Morgunblaðið - 24.03.1959, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 24. marz 1959
MORGUNBLAÐIÐ
13

Við viljum leiðrétta ranglœti, sem er hœttu
legt þingrœði og lýðrœði í landinu
Það eru samofnir hagsmunir dreif-
býlis og þéttbýlis
Framsögurœða Jóhanns Hafstein um
dœmamálið á Landsfundi
Sjálfstœðisflokksins
Og loksins vil ég minna á eitt
síðasta vitnið úr blaði Alþýðu-
bandalagsins eða Þjóðviljanum,
kjör- Þ- 8- íúní 1956’ Þar sem segir svo:
1 „Menn eru dæmdir í refsing-
ar fyrir að brjótast inn í hús
og stela f jármunum og Timinn
og Alþýðublaðið fordæma að
vonum slík lögbrot. En hvað
eru slíkir atburðir hjá því, að
ætla sér að ræna þjóðina
sjálfsákvörðunarrétti sínum í
kosningum, svifta þjóðina því
valdi, að ákveða hverjir fari
með stjórn landsins?“ .
skurði löglegra, opinberra stjórn-
valda. Og það er meira en það,
það er háskaleg árás á lýðræðið
í landinu og réttlæti í opinberu
lífi! Ef Framsóknarflokknum
þóknazt að stofna Hræðslubanda-
lag nú eða síðar, eða m. ö. o. að
stofna til athæfis, sem aðrir telja
ólöglegt, eða a. m. k. athugavert,
þá er það að dómi Framsóknar
árás á lýðræðið í landinu að
skjóta því undir úrskurð dóm-
stóla og þar til bærra stjórnar-
valda, hvort þetta séu lög eða
ekki lög !
Þetta lýsir meira en margt ann-
að hugarfarinu í herbúðum þessa
flokks! Þetta er ófögur siðfræði.
Ágætu landsfundarfulltrúar!
í UPPHAFI máls míns vil ég
víkja að því, að ég hefi áður ver-
ið í mörgum nefndum á Lands-
fundum, fyrr og síðar. Það er rétt
að í meginatriðum hafa menn oft-
ast verið sammála, en stundum
hefur menn að sjálfsögðu greint
á í nefndunum. Ég held, að ég
megi segja, að ég hafi ekki verið
í neinni nefnd á Landsfundum,
sem jafn góð og mikil eining hef-
ur verið í eins og einmitt um
kjördæmamálið nú í kjördæma-
nefnd. Ég þakka þess vegna
nefndarmönnum sérstaklega fyrir
hið ágæta samstarf.
Hræðslubandalagið orsök þess, að
breyting er óhjákvæmileg
í kjördæmanefndinni kom fram
þessi spurning: Af hverju er þetta
mál endilega á dagsskrá nú? Af
hverju var það ekki fyrr á dags.
skrá eða mátti bíða? Svarið við
þessari spurningu er áreiðanlega
fólgið í því, að Hræðslubanda-
lagið, sem Alþýðuflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn stofnuðu
til við síðustu kosningar. opnaði
augu manna betur en nokkru
sinni áður fyrir því, að breyting-
ar á kjördæmaskipun landsins og
kosningatilhögun væri óhjá-
kvæmileg.
Ég minni á, að í síðustu kosn
ingum fordæmdu 66,1% kjós-
enda þetta bandalag, þ. e.
kjósendur Sjálfstæðisfl., Al-
þýðuflokksins og Þjóðvarnar-
flokksins.
Kjósendur fólu Sjálfstæðis-
flokknum forustuna:
Ég vil leyfa mér að minna á
kosningaúrslitin í síðustu kosn-
ingum. Það lá við að Hræðslu-
bandalaginu mundi heppnast til-
tæki sitt. Hræðslubandalagið
fékk 25 þingmenn af 52 á liðlega
þriðjung kjósendanna. En ef við
lítum á kosningaúrslitin í heild,
þá mundi hver maður segja, að
eftir venjulegum þingræðis- og
lýðræðisreglum var það vitaskuld
Sjálfstæðisflokkurinn, sem af
kjósendunum var kjörinn til þess
að verða forustuflokkur í stjórn
landsins eftir kosningarnar. Ég
byggi þetta m. a. á eftirfarandi:
Hræðslubandalagið þ. e. a. s.
