Morgunblaðið - 24.10.1958, Qupperneq 11

Föstudagur 24. okt. 1958
M O R C VN fí r. 4 Ð 1 Ð
11
„Lifa saman í friði svo sem góð- ,
um nágrönnum sæmir ....“
Þessi fáu orð úr Stofnskrá Sam
einuðu þjóðanna fela í sér lífs-
reglu, sem karlar jafnt sem kon-
ur um gjörvallan heim trúa inni-
lega að sé sönn og rétt.
Þau skýra frá því takmarki
mannkynsins gegnum aldirnar,
sem erfitt hefir reynzt að ná.
Friður kostar fyrirhöfn, — að
vera góðir nágrannar, hvort held-
ur er sem einstaklingar eða þjóð-
ir, kemur ekki af sjálfu sér. —
Stofnskrá Sameinuðu þjóðanna.
og sjálf alþjóðastofnunin, þar
sem aðildarríkin hafa heitið „að!
lifa saman í friði svo sem góðurn
nágrönnum sæmir“, er stærsta j
skrefið, sem til þessa hefur verið •
stigið til þess að ná þessu tak-
marki.
Á þessu þrettánda ári hinna
Sameinuðu þjóða hefir mannkyn-
ið enga ástæðu til að hvika frá
þeim háleitu hugsjónum, sern
hvöttu til stofnunar þeirra, né
efast um vizku og nauðsyn al-
þjóðlegrar samvinnu, sem er
grundvöllur starfsemi Sameinuðu
þjóðanna.
Vaxandi friðarfylking
Erjur eiga sér stað, en aðferðir
til að komast hjá þeim hafa og
tekið framförum. Sameinuðu þjóð I
irnar haía eflzt af reynslu, virðu-
leik og sakir aukins meðiima-
fjölda.
Um þetta er allt gott eitt
segja. Viða vaka þráiát vancii.
mái, sem bíða úrlausnar. Tækni-
legar framfarir færa með sér nýj-
ar skyldur, sem mannkynið verð-
ur að horfast í augu við.
Kjarnorka og rannsóknir efstu
hálofta opna nýjar leiðir til fram;
fara og velmegunar, en fela einn-
ig í sér hættur og ógnun um ger-
eyðingu, ef fákænska mannsins
verður andanum yfirsterkari.
Einasta trygging undankomu er
friður, vilji og leiðir til að stofna
til friðar og halda hann. Hér eru
Sameinuðu þjóðirnar ómissandi,
því valið er milli sameiginlegrar
eyðileggingai' og aiþjóðasam-
vinnu.
Sameinuðu þjóðirnar eru nauð
syniegar vegna þess, að hin hefð-
bundnu stjórnmálasambönd og
staðbundin samtök, þótt enn geri
þau sitt gagn, eru ekki lengur
nóg.
Stundum eru hinir svonefndu
sigrar eða mistök Sameinuðu
þjóðanna rædd, sem væri slíkt
óháð ríkisstjórnum aðildarríkj-
anna.
Sameinuðu þjóðirnar eru ekki
sjálfstæðar eins og ríki og alls
ekki ,,yfirríkisstjórn“. Þær eru
samkomustaður, þar sem ríkis-
stjórnir hittast á þingi, eða með
öðrum hætti, sem bætzt hefir við
hið hefðbundna stjórnmálalega
samneyti.
Með því að bjóða upp á nýjar
samningaleiðir hafa þær orðið við
þörfinni á að skapa alþjóðlegt
samningafyrirkomulag. Ný ríki í
Afríku og Asíu hafa orðið til, og
sækjast eftir að falla inn í al-
þjóðasvipinn, og böndin milli
ýmissa staða á hnettinum eru
orðin það öflug, að svo að segja
hver einasta alþjóðadeila hefir
sín áhrif um víða veröld, hversu
staðbundin sem hún kann að vera
í fyrstu.
