ekki bjargráð eða jákvæð úrlausn
í fjárhagsvandræðum, nema í
hallæri. Hún er höfuðstólseyðir.g
hjá atvinnurekendum og um leið
skaðsamleg skerðing á gjaldstofn-
um hins opinbera. I eðli sínu er
hún bæði stjórnskipulegt réttar-
brot og háskalegt brot á hag-
fræðilegum lögmálum, sem allt
atvinnulíf landsmanna og fjár-
hagsleg afkoma þeirra stendur og
íellur með. — Að ganga á eignir
er aldrei annað en óafsakanlegur
búskussaháttur.
Skattur til hins opinbera getur,
samkv. hlutarins eðli, aldrei þýtt
annað en gjald af einhvers konar
tekjum. Eignarskattur þýðir skatt
af tekjum, sem eign gefur af sér
á einn eða annan hátt, enda kom
þetta fram í umræðum á Alþingi,
þegar lög um tekju- og eignar-
skatt voru sett. — Ef heimild til
eignaupptöku hjá skattþegnun-
um fælist í ákvæðum stjórnar-
skrárinnar, um vald Alþingis tii
skattálagna, gætu mannréttinda-
ákvæði hennar í 67. og 69. gr.
hæglega orðið einskis virði. Með
sliku valdi er hægur vandi fyrir
þing og stjórn að uppræta, þegar
það þykir hentugt, allt frjálst
einstaklingsframtak og koma
í þess stað á allsherjar
rikisrekstri og þjóðnýtingu. Allt
þetta mætti þá gera, án þess að
breyta orði í stjórnarskránni.
Slík heimild er auðvitað ekki til
í stjórnskipunarlögunum. En það
er hægt að misbeita því skatt-
valdi, sem þar er fengið í hendur
Alþingi, svo að stjórnarskráin
verði dauður bókstafur og það er
einmitt það, sem verið er að
vinna að með löggjöfinni um
eignaupptöku. Sú löggjöf hefir í
för með sér vaxandi vald og auk-
in fjárráð hjá stjórnarvöldunum,
en um leið og að sama skapi
minnkandi mannréttindi og sjálf-
ræði hjá almenningi. Það er
stefnt að því að gera stjórnar-
skrána jafnþýðingarlausa og búið
er að gera ráðherraábyrgðariögin
og' lögin um landsdóm.
Umræddar aðfarir eru afsakað-
ar með peningafalli, útflutnings-
uppbótum, verðbólgu, lánsfjár-
skorti og öðru slíku. En þetta eru
syndir stjórnarvaldanna og stafa
af ofstjórn þeirra, hóflausri
eyðslu og ráðdeildarleysi. Ein á-
stæðan á að vera sú, að eigna-
menn græði í krónutali á pen-
ingafallinu. Enginn veit þó til
þess, að kúnum fjölgi nokkuð í
fjósinu hjá ísl. sveitabónda við
það eitt, að ísl. krónan lækki í
verði, né heldur að skip verði
veiðisælla eða hús íbúðarhæfara
af þeirri ástæðu. Eins og geíur
að skilja eru allar þessar viðbárur
bæði haldlausar og villandi. Og
það verður engin bót ráðm á bví
ófremdarástandi, sem stjórnmála
mennirnir eru búnir að korr.a at-
vinnu- og fjárhagsmálum okkar
í, með því að ganga stöðugt á
eignir aðþrengdra atvinnuvega.
Slít bjargráð gera illt verra og
eru aðeins til þess fallin, að cpna
ráðlausum stjórnendum nýjar
leiðir til áframþaldandi bruðlun-
arsemi og óstjórnar.
Það er hægt að brjóta stjórnar-
skrána á þann veg, að allir verði
fyrir sama tjóni. Til dæmis
með því að afnema málfrelsi
manna. Þetta er eins konar jafn-
rétti í ranglætinu. Það væri á
H úsgagnaverzl unin
Laugavegi 36 — Sími 1-31-31
Hinar marg eftirspurðu, nýtízku komóður
komnar aftur. —
Pantanir óskast sóttar strax.
