Morgunblaðið - 07.11.1958, Page 8

Morgunblaðið - 07.11.1958, Page 8
8 m o r c v v n r. a ð i ð TTSstudagur 7. nóv. 1958 Adlai E. Stevenson: Járntjaldslöndin eru ekki öll eins Hvernig er ástandið í herbúð- um kommúnista? Hvernig er á- statt um hið mikla ríki Stalins 5 árum eftir að hann lézí? Krúsjeff og félagar hans eru þeirrar skoðunar, að sá hluti heimsins, sem lýtur kommúnist- *Um, varði þá eina og enga aðra. Það er glöggt að kommúnistarn- ir í Kreml láta sig miklu varða, hvað gerist í öllum þessu stóra veldi. Þeir hugsa miklu meira um það, heldur en hvernig sam- búð þeirra er við Vesturþjóðirnar og það jafnt þó Krúsjeff segi Ég ráðlegg öllum, sem fara til Rússlands nú á tímum að staldra við í Póllandi á leiðinni heim til sin. Því það mun losa menn við þá hugmynd að öll lönd handan járntjalds séu hvort öðru lík. Við eyddum nokkrum dögum í Var- sjá og ókum síðan suður eftir hinu indæla, pólska sveitalandi, (þar sem vélarnar hafa ekki enn komið í stað hestanna), til Kra- kow. Sú borg er fagur og miðalda legur bær, sem losnaði við hörm- ungar stríðsins. Við vorum næt- urlangt í hressingarhæli í fjöll- ( ( Mest losað að hann vilji, öllu öðru fremur, unum við Zakopane og fórum halda góðri sambúð við þær þjóð ; yfir hið fagra Tafr m p ir. En okkur finnst oneitanlega i _ að hann geri heldur lítið fyrir þá ! En maður t>urftl ekki að vera góðu sambúð. Þegar ég tala um veldi Stalins, þá á ég vitanlega við hið mikla flæmi frá Albaníu og Austur- Þýzkalandi allt til Kínaveldis. Þar býr meira en þriðjungur alls mannkyns og yfir hinum mikla mannfjölda er drottnað af svo sem tylft af stjórnum kommún- ista og í broddi fylkingar fyrir þessu öllu fara Sovétríkin. Það má segja að hér sé um stjórn- málaleg öfugmæli að ræða, helj- armikið heimsveldi á þeirri öld, sem heimsveldin hrynja og molna. Stalin byggði Rússland upp til þess að verða heimsveldi, hann hneppti mörg lönd í fjötra og gerði þau raunverulega að hér- uðum í Sovétríkjunum, þó þau ættu ef til vill stjórnarfarslega að heita eitthvað annað og meira. Þar á eftir kom svo tilraun Krúsjeff til frjálslegri hátta, sætt irnar við Tító, afhjúpun Stalins og afleiðingin, sem á eftir fylgdi, þegar uppreisnirnar brutust út í Ungverjalandi og Póllandi 1956. Krúsjeff fann líka upp á nýju nafni fyrir Sovét-blokkina og kallaði hana „samveldi sósíal- istiskra þjóða“. Þetta átti að tákna einhvers konar breytingu á samskiptunum milli fjóðanna, innan þessa mikla veldis. En síð- an hefur veðrið í loftinu breytzt. Aftur hafa Sovétleiðtogarnir lagt mesta áherzlu á að endurreisa hina fyrri hlýðnisafstöðu ann- arra og prédikað, sýknt og heilagt, að Rússar ættu að ráða orðum og gerðum allra innan veldisins. Arásunum á endurskoð unarmennina, sem svo eru nefnd- ir, hefir ekki linnt. Tító hefir aftur verið settur út af sakra- mentinu. Nagy og aðrir ungversk ir frelsisunnendur hafa verið teknir af lífi og.eins og nú stend- ur ríkir, ef svo mætti segja, óró- leg kyrrð yfir hinum austræna sjóndeildarhring. Þó kyrrð sé á yfirborðinu, er órói undir. Kommúnistaveldið er eins og öll heimsveldi, sem samanstanda af mörgum þjóðum full af alls konar mótsögnum og andstæðum. Og það er ekki að undra, þó alls konar erfiðleikar komi upp innan svo geysimikils veldis. Hið mikla spurningarmerki er hið rauða Kína og