Morgunblaðið - 27.11.1958, Síða 8

8
MORCVISniAniÐ
Fimmtudagur 27. nóv. 1958
Krotað í sand
Sigurður A. Magnússon:
Krotað í sand. Ljóð. 72.
bls. Helgafell, Reykjavík
1958.
SIGURÐUR A. Magnússon hefur
sent frá sér ljóðabók, sem ég hafði
beðið eftir með forvitni. Þegar
hann hóf að rita um bækur í
Morgunblaðið, leyndi sér ekki,
að þar var kominn heiðarlegur
gagnrýnandi með ágætan smekk.
Veit ég ekki annað en hróður
Sigurðar sem gagnrýnanda fári
stöðugt vaxandi, og mun harm
engu síður eiga sér trygga les-
endur í röðum ándstæðinga Morg
unblaðsins en meðal rótgróinna
kaupenda þess. Sigurður hefir m.
a. ritdæmt ýmsar ljóðabækur og
sagt margt satt og rétt um ijóð-
list almennt, ekki sízt nútímaljóð
list. Er auðfundið, að hann hef-
ur kynnt sér hana sérstaklega.
Vafalaust hefur dvöl hans í Am-
eríku, þar sem mikil gróska kvað
vera í ljóðagerð, stuðlað að því.
Annars má lesa það aftan á kápu
bókarinnar, að Sigurður hefur
víða ratað. Hann hefur m. a.,
stundað nám í Kaupmannahöfn,
Aþenu, Stokkhólmi og í New
York og ritað bókina „Griskir
reisudagar", sem var verðlaunuð
af Grikkjakonungi. Langdvö’.um
sínum erlendis má Sigurður vafa
laust að einhverju leyti þakka
það, hversu lausir ritdómar hans
eru við kunningsskapar-drauginn,
sem löngum hefur riðið húsum
íslenzkrar bókmenntagagnrýni.
Af því, sem nú hefur verið sagt
er auðsætt, að menn dæma bók
Sigurðar af meiri hörku en venja
er um fyrstu ljóðabækur höf-
unda. Hversu sanngjarnt sem það
kann að vera, þá krefst maður
þess, að ljóð hans fullnægi ströng
ustu kröfum, sem gerðar eru til
ljóða nú tii dags, svo glöggar hug
myndy'> sem hann hefur gert sér
um eðli og einkenni góðra kvæða.
Og skal nú vikið að bók hans.
„Krotað i sand“ er skipt í þrjá
kafla, hinn fyrsti og annar flytja
frumsamin Ijóð, sá síðasti ellefu
þýdd ljóð, m. a. eftir frömuði í
nútímaljóðlist, svo sem Lorca,
Éluard og Pound. í fyrsta kaflan-
um eru sautján Ijóð, flest undir
hefðbundnu formi, en í öðrum
kafla eru þrettán Íjóð, öll undir
frjálsu formi nema hið síðasta
þeirra, sem bókin dregur nafn
sitt af.
Þegar litið er í heild á yrkis-
efni Sigurðar, blandast saman
dapurlegar hugrenningar (t d.
Kali; Hrynja tár), heilög vand-
læting (t. d. Getsemane; Gaml-
árskvöld 1953), heimspekilegar
ályktanir (Þögn), ást (t. d. Gam-
all mansöngur; Slóðin) og mynd-
ir úr nútímalífi (Bragginn: Mað-
urinn í morgunsárinu; Broad-
way). Hvernig eru nú hin list-
rænu tök Sigurðar á þessum yrk-
isefnum? Ég gét ekki neitað því,
að ljóðstíll hans (hrynjandi, orða
val og bygging ljóðanna) olli mér
nokkrum vonbrigðum. Sigurður
yrkir ekki nógu fimlega og yrkis
efnin njóta sín því miður en
skyldi. Hann kemur ekki að þeim
úr svo óvæntri átt, að honum
takist að ljúka þeim fyllilega upp
fyrir augum manns; stundum
bergmálar Sigurður um of gamalt
orðalag:
Vetrarins nætur ég hlusta
á vatnanna söng.
Það er sem hringi í fjarska
heilög líkaböng.
(Úr kvæðinu Kali)
Skáld eru búin að grípa oft til
þessarar samlíkingar, og er nú
svo komið, að maður heyrir ekki
gerla hinn sorgþunga hreim
klukkunnar sem brast. Það er
einkum í fyrsta kafla sem koma
mætti með aðfinnslur í ætt við
þessa, og virðist mér allt benda > mér of natúralistísk, eins og aug-
til þess, að kvæðin þar séu nokkru
eldri en önnur frumsamin ljóð
bókarinnar, tvö eru ársett, annað
1952, hitt 1953. Get ég ekki var-
izt þeim grun, að Siguvður hafi
sýnt þessum Ijóðum of mikla
vægð, og séu viðhorf hans til
Ijóðagerðar höfð í huga, hljóta
þau að hafa verið ort fyrir all-
Sigurður A. Magnússon.
löngu, þau eru ekki margræð,
eins og Sigurður vill að góð ljóð
séu, og málsbeiting hans hér er
ekki módern.