Húsgagnaverzlunin
Laugavegi 36 — Sími 1-31-31
íbúðarhús
Höfum til sölu íbúðarhús í Kópavogi. í húsinu eru
tvær íbúðir 2ja og 3ja herbergja.
Góðir greiðsluskilmálar.
IBÚÐA- OG HÚSASALAN
Jón P. Kmils hdl. Bröttugötu 3A
símar 14620 og 19819.
sama hátt jafnrétti í lögunum um
skatt á stóreignir, ef hin löglausa
eignaupptaka þeirra kæmi jafn
þungt niður á alla, sem eiga jafn-
miklar eignir. En slíkt jafnrétti
finnst þar ekki. Menn eru í þess-
um lögum, einnig um þetta, beitt-
ir svo hróplegu og augljósu rang-
læti, að það er alveg furðulegt að
Alþingi skuli láta slíka löggjöf
frá sér fara.
Samkvæmt 5. gr. laganna þarf
A, sem á eina milljón króna
skuldlausa eign, ekkert að greiða
af henni, en B, sem á eina milljón
og tíu þúsund verður að greiða
15% af þeim tíu þúsundum, sem
hann á umfram A.. Hvers vegna
mátti þetta ekki vera minna og
jafnara? Þetta er þó hreinasta há-
tíð hjá öðru verra. Samkv. 3 gr.
laganna eru innstæður í bönkum,
sparisjóðum, löglegum innláns-
deildum, svo og ríkisskuldabréf
og skuldabréf með ríkisábyrgð
alveg undanþegin skatti. Þetta
þýðir, að A, sem á eina milljón
í skuldabréfi, tryggðu með veði
í fasteign, og aðra milljón í öðr-
um eignum, verður að gjalda af
bréfinu 175 þúsund krónur. En
B, sem einnig á tvær milljónir,
þar af aðra í skuldabréfi, tryggðu
með ríkisábyrgð, er látinn sleppa
alveg gjaldlaus. Dómstólarnir
munu kalla þetta ólöglega mis-
munun. — Það er mjög vægt orð
yfir svóna ranglæti.
Það er í rauninni örðugt að
finna nokkrar málsbætur fyrir
þá fulltrúa þjóðarinnar, sem
standa að slíkri lagasetningu
á Alþingi. Afsökun þeirra virðist
helzt vera fólgin í því, að þeir
tapi bæði ráði og rænu í barátt-
unni um kjósendafylgið. Ef svo
er, má þjóðin lofa Guð fyrir, að
hún á óháða dómstóla og dómara,
sem standa og eiga að standa ut-
an við stjórnmálabaráttuna og
geta af hlutleysi gætt þeirrar
skyldu sinnar að vernda stjórnlög
landsins í smáu sem stóru, svo að
engin fyrirmæli þeirra um frelsi
og mannréttindi þegnunum til
handa séu brotin eða sniðgtngin
og að engum ákvæðum hetrnar
um vald yfir þegnunum eða eígn-
um þeirra sé misbeitt.
Allir vita að til eru sterk póli-
tísk öfl í landinu, sem hafa að
markmiði að koma allri stjórn-
skipan okkar og hagkerfi hennar
fyrir kattarnef. Þessi öfl eru nú
ekki aðeins mikilsmegandi á Al-
þingi heldur líka í stjórn lands-
ins. Því meira veltur á því, að
dómsvaldið gæti skyldu sinnar
við þjóðina og stjórnskipunarlög
hennar og meti þau umfram öll
önnur lög, líka þau, sem hentugt
þykir að kalla bjargráð. Mesta
bjargráð þjóðinni til handa er að
stjórnlög hennar séu höfð í heiðri
og haldin í öllum atriðum. Þau
eru í senn lög laganna og bjarg-
ráð bjargráðanna. Þau hafa inni
að halda allar meginreglur um
þjóðfélagsiegt sambýli kristinna
manna og í þeim er að finna boð-
skap hins kristna sósíalisma um
frelsi, jafnrétti og bræðralag.