Þótt Sameinuðu þjóðirnar séu
enn ungar, hafa þær komið á
Dagur Sameinuðu þjóöanna
ýmsum reglum, sem liðum í frið-
arviðleitni sinni. Hér má nefna
opinberar umræður, sem leyfa al-
menningsálitinu að mynda sér
skoðun á stjórnmalalegum at-
höfnum og þannig hafa áhrif á
gang mála; atkvæðagreiðsla er
önnur aðferð innan Sameinuðu
þjóðanna til þess að skera úr
stjórnmálalegum vandamálum;
þá má nefna stöðugt samband og
samneyti stjórnarfulltrúa, sem í
raun réttri er sama og stöðugt
þing; og stjórnmálalegt hiutverk
skrifstofu Sameinuðu þjóðanna,
sem ekki er fulitrúi neins eins
ríkis og getur því starfað sem
„utanaðkomandi aðili, þá sem
fulltrúi, er kalla mætti almennan
samnefnara“.
Þessar nýju aðferðir hafa þeg-
ar gefið þýðingarmikinn árangur.
Til dæmis var stefnan, sem fyigt
var í Súez-deilunni, byggð á
skipulagðri samvinnu innan vé-
banda Sameinuðu þjóðanna. Það
sem meira er, það hefði ekki ver-
ið mögulegt að stofna til alþjóða
lögregluliðs eins og Gæzluliðs
Sameinuðu þjóðanna utan stofn-
unarinnar.
Gæzlulið Sameinuðu þjóðanna
hefir gert mikið til að koma á ró
og stuðla að jafnvægi á vissum
svæðum. Hér er dæmi um skjótar
aðgerðir Sameinuðu þjóðanna til
Hin aukna tækniaðstoð Sam-
einuðu þjóðanna var sett a stofn
1949 og kostuð með frjálsum
framlögum frá aðildarríkjunum.
Vanyrktu löndunum voru látnir
í té sérfræðingar, sem höfðu góða
þekkingu og reynslu hver á sínu
sviði. Tilgangurinn var að hjálpa
viðkomandi þjóðum til þess að
hjálpa sér sjálfar, með þvi að
kenna þeim handtökin bæði í
mannlegum og efnahagslegum
skilningi og til þess að leysa
mætti vandamál svo sem á sviði
heilsufræði, menntunar, iðnaðar.
matvæladreifingar og landbúnað-
ar. Á árunum 1950—1956 voru um
7.000 sérfræðingar frá 80 þjóðum
sendir út af örkinni til 91 þjóðar
og lendna. Námsstyrkir til náms
erlendis voru veittir 2.350 ein-
staklingum.
Árið 1957 var metár hjá Tækni-
aðstoð Sameinuðu þjóðanna, er
fyrir hendi voru 31,5 milljónir
dollara, eða einni milljón dollara
meira en 1956. Fjöldi ríkisstjórna,
er lögðu eitthvað af mörkum til
Tækniaðstoðar S. Þ., jókst úr 77
1956 í 84 1957. Þetta ár voru sér-
fræðingarnir, er sendir voru út
af örkinni, samtals 2.513, eða 7%
fleiri en 1956.
Nú eru á prjónunum hjá Tækni
aðstoð S. Þ. um 1200 áætlanir í
samtals 132 löndum og lendum.
Alþjóðasamvinna á kjarnorku- 1
sviðinu
Fyrir þremur árum gengust
Sameinuðu þjóðirnar fyrir al-
þjóðaráðstefnu um friðsamleg not
kjarnorkunnar. Ráðstefnan tókst
að mörgu leyti mjög vel — fjöldi
vel þekktra vísindamanna sóttu
ráðstefnuna og lögðu þar fram
þýðingarmiklar ritgerðir og fluttu
fróðlega fyrirlestra. Vísindamenn
báru saman bækur sínar frjálsir
og óháðir og margt kom þá fram
í dagsins ljós, sem áður hafði far-
ið leynt. Það sannaðist á þessari
ráðstefnu, að þrátt fyrir skiptar
stjórnmálaskoðanir, var hægt
að koma á alþjóðasamvinnu á
sviði þessarar nýju og viðkvæmu
vísindagreinar.