Þó rekst maður á lýrikk, sem
sker sig úr kaflanum í heild, en
hún á yfirleitt erfitt uppdráttar,
þar sem Sigurður hefur ekki
hlúð nógu vei að henni:
Ég leit nig fyvst v.ð sólris sumar-
dagsms.
Þá svartar liljur féllu þér um
vanga.
Úr augum þér brann funi fjarra
stranda
en fölir vangar lýstu skærar
sciu.
Þú varst mér fegii andblæ kyrra
kvölda
og klæddist undraljóma þúsund
stjarna. (Gamall mansöngur)
un á manni væru orðin að tve’m-
ur ljósmyndavélum. Dæmi úr
Bragganum:
rytSbrunnið járn
rottuétnar þiljur
Ijósfælnir gluggar
gisin timburgólf:
vindbarin andlit
velktar flíkur
guggin augu
kaldir fætur.
í síðasta kvæði kaflans virðist
mér eitthvað vera í ólagi. Annað
erindið er á þessa leið:
Ég fer niðrá strönd
og krota Ijóðin mín
í sand,
af hafi kemur báran
og rennir hvítri krumlu
á land.
f þriðja erindi er sagt, að hún
„hremmi ljóðin og hafi burt með
sér.“ Og síðasta erindið er þannig:
Ég mun halda áfram
að yrkja ljóðin mín
í sand,
en hætti þegar aldan
skolar einu þeirra
á land.
Hér er einhvers staðar pottur
brotinn í samlíkingunni, hvernig
báran, sem máir burt stafi ljóðs
sandinum, skolar þeim á land
aftur, er mér ekki ljóst. Ég vil
ekki una við þá skýringu, að Sig-
Ó að ég gæti brotist inní
bjartan drauminn
og fundið unaðinn
sem andlit þitt speglar.
Hvaða leynda gleði
gefur þér draumurinn?
Hver er ljúflingurinn
sem leiðir þig við hönd sér
á skógarstígum svefnsins
um þúsund vatna landið?
(Finnsk andvaka)
Annar kafli bókarinnar er í
heild frumlegri en sá fyrsti. Bezt
af kvæðunum þar þykir mér
Slóðin, ljóðrænt kvæði með fall-
ega mynd að ívafi: Tveir elsk-
endur, sem sitja við kvöldkyrra
strönd:
silfruð slóð mánans '
um þveran fjörðinn . . .
Óheld slóð mánans
til ókunnrar strandar:
vegur ástarinnar
vegur okkar . . .
Ég hefði kosið mér meira af
kvæðum á borð við þetta, kvæð-
um sem tekst að taka mann með
sér í ferðalag, ýmist út að sjó eða
inn á jökla, til himnaríkis eða
niður til Heljar, hvert á land sem
er.
Önnur kvæði þessa kafla, sem
skera sig úr, eru Louis Arm-
strong; Maðurinn í morgunsár-
inu; Narkissos og Þyrmrós, sem
ég vík nánar að á eftir. Annars
eru þau, eins og fleiri kvæði Sig-
urðar, ekki laus við að vera „yfir-
expóneruð“, svo ég noti orð úr
Ij ósmyndaramáli.
Ekki felli ég mig við kvæði,
þar sem skáldið gerir lítið annað
en telja upp ytri einkenni yrkis-
efnisins (t. d. Bragginn; Broad-
way), sú kveðskaparaðferð þykir
urður hafi breytt ljóðunum í reka
við á þeim tíma sem leið frá því
hin „hvíta krumla hremmdi
þau“ og þar til hún skilar einu
þeirra aftur.