Ég vil að lokum minna á það,
að beztu og vitrustu menn Sam-
einuðu þjóðanna hafa sanvið og
undirritað mannréttindayfirlýs-
ingu, sem er í öllum meginatrið-
um samhljóða ísl. stjórnar-
skránni. Talar þetta sínu máli um
mikilvægi hennar. Eitt ákvæði
mannréttindaskrárinnar fjallar
um friðhelgi eignarréttarins. Það
hljóðar svo í ísl. þýðingu:
1) „Hverjum manni skal heim-
ilt að eiga eignir, einum sér eða
í félagi við aðra.
2) Engan má eftir geðþótta
svipta eign sinni.“
íslenzka þjóðin er aðili að
mannréttindaskránni.
Það má aldrei gleymast, að
stjórnarskrá okkat c-r menning-
ararfur, sem þjóðin verður að
gæta eins og sjáaldurs auga síns,
á hverju sem gengur.
Tekjuhár söngvari
LONDON, 22, okt. — Tommy
Steele er orðinn einn tekjuhæsti
kvikmyndaleikari heims. Hann
hefur nú undirritað samninga við
brezkan kvikmyndaframleið-
anda, George Brown, og mun
Tommy leika í þremur kvikmynd
um á næsta ári. Fær hann 50,000
sterlingspund fyrir hverja auk
15% ágóðans af sýningum.
Tommy er nú að leika í nýrri
mynd, sem verður frumsýnd um
jólin. George Brown er nú að
leita að hæfilega fallegri stúlku
til þess að leika á móti Tommy
í fyrstu myndinni af þrem, en
upptaka hennar verður hafin í
vor.
Gunnlaugur Jónsson
kaupmaður — minning
Ég viknaði við, er mér var sagt
lát tryggðavinar míns og æsku-
félaga, Gunnlaugs Jónssonar
kaupmanns, Freyjugötu 15, sem
lézt í Heilsuverndarstöðinni 15.
þ. m. Og þó gladdist ég jafn-
framt yfir, að þjáningum hans
var lokið.
Gunnlaugur heitinn var fædd-
ur að Grund í Vesturhópi 20.
júní 1894, sonur hjónanna Þor-
bjargar Pétursdóttur og Jóns
Jónssonar, er þar bjuggu, en síð-
ar í Vesturhópshólum.
Gunnlaugur bar nafn Ijúf-
mennisins séra Gunnlaugs Hall-
dórssonar, eins hinna mörgu
ágætu presta, sem hafa þjónað
Breiðabólstaðarprestakalli í Vest
urhópi.
Ég þekkti vel Grundarheimilið,
hjónin þar voru guðfeðgin mín.
Ég minnist systkinanna, bræðr-
anna fjögurra og systurinnar, Sig
ríðar, sem nú er ein eftir af
systkinahópnum. Bræðurnir voru
æskufélagar mínir, sumir glað-
lyndir og gáskafullir, aðrir al-
vörugefnir. Þetta var gott fólk,
tryggt í vináttu, hógvært og
æðrulaust í meðlæti og mótlæti.
Allt virðulegt í framkomu.
En það var þó Gunnlaugur, sem
ég hafði mest kynni af. Enda
hafa leiðir okkar legið saman í
meira en þrjátíu ár, eftir að hann
fluttist hingað til Reykjavíkur.
Ég held mér sé' óhætt að segja,
að við höfum verið tryggðavinir,
og ég hafi átt trúnað hans fram-
ar en flestir vandalausir. Við
vorum þó mjög ólíkir í lund,
hann alvörumaður, athugull,
frekar einrænn og ómanríblend-
inn, en ég aftur léttlyndur og
laus í mér. Má vel vera, að það
hafi einmitt verið vegna þess,
hve við vorum ólíkir, að við urð-
um svo samrýndir. Gunnlaugur
heitinn fyrirgaf mér alltaf, þó
Aldrei meiri skipa-
smíðar en nú
LONDON, 21. okt. — (Reuter).
— Lloyds vátryggingafélagið
hefur gefið út skrá um það hve
skipasmíðar séu miklar í heim-
inum. Þar er upplýst að aldrei
hafi jafnstór skipastóll verið í
smíðum víða um lönd sem nú.
