Morgunblaðið - 31.10.1958, Qupperneq 10

10
MORGVNBL4ÐIÐ
Föstudagur 31. okt. 1958
ItlírrgíiwM&Mífo
Útg.: H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Ásmundsson.
Lesbók: Árni Óla, sími 33045
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480
Áskriftargjald kr 35.00 á mánuðí innanlands
í lausasölu kr. 2.00 eintakið.
SPORIN í MOLDINNI
UTAN UR HEIMI
Ford-T olli þáttaskilum í hílasögunni
IGÆR barst sú fregn, að
rússneska skáldið Boris
Pasternak hefði hafnað
Nóbelsverðlaunum og tilkynnt
það sænsku akademíunni. Jafn-
framt var svo frá því skýrt, að
heimili Pasternaks væri um-
kringt lögreglu. Pasternak getur
þess í símskeyti því, sem hann
sendi til Svíþjóðar að hann gerði
þetta „af frjálsum vilja“. Um
áratugi hafa rússneskir stjórn-
málamenn og menntamenn gefið
yfirlýsingar „af frjálsum vilja“
fyrir dómstólum eða utan þeirra,
en það er alkunnugt, að hinn
fúsi og frjálsi vilji var aðeins á
paprírnum. Þegar það er hug-
leitt að í sama mund og Paster-
nak hafnar þekktustu og viður-
kenndustu bókmenntaviðurkenn-
ingu, sem nokkrum verður í té
látin, skuli hús hans umkringt
af lögreglu stjórnarinnar, leggja
menn lítinn trúnað á hinn fúsa
og frjálsa vilja skáldsins. Það
er svo aftur athyglisvert, að rúss-
neskir eðlisfræðingar fá á sama
tíma að taka á móti verðlaun-
um Nóbels. Það er vald orðsins,
það er bókin, sem Rússar óttast.
Tæknin, sem framleiðir kjarn-
orku, eldflaugar eða „spútnika"
er þeim liins vegar kærkomin.
Þetta er táknrænt fyrir það and-
lega ástand, sem nú ríkir í landi
Gogols, Dostojevskis og Tolstojs.
í rússneskum blöðum er Past-
ernak nú nefndur „svín“ og ann-
að þvílíkt. Ástæðan er sú, að í
bókinni Zivago læknir hefur
Pasternak lýst sálarlífi manns,
sem vill vera hann sjálfur, en
ekki aðeins lítið tannhjól í stórri
vél. Það var syndin, sem Past-
ernak drýgði og þess vegna
standa nú rússneskir lögreglu-
verðir við hús hans. Þeir sem
hafa séð slíka menn á verði geta
gert sér í hugarlund, hvað í því
felst.
Pasternak hafði engin stjórn-
málaleg „afbrot“ að baki sér á
sama hátt og þeir aðrir, sem hafa
verið kúgaðir í Rússlandi eða
drepnir. Hann hafði aðeins skrif-
að bók, ekki stjórnmálalegt
áróðursrit, heldur sálfræðilega
skáldsögu, sem lýsir andlegum
vandamálum tiltekins manns,
sem svo aftur er táknrænn fyrir
stóran hóp manna, sem leyfir sér
að hugsa á frjálslegan hátt. —
Söguhetjan á sér sálarleg verð-
mæti, sem eru bannfærð í Sovét-
ríkjunum og samræmast ekki
kenningakerfi Marx og Lenins.
Pasternak skapaði listaverk en
það varðar rússnesku stjórnina
ekkert um. Ef höfundurinn íklæð
ist ekki hinni köldu brynju
Marx og Lenins er hann útskúf-
aður og það, sem tekur við er
kúgun og lögregla.
Við íslendingar ættum sérstak-
lega að gefa gaum að því, að
það sem leitt hefur lögregluna
að húsi Pasternaks er bók, skáld-
saga, listaverk. Við höfum ætíð
stært okkur af bókmenntalegum
afrekum okkar og teljum með
réttu vafasamt, að á íslandi væri
sjálfstætt þjóðfélag í dag, ef
ekki hefðu verið skrifaðar hér
þær bækur, sem eru lifandi þátt-
ur í heimsbókmenntunum. —
Margar þessar bækur hefðu
aldrei verið skrifaðar ef hér
hefði ríkt pólitískt lögregluvald
og kúgunarklær á sama hátt og
í Rússlandi nútímans. Þeir sem
skrifuðu það, sem við metum nú
svo mikils, voru andlega frjálsir,
yfir þeim hékk ekkert sverð.