afstaðan innbyrðis milli Rússa og Kínverja. Kína Mao Tse-tungs vegur mjög þungt á metaskálunum, ef til vill þyngst af öllu, þegar kommúnistar í Kreml ráða ráðum sínum, um stefnuna inn á við og út á við. En þær hættur, sem uppgang- ur Kína kynni að fela í sér í íramtíðinni fyrir Rússa eru ekki einustu áhyggjur þeirra Kreml- manna. Tító lýsti yfir sjálfstæði sínu gagnvart Moskvu fyrir 10 árum síðan og við vitum um upp- reisnirnar í Austur-Þýzkalandi 1953, sorgarleik þjóðfrelsismanna í Ungverjalandi og októberbylt- inguna í Póllandi 1956. stuttan tíma í Varsjá til þess að verða þess vísari að margt1 og er það skyldunámsgrein af sveitunum hefur verið úr viðjum samyrkjubúanna og búin fengin bændum aftur í hendur til einkarekstrar. Það hefir leitt af sér mikla aukningu í framleiðslu og matvælaiðnaði. Að nokkru leyti er verzluninni lofað að vera frjálsri og þarna sjást margar smásöluverzlanir í einkarekstri, þó ekki sé hægt að segja að þeim vegni vel. Fólki er leyft að fara úr landinu og stjórnin jafnvel hvetur þjóðina, á ýmsum sviðum, til að hafa samband við Vesturlönd. Málfrelsi En það sem hafðist upp úr í Póllandi . fyrst og frfcuist októberbylting- Ker enn. Mjög ber enn á ótta og reiði í garð Þjóðverja síðan í styrjöldinni, en þá létu 5 milljón ir pólskra manna lífið. í höfuð borginni má sjá mörg minningar- spjöld, sem alltaf eru þakin nýj- um blómum og á er letrað: „Hér skutu þjóðernisjafnaðarmenn pólska gísla“, en síðan eru letruð nöfn þeirra, sem létu lífið. Þegar á það er litið að Rússar eru öðrumegin og Þjóðverjar hinumegin, er það ekki að undra þó margir Pólverjar og þar á meðal háttsettir kommún- istar tali um að óskandi væri að unnt væri að draga úr alþjóðleg- um viðsjám. Þessir menn eru margir mjög undrandi yfir því, hve vestrænir menn hafa tekið lítið undir hina svokölluðu áætl- un Rapacki utanríkisráðherra þeirra um svæði, þar sem eng- in kjarnorkuvopn verði. Þessi hugmynd pólska utanríkisráðherr ans, sem er mikill hæfileikamað- ur, er einasta sjálfstæða hug- myndin í utanríkismálum, sem komið hefur fram frá fjölskyldu þeirra Moskvumanna. Þó Pólland sé, eins og sagt hefur verið, „ekki frekar komm- únistaland en Frakkland", þá er á það að líta að Rússar hafa það mjög á sínu valdi og að stjórn málaforingjar landsins vilja forð Myndin er tekin við aðaltorgið í Poznan. Fylkingin er að koma inn á torgið, og í fararbroddi gengur ung kona. Pólski fáninn er borinn í göngunni, og er hann litaður blóði fyrsta mannsins, sem rússneski herinn felldi í kröfugöngunni. Var það 16 ára drengur. er þar ólíkt og í hinum kommún- istaríkjunum. Það fyrsta, sem maður rekur augim í er sjálf Varsjá. Það er undravert, hve hin gamla og fagra borg hefur risið úr öskunni. Þjóðernisjafn- aðarmennirnir eyðilögðu borgina, hús fyrir hús, á sínum tíma, en hún hefur verið byggð aftur, stein fyrir stein, af Pólverjum, sem þykir vænt um hana og borg- in hefir verið byggð í þeirri mynd, sem hún áður var. Þegar maður gengur um götur Varsjár, setur mann hljóðan af virðingu fyrir þessu minnismerki, yfir stolti góðrar þjóðar og þeirri til- finningu og kjarki, sem endur- byggingin ber vott um. Gyðinga- hverfið, sem ekki hefur verið endurbyggt, mun lengi verða hrollvekjandi minnismerki um dráp hálfrar milljónar Gyðinga. Þegar komið er til Póllands, anda