Eitt innviðamesta kvæði bók-
arinnar heitir Narkissos og Þyrni-
rós. Hefur höfundurinn gert það
að umtalsefni í skemmtilegri
grein, sem hann ritar í Árbók
skálda þetta ár. Þar rekur hann
margræði ljóðsins með tilliti til
þeirra tveggja tákna, sem mynda
uppistöðu þess. Get ég vel
fellt mig við það, sem hann segir
um það mál, og ættu lesendur
bókarinnar að kynna sér grein-
ina. Hins vegar langar mig að
minnast á eitt atriði í byggingu
ljóðsins. Sigurður brennir sig á
því soðinu, þegar hann yrkir ljóð-
ið, að hann íer að útlista táknm
fyrir þeim, sem hann gerir ráð
fyrir, að ekki skilji, hvað þau
merkja. Af þessu leiðir óþarfar
málalengingar og hinn móderni
svipur ljóðsins hverfur. Þeim,
sem kunna goðsögnina um Nar-
kissos, nægir nafnið eitt til þess
að öll hin táknræna merking, sem
á bak við það felst, komi þeim
í hug. Hinir, sem ekki vita, hver
Narkissos var, geta aflað sér upp-
lýsinga um það, langi þá til að
skilja kvæðið. Þar sem Sigurður
hefur ekki þetta viðhorf í huga,
þegar hann yrkir kvæðið, skemm
ir hann mjög byggingu þess Tákn
gera það að verkum, að hægt er
að stikla á stóru og hlaða örfáar
ljóðlínur mikilli merkingu, eða
eins og Sigurður segir sjálfur í
grein sinni: að gera verk sín marg
ræð og auðug að hliðstæðum og
andstæðum. Hin mikla dýpt, sem
tákn skapar, verður ekki áhrifa-
mikil, nema táknið fái að vera í
friði og sé látið eitt um að skír-
skota. Frá mínum sjónarhóli er
því annað erindi kvæðisins óþarft
seinni hluti þriðja erindis og
þrjár línur í sjötta erindi, (sú 3.,
4. og 5.), þar sem eins er farið
með Þyrnirós: nafninu einu sér
ekki treyst sem nægilegri skír-
skotun til hinnar táknrænu merk
ingar ævintýrsins. Annars er
kvæðið í eðli sínu prýðilega
skemmtilegt og ber vott um skáld
lega hugsun.
★
Að lokum eru þýðingar Sig-
urðar. Með þeim hefur hann
unnið þarft verk, þýtt stórbrotin
ljóð, eins og t. d. Óð til Walts
Whitmans eftir Lorca, á vanaað
mál. Öll eru þýddu kvæðin mjög
skemmtilegur skáldskapur, þar
úir og grúir af leiftrandi samlík-
ingum, sem njóta sín vel í hönd-
um Sigurðar. Margt mætti til tína
af fallegum skáldskap, en aðeins
eitt dæmi skal látið nægja:
Ekki eitt andartak, aldni fagn
Walt Whitman,
ég hef misst sjónar á skeggi þínu
fullu af fiðrildum
né á grófklæddum herðunum
slitnum af tunglinu
né óflekkuðum Apollons-lærum
þínum
né rödd þinni sem er einsog súla
úr ösku.
Mér hefur orðið tíðrætt um
gallana á ljóðum Sigurðar, og fer
ég ekki leynt með þá skoðun, að
ennþá a. m. k. sé hann meiri og
betri gagnrýnandi en ljóðskáld,
hvað svo sem síðar kann að verða.
Og verður fróðlegt að sjá næstu
ljóðabók hans.
Hannes Pétursson.
Kennum unga fólkinu að meta
íslenzka hestinn og umgangast
hann til mannbóta
Eftir Sigurlaugu
BjÖrnsdóttur
ÞAÐ mun mörgum hafa farið
líkt og mér, að þeir fögnuðu því,
er það spurðist hér um árið að
skipaður hefði verið hrossarækt-
ar-ráðunautur á íslandi. Nýir og
betri tímar biðu nú íslenzka hests
ins, og að lokum yrði honum gold
in að verðleikum ómetanleg, en
ilia launuð þjónusta frá upphafi
vega, eða síðan land okkar byggð
ist. Ekki mundi sú umbun aðeins
miðast við góðhestinn, því að
venjulega var hann undantekn-
ing, og átti við sæmilegan aðbún-
að að búa — heldur öllu fremur
vænti maður þess, að réttur
skyldi hlutur hins stritandi vinnu
hests — ungviðis og alls hins
stóra skara umkomulausra
hrossa, hinna svokölluðu úti
gangs eða klakahrossa, er alla
tíð og alltof almennt höfðu átt
þann kost einan að bjargast eins
og bezt gengur, öllum til sorgar
og hryggðar, er slík mál láta sig
einhverju varða. — Eitthvað á
þessa leið féllu þær vonir og
óskir, er tengdar voru við hrossa-
ræktar-ráðunautinn nýskipaða.
Ég skal játa það, að störfum
þessara embættismanna almennt
er ég ekki svo vel kunnug, að ég
viti glögg skil á verksviðum
þeirra, en mér sýnist að það muni
þó vera það fyrst og fremst að
taka til meðferðar þau atriði, þar
sem mest er úrbóta þörf, hver á
sínum vettvangi og auðvitað eftir
lit og umbætur frá öllum hliðum
séð. — Hér var sannarlega mikið
og veglegt starf fyrir ungan,
röskan mann, hrossavin og góðan
íslending. — Áður fyrr var hér
mikill markaður og hrossasala til
annarra landa, og er okkur eldra
fólki enn í fersku minni, er þús-
undir íslenzkra hrossa á öllum
aldri, fullorðin, tamin, lúin, brúk
unar hross, og ung, ótamin, frjáls
úr afréttum landsins, voru rekin
saman og seld og send við hinn
hraklegasta aðbúnað. — Á léleg-
um skipskoppum sigldu þau frá
landi sínu, átthögum og fyrri eig-
endum, — til sinna nýju heim-
kynna, og var almennt vitað, að
Framh. á bls. 17.