Sá sem þetta ritar átti þess
kost fyrir skömmu að heim-
sækja stað í Mið-Evrópu, þar
sem tekið er á móti fólki, sem
flýr hina austrænu kúgun. Þegar
leitað var eftir ástæðum til flótt-
ans, var það athyglisverðast, að
ekki stafaði hann frekast af því
að þessu ógæfusama fólki hefði
liðið illa, hvað snerti fæði og
klæði. Fóikið flýr tómhent frá
íbúðum sínum og skilur allt eftir.
Hljómlistarmaðurinn getur ekki
flutt hljóðfæri sitt með sér, mál-
arinn ekki málverk sín og fræði-
maðurinn ekki bókasafn sitt.
Bóndinn sem flýr, getur þaðan
af síður flutt með sér jörð sína
og bústofn, en hvað er það þá,
sem knýr þetta fólk til að yfir-
gefa allt eftir að hafa þraukað
af áratug eða meira undir komm-
únísku valdi?
Ástæðan er margoft fyrst og
fremst sú, að fólkið þolir ekki
hið sífellda ófrelsi til orðs og
æðis og lygina, sem því er lögð
í munn. Sú stund kemur að mæl-
irinn er fullur og þá er gripið
til flóttans, flóttans frá öllu út
í óvissu og allsleysi. Kennslu-
kona nokkur skýrði frá því í
flóttamannabúðum þessum, að
skólastjórinn hefði skipað sér að
afleggja alla trú á æðri mátt-
arvöld en Lenin og Krúsjev. —
„Kennari verður að vera guð-
leysingi", sagði skólastjórinn. —
Konan gat ekki beygt sig undir
slíkt ok, slíka lífslygi, að neita
því með vörunum, sem hjartað
játar, og hún yfirgaf allt sem
hún átti og leitaði frelsisins á
flótta í gegnum Genfarskóga,
Þegar komið er að gaddavírs-
girðingum þeim, sem Rússar eða
leppstjórnir þeirra hafa reist um
þvera Evrópu, má víða sjá all-
breiða landræmu, sem er plægð,
þannig að moldin liggur opin og
mjúk. Þetta er gert til þess að
lögreglan eystra geti séð spor
þeirra, sem laumast yfir landa-
mærin. Þannig eru staðirnir •
fundnir, þar sem strangari gæzlu
þarf að hafa. Boris Pasternak fór
yfir þessi landamæri I andlegum
skilningi. Spor hans jást og þó
daglega sé plægt til þess að
moldin haldist mjúk, eins og
kommúnistar gera við gadda-
vírslandamærin, munu spor
Pasternaks ekki verða afmáð.
Hann hafði djörfung til þess að
segja það sem honum bjó í brjósti
þótt það kostaði lögregluvörð um
heimili hans og taumlausan róg
í blöðum og útvarpi ættjarðar
hans. íslenzkum rithöfundum
og skáldum, sem lifa í lýðfrjálsu
landi, þar sem bækur eru í heiðri
haldnar, ætti ekki sízt að verða
starsýnt á örlög Pasternaks. Þessi
spor við hina andlegu gadda-
vírsgirðingu Rússa opna vafa-
laust augu margra og vekja til
umhugsunar. Um öll Vesturlönd
horfa nú frjálshuga menn til
Pasternaks og fordæma kúgun-
ina og ofbeldið, sem þessi skáld-
jöfur verður að lúta, Til þess
standa vonir að bók Pasternaks,
sem mest hefur verið rætt um,
verði þýdd á íslenzku. Þá geta
íslenzkir rithöfundar og almenn-
ingur séð með eigin augum,
hvar sú plægða mold liggur, þar
sem skáldið var svo djarft að
stíga fæti sínum.