Hér sést hv« stór floti skipa
er á stokkunum í helztu skipa-
smíðalöndunum, miðað við stærð
talda í tonnum:
Bretland........ 2,3 millj.
Japan........... 1,1 millj.
V-Þýzkaland .... 1,1 millj.
Bandaríkin ..... 913 þús.
Holland ........ 750 þús.
Frakkland ...... 625 þús.
Noregur ........ 334 þús.
En samtals er nú verið að
smíða um heim allan skipastól
sem nemar 10 millj. tonnum.
honum sárnaði við mig. Og sama
var hvað ég bað hann um, það
var allt velkomið og á þann hátt,
að það meiddi ekki fátækan
mann.
Gunnlaugur stofnaði verzlun
sína 1925, félítill, ókunnugur og
óvanur verzlunarstörfum. En
verzlun hans óx stöðugt, traust
og velvild viðskiptamanna fylgdi
honum. Það kom til af því, að
hann var réttsýnn, áreiðanlegur
og hjálpfús. Hann leit á verzl-
unarstarfið sem þjónustu og vildi
vera trúr þjónn. Ég þekki marga
viðskiptamenn hans, suma ör-
snauða. Þeir hafa allir minnzt
hans með hlýleik og virðingu.
Gunnlaugur var mjög heilsu-
veill í æsku, og raunverulega
aldrei heilsuhraustur. Foreldrar
okkar reyndu hallæri og hungur
hörðu áranna á seinni hluta
19. aldar. Það var enn fátækt í
Vesturhópi í æsku okkar, sem nú
erum að verða gömul. Það dró
úr þroskanum og heilsan bilaði,
ef þrekið var ekki því meira.
Gunnlaugur naut lítillar mennt
unar í æsku, sem hann þó hafði
hæfileika til. Hann saknaði þess
mjög. Það var vegna þess, og
heilsubilunar, sem hann var um
of hlédrægur. Hann hafði góða
greind og var tillögugóður.
Gunnlaugur hafði í heiðri hin-
ar fornu dyggðir: iðjusemi,
reglusemi og sparsemi. Hann
þekkti erfiðleikana á því, að eign
ast fyrstu fjármunina. Hann átti
enn lítið, er hann kom hingað
suður. En hann var mjög vel
fjáður, er hann andaðist. Ég, sem
lengi hefi fylgzt með fjárhag
hans get borið um það, að hver
peningur var vel fenginn. Þetta
kom af því, að hann var skapað-
ur fjármálamaður og kaupmað-
ur, sem þekkti vel hvernig sam-
an á að fara hagnaður viðskipta-
mannsins og kaupmannsins.
Við fyrstu kynni var Gunnlaug
ur heitinn fálátur, en þó löðuð-
ust menn að honum og varð hlýtt
til hans. Hann átti þó fáa trún-
aðarvini, en þeim brást hann
aldrei. Hann var einlægur trú-
maður og bænrækinn. Þar fékk
hann styrk. Hann var stórlynd-
ur, en kunni vel að stjórna skapi
sínu.
Gunnlaugur kvæntist ekki og
átti ekki börn. Hann bar ein-
staklega hlýjan hug til systkina
sinna og systkinabarna, og vildi
hag þeirra sem beztan.
En mest mat ég Gunnlaug heit-
inn fyrir hjartagæzku hans. Það
var eins og hann kenndi sársauka
og hryggðin skein úr augum hans,
er bágindi og örbirgð voru ann-
ars vegar. Hann vildi hjálpa og
gerði það, oft rausnarlega. En
hann vildi ekki láta vita hvaðan
hjálpin kom.
Að mínu viti áttu vel við um
Gunnlaug heitinn hin fögru orð
og fyrirheit Fjallræðunnar: „Sæl-
ir eru hjartahreinir, því þeir
munu Guð sjá“, og einnig: „Sæl-
ir eru miskunnsamir, því þeir
munu miskunn hljóta“. Það er
gott veganesti á brautinni miklu.
Megi hið milda ljós vísa veg-
inn.
Hannes Jónsson.