Skv. ákvörðun Allsherjarþings
ins, var önnur sams konar alþjoða
ráðstefna um notkun kjarnorku
í friðsamlegum tilgangi haldin
á þessu ári. Ráðstefna þessi reynd
ist jafnt sem hin fyrri þýðingar-
mikil. Hinar gífurlegu framfarir
á sviði kjarnorkuvísindanna má
m. a. marka af fjölda fyrirlestra
og ritgerða, sem lagðar voru íyrir
ráðstefnuna. Vísindalegar ritgerð
ir um kjarnorkuna reyndust
meira en helmingi fleiri en á
fyrri ráðstefnu. Kjarnorkuver og
möguleikar á að framleiða raf-
magn með kjarnorku, þýðing
vfir fundarsal Allsherjarþingsins

þess að stöðva mikinn voða.
Stofnun Gæzluliðs. Sameinuðu
þjóðanna sýndi einnig, að Alls-
herjarþingið er þess megnugt að
bregða við í skyndi og af myndug
leik, þegar horfast þarf í augu við
ógnir gegn friðnum.
Á sinni stuttu braut hefir Sam-
einuðu þjóðunum tekizt með sam
eiginlegu átaki að stöðva út-
breiðslu óeirða á Balkanskaga, í
Palestínu, Kashmír, Indónesiu og
Kóreu. En þær hafa einnig látið
til sín taka á sviði efnahags- og
félagsmála, sem ekki er hvað þýð
ingarminnst fyrir öryggið í heim-
inum. Þessar aðgerðir stefna að
því að minnka hið hættulega ó-
samræmi í lífskjörum hinna ýmsu
svæða í heiminum og stuðla að
því að minnka spennu ogóánægju
sem þróast við skort! hungur og
veikindi. Allt eru þetta ráðstaf-
anir, sem S. þ. gera til þess að
fjarlægja skelfingu ófriðar.
Höggvið að' rótum illindanna
Vandamálið er vel þekkt: Tveir
þriðju hlutar mannkynsins búa
við efnahagsleg kjör, sem eru
gjörólík þeim tiltölulega góðu lífs
kjörum, er þriðji hluti jarðarbúa
nýtur. Efnahagsskilyrðin eru t- d.
bágborin á ýmsum landsvæðum,
þar sem hinni nýju þjóðernisvakn
ingu vex ört fiskur um hrygg.
Aðstoð, sem veitt er á vegum
Tækniaðstoðar Sameinuðu þjóð-
anna, er engin ölmusa, heldur
tilraun, byggð á sjálfshagsmunum
til þess að fá þóðir hinna van-
yrktu landa til að leggja sitt af
mörkum, til að betrumbæta efna-
hagslegt og félagslegt ástand hjá
sjálfum sér. Með því að veita
hjálpina frá gefanda til þiggjanda
á vegum Sam. þjóðanna, eða ein-
hverrar sérstofnunar S. Þ., verð-
ur komizt hjá tilfinningamálum
á stjórnmálasviðinu og öðrum
erfiðleikum.
Viðurkenningu á þessu verð-
mæta starfi Sameinuðu þióðanna
fyrir bættum efnahagslegum
framförum svo og skerf sinn til
þess að bæta lífskilyrði og stuðla
þannig að jafnvægi í heiminum,
sýndi Allsherjarþingið, er það
samþykkti einróma á síðasta
þingi að stofna sérstakan fram-
kvæmdasjóð til þess að styrkja
og halda áfram að veita aðstoð
á sviðum, sem nauðsynieg eru
talin til að auka efnahagslegar
og félagslegar framfarir í van-
yrktum löndum. Takmarkið er að
stofna sérstakan sjóð með 70
milljón dollara stofnfé, sem
nota skal til ýtarlegra rannsókna
á náttúruauðæfum, og til þess
að koma á námskeiðurr. þar
sem kennsla færi fram í stjórn-
vizku, landbúnaði og iðnaði.