Fyrsti bíllinn í fjölda•
framleiðslu — Enn eru
85,000 í notkun
F O R D - T, bíllinn, sem „setti
Ameríku á fjögur hjól“, átti ný-
lega hálfrar aldar afmæli. Fyrsti
Fordbíllinn af T-gerð rann út
úr verksmiðjunni 1. október árið
1908. Og á eftir fylgdu 15.000.000
bílar, sem í meginatriðum voru
byggðir á sömu teikningum. En
þróunin neyddi Ford á endan-
úm til að breyta verulega bílum
sínum og 1927 kom Ford-A á
markaðinn. Ford-T „lifði“ samt
lengi eftir það og enn þann dag
í dag eru 85.000 bílar af þeirri
gerð í notkun í heiminum.
Ford-T var ekki fyrsti Ford-
bíllinn, sem kom á markaðinn.
Henry Ford, sem smíðaði þriðja
bílinn í Ameríku, hafði fullgert
fyrsta bílinn sinn 12 árum áður,
eða 1896 — og fyrirtæki sitt
stofnaði hann 1903.
• —=—•
T-gerðin var í rauninni fyrsti
bíllinn, sem hæfur var til fjölda-
framleiðslu — og með honum
hefst fyrst almenn notkun bíls-
ins. Söluverð hans var mjög lágt
og opnaði það alveg nýja sölu-
möguleika, sem fram að því höfðu
ekki verið fyrir hendi á bíla-
markaðinum. Og með aukinni
framleiðslu tókst enn að lækka
verð T-gerðarinnar svo að nær
allar fjölskyldur gátu veitt sér
þánn munað að eignast bíl. Um
tíma kostaði T-gerðin ekki nema
290 dollara, en að vísu var verð-
lagið mun lægra þá en nú er.
• —=—•
Henry Ford var frá upphafi
staðráðinn í því að smíða svo ein-
BLAÐINU hefur borizt eintak af
Viðskiptaskránni 1958, sem er
nýlega út komin. Þetta er mikil
bók, röskar 1070 bls., og flytur
margvíslegan fróðleik um við-
skiptalíf og félagsmál lands-
manna.
- Litprentaðir uppdrættir eru í
bókinni af Reykjavík og Kópa-
vogi og einnig Akureyri. Enn-
fremur uppdráttur af íslandi, af
vitum og íiskimiðum kringum
landið, af Hafnarfirði og loft-
mynd af Akraneskaupstað með
áteiknuðum götuheitum.
Eins og kunnugt er var mat á
fasteignum hækkað í fyrra og
kemur þetta nýja fasteignamat
á húsum og lóðum í Reykjavík,
Hafnarfirði og á Akureyri nú í
fyrsta skipti í Viðskiptaskránni.
Lóðastærð og eigendur eru einnig
tilgreindir.
, Félagsmálaskrár
eru í bókinni fyrir 46 kaup-
staði og kauptún á landinu auk
Reykjavíkur og eru þar til-
greindir alþingismenn, bæjarfull-
trúar, hreppsnefndir, stofnanir
og félög.
faldan bíl, að hver og einn gæti
lært að aka honum — og jafn-
framt gera hann þannig úr garði,
að hægt væri að nota bílinn á
hinum verstu vegum, því að þá
voru vegir í Bandaríkjunum víða
ekki upp á marga fiska.
•—=—•
„Ég ætla að smíða bíl fyrir
fjöldann", sagði hann ungur.
„Hann á að verða nógu stór fyrir
fjölskylduna, en þó svo lítill,
að einn maður á að hafa gagn og
ánægju af að aka honum. Og bíll-
inn verður smíðaður úr beztu
fáanlegum hráefnum, af beztu
handverksmönnum, sem völ er á
— og eftir einföldustu teikning-
um, sem verkfræðingar vorra
daga geta gert“.
„En hann verður svo ódýr, að
enginn sæmilega launaður mað-
ur þarf að neita sér um að eign-
ast hann . . Þetta sagði Ford
og þóttu ummælin bera vott um
bjartsýni fram úr hófi. En Henry
Forö lét ekki sitja við orðin
tóm.