menn að sér allt öðru vísi pólitísku lofti, ef svo mætti orða það, heldur en í Rússlandi og hin um leppríkjunum. Ef litið er til Austur-Þýzkalands, þá eykst þar sífellt þunginn undan kúgun kommúnistanna, svo að liggur við sprengingu. Tuttugu þúsundir manna flýja þaðan til vestur á hverjum mánuði. En í Póllandi hefur verið slakað á klónum allt síðan hin blóðuga bylting varð í október 1956, en hún gerði Rússa óttaslegna, losaði Gomulka úr fangelsinu og kom honum til valda. Samningur Gomulka við kirkjuna stendur ekki á föstum fótum, en Pólland er, eins og það hefur verið kallað, „kaþólskasta land Evrópu". Á hverjum degi er þar varið einni stund til þess að kenna trúarbrögð í skólunum unni pólsku var málfrelsið. Frelsi til birtingar, á hverju sem er, er ekki fyrir hendi, en fólkinu er leyft að segja það sem því býr í huga og það jafnvel þó útlend- ir eigi í hlut. Þannig kom fólkið líka fram við mig. í skólunum er rússneska ekki lengur skyldu- námsgrein. Hætt hefur verið við að skylda stúdenta í háskólum til þess að læra hinn svonefnda marxisma-leninisma, heldur hef- ur komið í staðinn hinar gömlu greinar heimspeki og félagsfræði. í pólska þinginu er 65 þingmenn, sem ekki eru kommúnistar. Það er líka ekki óþekkt að þar komi fram gagnrýni á stjórninni og að ágreiningur sé um málefni. Pólverjar eru allir jafnir fyrir lögum og lagðar hafa verið höml- ur á leynilögregluna. Pólverjar staðhæfa að ekki sé nú ein ein- asti pólitískur fangi í landinu. Talsvert ber á pólitískri kímni meðal fólks, eins og kemur fram í því sem sagt er um hið geysi- lega menningarmusteri, sem Stalin byggði inn í miðri Var- sjá. Pólverjar segja að þar sé bezta útsýni um Varsjá, vegna þess að það sé eini staðurinn, þar sem musterið sjáist ekki. Þeg ar við fórum einu 'sinni fram hjá þessu húsi, sagði háttsettur em- bættismaður við mig: „Þetta er lítið en smekklegt, finnst yður það ekki?“ I Póllandi segja menn í dag: „Það eina sem við þurfum er ný landafræði". Því að Pólland er í klípu inn á milli tveggja mik- illa velda, sem hafa níðzt á því um aldir. Pólverjar hafa um langan aldur tortryggt Rússa og hafa á þeim lítið dálæti og svo ast öll átök við „stóra bróður- inn“, hvort sem þetta sprettur af nauðsyn eða sannfæringu. Og Gomulka er sannfærður komm- únisti, sem sagt er að hafi jafn- mikla andúð á frjálsu framtaki og frjálsum blöðum eins og hann hafi á lögreglukúgun og rúss- neskri yfirdrottnun. Rússland er mesti viðskiptaaðili Póllands og Pólverjar eru háðir Rússlandi um járn, olíu og bómull. Pólverjar vilja fá meira lánstraust í Banda- ríkjunum til þess að kaupa land- búnaðarafurðir og vélar svo unnt sé að koma upp iðnaði til að fram leiða almennar neyzlu- og nota- vegna þess að Pólverjar séu and- kommúnistiskir, þá sé sú ráð- stöfun til þess fallin að stofna því sjálfstæði, sem þeir þegar hafa unnið sér í voða af því að henni sé raunverulega beint gegn Rússum. Rétt áður en ég fór frá Pól- landi, spurði ég frægan háskóla- mann; „Er Pólland frjálst?'1 „Nei, að hálfu frjálst", svaraði hann og mér finnst það lýsa ástandinu mjög vel. Það er erfitt að gera kommúnista úr Pólverjum, þeir eru of kaþólskir og þeir hafa tilfinningu fyrir því sem kátlegt er. En eins og ástatt er nú, geta þeir ekki orðið frjálsir, nema að Rússar láti þá lausa. Þannig dansa