Dæmi um hvað hinn sérstaki
sjóður gæti stutt að, er Mekong-
fljóts áætlunin. Fjögur . lönd,
Cambodia, Laos, Thailand og
Vietnam, þar sem samtals búa
um 17 milljónir manna, munu
hagnast verulega, ef hægt væri
að nota vatnið úr Mekong-fljóti
til áveitna, hafa stjórn á flóðinu
og nota fljótið til siglinga og raf-
magnsframleiðslu. Tæknisérfræð-
ingar S. Þ. hafa þegar rannsakað
málið og lagt til að gerð verði
fimm ára framkvæmdaáætlun til
að nýta og beizla Mekong-fljót.
Umdæmisefnahagsnefndir Sam
einuðu þjóðanna, sem starfa í
Evrópu.Suður-Ameríku, Asíu og
hinum fjarlægu Austurlöndum,
hafa reynzt einkar vel og komið
að miklu gagni við skipulagningu,
samstillingu og þróun efnahags-
málanna. Á þessu ári mun verða
stofnuð ný efnahagsnefnd S. Þ.
fyrir Afríku. Afríka verður æ
þýðingarmeiri frá stjórnmálalegu
og efnahagslegu sjónarmiði, eftir
því sem sjálfstæðum ríkjum fjölg
ar þar í álfu.
kjarnorkunnar fyrir iðnaðinn og
til að knýja skip, upphitun húsa,
framfarir á sviði kjarnorkulækn-
inga og notkun kjarnorku í land-
búnaði, — allt eru þetta mál, sem
rædd voru á kjarnorkuráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna.
Undir verndarvæng Sameinuðu
þjóðanna var Alþjóða-kjarnorku
skrifstofan (IAEA) stofnuð til
þess „að auka og endurbæta fram
lag kjarnorkunnar til íriðar,
heilsu og velmegunar um víða
veröld“.
Vandamál varðandi áhrif geisla
virkra efna vegna kjarnorku-
sprenginga eða sökum friðsam-
legrar nýtingar kjarnorkunnar —
einkum þó sú geislaverxun, sem
stafar frá úrgangsefnum frá
kjarnorkuverum — hafa einnig
verið ofarlega á baugi hjá Sam-
einuðu þjóðunum síðustu tvö ár-
in. AUsherjarþingið setti á lagg-
irnar 15 manna nefnd til þess
að kynna sér og útbreiða vísinda-
lega þekkingu á hættulegu geisla
útstreymi. Nefndarmenn eru
frá öllum heimsálfum og bafa
þeir samið skýrslu, sem lögð verð
ur fyrir Allsherjarþingið, sem nú
situr. Hér er um að ræða skýrslu
sérfræðinga, sem tekið hafa sam-
an, án pólitiskra sérskoðana, allt
það, sem vísindin vita um þetta
mál og varðar alla menn.
Og Sameinuðu þjóðirnar láta
sig fleira skipta en nýtingu kjarn
orku í friðsamlegum ti’gangi. í
afvopnunaráætlun S. Þ. er rætt
um tilraunir með kjarnorku-
sprengjur og hin skyldu vanda-
mál um framleiðslu á kjarnorku-
sprengjum og viðunandi eftirlit
með slíkri framleiðsiu. Það er
vonazt til, að ekki verði langt
að biða þess, að fundin verði við-
unandi aðferð til að hafa öruggt
eftirlit með framleiðslu kjarn-
orkuvopna. En í máli, sem hvorki
hefir gengið né rekið í mörg ár,
er varla við miklum hreyfingum
að búast allt í einu. Fyrsta skref-
ið í þessu efni gæti hins vegar
leitt til stórstigra átaka og fram-
fara. Sameinuðu þjóðirnar munu
halda áfram viðleitni sinni til að
finna varanlega lausn á afvopn-
unarmálunum og eftirliti með
kj arnorku vopnum.