• —=— •
Árið 1907 sendi Ford á mark-
Nafnaskrár
eru fyrir alla sömu staði þar
sem tilgreind eru fyrirtæki og ein
staklingar, sem reka viðskipti í
einhverri rnynd. En aðalkafli
bókarinnar er
Varnings- og starfsskrá
Þar eru öll fyrirtæki, verzlan-
ir og einstaklingar, sem til-
greind eru í nafnaskrám hinna
einstöku staða, flokkuð eftir
varnings- og starfsheitum, og
fylgir nærri öllum heitum þýð-
ing á dönsku, ensku og þýzku
til þess að auðvelda útlendingum
notkun bókarinnar. í kaflanum
„Skipastóllinn 1958“
er skrá um öll íslenzk eimskip
og mótorskip 12 rúmlestir og
stærri. Getið er einkennisbók-
stafa, númers, efnis og aldurs,
stærðar, vélarafls og heitis, eig-
anda og heimilsfangs. Loks er í
bókinni ritgerð á ensku: Iceland
— A Geographical, Political and
Economic Survey, upprunalega
saman af dr. Birni Björnssyni
hagfræðingi, en endurskoðuð af
Hrólfi Ásvaldssyni.
aðinn N-gerðina (árið áður en
T-gerðin kom). Þá var meðalverð
bíla 2.100 dollarar, en Ford seldi
N-gerðina á 500 dollara. N-gerðin
var aðeins fyrirboði þess, sem
í vændum var. Ford varði mikl-
um tíma til undirbúnings fram-
leiðslu T-gerðarinnar. Hann ætl-
aði að smíða bíl, sem allir gætu
notað og alls staðar væri hægt að
nota. Hann viðurkenndi, að hann
gæti smíðað fallegri bíl, en í
þá daga var meiri áherzla lögð á
gæðin en ytra borðið. Bílnum var
ætlað að aka jafnt á sléttum veg-
um sem vegleysum, yfir forar-
leðju og grýtt land. Hann var
einfaldur, en ekki að sama skapi
fallegur miðað við síðari tíma
bíla.
• —=—•
T-gerðin var opin og hurða-
laus — og jafnframt var margt
ýmiss konar tækja, sem ekki
fylgdi bílnum — en hægt var að
kaupa aukalega. Þetta hafði í
för með sér, að þeir, sem minnst
fjárráð höfðu gátu keypt bílinn
og notað hann, ef þeir gerðu sér
að góðu að aka honum t.d. blæju-
lausum og án afturhurða. Það
var fyrst 1911, að framhurðir
voru settar á T-gerðina — og þá
voru þær seldar aukalega á 10
dollara (tvær hurðir).
• —=—•
Bíllinn vó ekki nema liðlega
600 kg. og hreyfillinn var 20 hest-
afla. Enda þótt margt hefði mátt
finna að þessum bíl þá var það
svo, að hreyfillinn var auðveldur
viðgerðar, ef menn kynntu sér
hann á annað borð. Ef bílstjórinn
hafði vírspotta og band með-
ferðis, þá gat hann venjulega
gert við allar smábilanir. Og
þetta var að vissu leyti mikill
kostur. Svo mikið er víst, að eig-
endur báru bílnum söguna vel:
„Það er hægt að komast á hon-
um þangað sem maður vill og
hann skilar manni aftur heim“,
það var meira en hægt var að
segja um alla bíla í þá daga.
• —=—•
í árslok 1915 hafði Ford fram-
j leitt milljón bíla af T-gerðinni
og á miðju ári 1917 var fjöldi
þeirra orðinn tvær milljónir. Ár-
ið 1919 var framleiðslan orðin
nær milljón á ári og náði
hámarki 1925, þegar 9.109
bílar voru framleiddir á einum
og sama deginum. 10 síðustu ár-
in, sem T-gerðin var framleidd
nam framleiðsla hennar helmingi
allrar bílaframleiðslu í Norður-
Ameríku.
• —=—•
Ár frá iri voru smáendur-
bætur gerðar á bílnum, aðallega
þó hvað útlitið snerti, því að í
meginatriðum voru Ford-T frá
1908 og Ford-T frá 1927 eins að
byggingu.
En margt hafði breytzt á þess-
um 19 árum og það, sem eink-
um olli því, að framleiðslu T-
gerðarinnar var hætt, var, að
vegir höfðu þá batnað til muna
og samkeppni framleiðendanna
var farin að harðna.
Enda þótt okkur virðist Ford-T
Ijótur og lítilfjörlegur markaði
hann samt merkustu þáttaskil
bílasögunnar, þau tímamót, er
bíllinn var almenningseign.
Fyrsta T-árgerðin var ekki falleg, en ódýr og traust.
Viðskiptaskráin 1958