Pólverjar á eins konar línu og fáir vildu gera neitt sem stofn að gæti því frjálsræði einstakl- inga og þjóðar í voða sem fékkst 1956, en því er bráð hætta búin ef Moskvumenn herða á klónum. Kommúnistastjórnirnar í A- Evrópu eru alls staðar minni- hlutastjórnir. f Póllandi mun sjálfur kjarni kommúnistanna varla vera meira en 10 af hundr- aði af þjóðinni. f Tékkóslóvakíu eru kommúnistar nokkru fleiri og svo er að sjá sem hinir iðnu Tékkar hafi beygt sig undir örlög sín. Þeir hafa nógan mat og búa yfirleitt betur heldur en aðrir austan járntjalds, enda hafa þeir hljótt um sig. Andrúmsloftið í Prag er þrungið og þunglamalegt og er því algjörlega ólíkt því, sem er í Póllandi, þar sem menn segja það sem þeim býr í brjósti. Og fljótlega heyra menn söguna um tékkneska hundinn, sem spurði pólska hundinn þegar þeir mættust við landamærin, af hverju hann væri að fara til Tékkóslóvakíu: „Til þess að kaupa mér góða skó“, sagði pólski hundurinn. „Og af hverju ferðu til míns lands?“ „Til þess að geta gelt“, svaraði tékkneski hundurinn. Ef meiri áhyggjur eru í Moskvu yfir Póllandi en Tékkó- slóvakíu, þá ættu þær að vera mestar út af Austur-Þýzkalandi. Síðan Krúsjeff gaf hinum éataða einræðisherra A-Þýzkalands, Walter Ulbricht, blessun sína, snemma á þessu sumri, hefur kommúnistakúgunin stöðugt auk izt og jafnframt flótti fólksins til Vestur-Þýzkalands. Einkum hef- ur borið á því, að flúið hafi læknar, vísindamenn og kennar- ar. Til dæmis flýðu 800 læknar eða um 20 af hundraði af öílum læknum Austur-Þýzkalands á fyrstu 8 mánuðum þessa árs til Vestur-Þýzkalands. Það bezta og vitmesta úr austur-þýzku þjóð- inni hverfur smátt og smátt og spennan hefur aukizt svo hratt og svo hættulega að kommún- istaherrarnir eru nú farnir að óttast um sig og hugsa til að slaka á klónni. í Moskvu loka menn ekki aug- unum fyrir þeim möguleika að Austur-Þjóðverja munu aldrei gefast upp. Við getum aðeins lát- ið okkur gruna, hvað Vestur- Þjóðverjar mundu gera. En ef SÍÐASTLIÐINN þriðjudag birtist grein úr greinarflokki Adlai E. Stevensons, fyrrverandi forsetaefni demókrata í Bandaríkjunum, um ferð hans um kommúnistalöndin. Sú grein fjaliaði um afstöðu Rússa til Kínverja. Grein sú, sem birtist í dag f jallar um samheldnina innan kommúnistaland- anna. Eins og áður hefur verið skýrt frá fór Stevenson í sumar í langa ferð um járntjaldslöndin í Evrópu, að Rúss- landi meðtöldu, og hafa greinar hans um það ferðalag vakið hina mestu athygli. í 1 vörur. í hinu fátæka Póllandi, þar sem margir verða að stela til þess að geta lifað, hefur nú upp á síðkastið verið lögð meiri á- herzla á hinn svokallaða „létta iðnað“ til þess að bæta lífskjörin, alveg andstætt því sem gerist í Rússlandi þar sem megináherzlan er enn lögð á þungaiðnaðinn. Að hálfu frjálsir En Pólverjar benda á að þegar Bandaríkjaþing veiti þeim lán, þeir tækju höndum saman við bræður sína í austri, hvað mundi þá Rauði herinn gera? Og hvað mundu Vesturveldin þá gera? Þannig sýnist það ekki líklegt að Júgóslavía sé einasta áhyggja þeirra Moskvumanna. Pólland, Austur-Þýzkaland og Ungverja- land og ef til vill fleiri einingar í hinu sovézka veldi eru Moskvu- herrunum sífellt áhyggjuefni. En mesta áhyggjan af öllu er þó Kína, en á það hef ég áður drep- ið.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.