Það er greinilegt, að eftirlit
með afvopnun er aðeins mögulegt
tneð aðstoð Sameinuðu þjóðanna,
þar sem afvopnun verður að hafa
stoð í alþjóðasamtökunum, og þar
sem svo til allar þjóðir heims
þurfa að vera aðilar að.
Öll hin margþætta starfsemi
Sameinuðu þjóðanna til sameigin
legra hagsbóta fyrír aðildarþjóð-
irnar, „stórar og smáar“, er þáttur
í alþjóðlegri viðleitni til að lifa
saman í friði, sern góðum ná-
grönnum sæmir.
Með því að halda upp á dag
Sameinuðu þjóðanna, endur-
nýjum við traust vort og trú á
réttmæti þessa takmarks og á
stofnskrána, sem hina beztu leið
til að ná því.
Mannréttindi og skyldur ein-
staklingsins
Vera má, að af þeim málum,
sem Sameinuðu þjóðirnar láta
sig skipta, séu mannréttindamálin
bezt til þess fallin, að einstakling-
arnir geti þar látið til sín taka.
Almenna mannréttindayfirlýsing
in, sem samþykkt var á Alls-
herjarþinginu fyrir tíu árum, er
fyrirmynd, sem bæði einstakl-
ingar og þjóðir eiga að fylgja.
Eða eins og Dag Hammarskjöld
aðalframkvæmdastjórí hefir orð-
að það:
„Réttindi okkur sem einstakl-
inga byggjastá vilja okkar tiiþess
að virða réttindi annarra. Þessi
stefna í samskiptum þjóða á milli
mun skapa grundvöll fyrir heims
friðnum. Við þurfum að endur-
skoða hugi okkar með tilliti til
virðingar fyrir manninum, hvar
sem hann er að finna, og hafa
manndóm til þess að viðurkenna
meðbræður vora, bæði einstakl-
inga og þjóðir, með rétti þeirra
til eigin hugsjóna og vona. sem
eru þeim eins heilagar og okkar
eigin hugsjónir og vonir eru okk-
ur sjálfum. Það er einungis í
þessum anda, að við getum losn-
að við það öryggisleysi og þann
ótta, sem myrkvar sjón vora og
leggur hlekki á við’eitni vora til
I að hlítg kalli þeirra tíma, er vér
I lifum á.“
Haustmót Taflfé-
lagsReykjavíkur
HAUSTMÓT Taflfélags Reykja-
víkur hófst í meistara- og fyrsta
flokki í fyrrakvöld í Breiðfirðing^
búð. Ennfremur hélt keppnin
áfram í öðrum flokki og unglinga
flokki. Tafldagar verða mánu-
dags- ’og miðvikudagskvöld I
Breiðfirðingabúð, en ráðgert er
að biðskákir verði tefldar í Gróf-
inni 1.
Nú sem fyrr er gert ráð fyrir
harðri keppni um skákmeistara-
titil félagsins. Má í því sambandi
nefna að þátttakendur verða:
Eggert Gilfer, Stefán Briem, Jón
Pálsson, Ólafur Magnússon, Jón-
as Þorvaldsson og Jón Guðmunds
son, ásamt fleiri sterkum skák-
mönnum.
I þessu sambandi má geta þess,
að nú eru 50 ár liðin frá því að
Eggert Gilfer tók fyrst þátt í
skákmóti innan Taflfélags Reykja
víkur. Keppendur á því skák-
móti voru meðal annarra: Lárus
Fjeldsted sem varð efstur, og
Ólafur Daníelsson síðar doktor
í stærðfræði.
Að síðustu vill stjórn Taflfé-
lags Reykjavíkur hvetja skák-
unnendur til að fjölmenna í
Breiðfirðingabúð á taflkvöldum.