Framsóknarflokkurinn og Alþýðu
flokkurinn samanlagt fengu 28
þúsund atkvæði í síðustu kosn-
ingum á móti 29 þúsund í kosn-
ingunum næstu þar á undan, eða
þeir fengu 31,8% samanlagt á
móti 37,5% í kosningunum á und-
an.
Sjálfstæðisflokkurinn fékk hins
vegar 35 þúsund atkvæði einn á
móti 28.700 atkvæðum í kosning-
unum næstu þar á undan. Eða
42,4% á móti 37,1% í kosningun-
um áður.
Sjálfstæðisflokkurinn jók hlut-
fallslega fylgi sitt í 19 kjördæm-
um á öllu landinu, en tapaði hlut-
fallslega í 9 kjördæmum. En
Hræðslubandalagið, eða Fram-
sókn og Alþýðuflokkurinn tapaði
hlutfallslega fylgi í 20 kjördæm-
um, en í 8 kjördæmum aðeins jók
það við sig hlutfallslega.
Sjálfstæðisflokkurinn í Reykja-
vík einni fékk 16.928 atkvæði eða
rúmlega meirihluta atkvæða og
5 þingmenn kosna. Hann var með
þessu móti orðinn stærri í Reykja
vík einni heldur en Framsóknar-
flokkurinn á öllu landinu. Og
hann var líka stærri í Reykjavík
heldur en Alþýðuflokkurinn i
öllu landinu. Framsóknarflokkur-
inn fékk aðeins tæp 13 þúsund
atkvæði og Alþýðuflokkurinn
rúm 15 þúsund atkvæði. Og Sjálf-
stæðisflokkurinn eykur fylgi sitt
í Reykjavík 1956 frá síðustu kosn-
ingum um 38% en Hræðslubanda-
lagið tapaði í Reykjavík 16,6%
Ailar þessar tölur staðfesta
það, sem ég sagði, að eftir
venjulegum þingræðisreglum
hafði kjósandinn ákveðið, að
það væri Sjálfstæðisflokkur.
inn, sem ætti að hafa forust-
una í stjórnmálum landsins
eftir kosningarnar.
Þetta varð ekki, eins og menn
muna, og vegna þess að bæði
Hræðslubandalagið og Alþýðu-
bandalagið svíkja gefin loforð og
fyrirheit eftir kosningarnar.
Kommúnistar keyptir fyrir ráð-
herrastóla
Ég sagði áðan að 2/3 kjósenda
hefðu greitt atkvæði á móti
Hræðslubandalaginu. Mjög skel-
eggar yfirlýsingar liggja fyrir um
það fyrir kosningarnar, hvernig
litið var á þetta bandalag af Al-
þýðubandalaginu eða kommúnist-
unum, sem síðar urðu stjórnar-
flokkur.
Þeir sögðu 5. júní í Þjóðviljan-
um:
„Tilraun Hræðslubandalags.
ins að fara í kring um stjórnar
skrá landsns og hrifsa til sín
mun fleiri þingsæti en því ber,
hefur vakið fordæmingu. Er
bröltið með atkvæðaverzlun
Eysteins Jónssonar og Gylfa Þ.
Gíslasonar orðið upplýst
hneyksli.
Þeir sögðu ennfremur, þann 30.
maí 1956, í sama blaði:
„Nú hefur sem kunnugt er
verið búin til áætlun um stór-
felldari misbeitingu á göllum
kosningalaganna en dæmi eru
til áður.
Framsóknar leiðtogarnir
hafa fengið með sér í brallið
hægri klíku Alþýðuflokksins,
sem var þess ómegnug að
ganga til kosninga ein og ó-
studd og horfðist í augu við
feigð sína. Bjuggu þessir aðilar
til áætlun um að reyna að
ræna meirihl. þingmanna út á
mikinn minnihluta kjósenda.
Skyldi Framsóknarflokkurinn
hirða eins marga kjórdæma-
kosna þingmenn og unnt væri
út á lágmark atkvæða, en Al-
þýðuflokkurinn hremma sem
flcsta uppbótarþingmenn og fá
í því skyni afhent 5—6 þúsund
Framsóknaratkvæði.
Auðvitað var hér um að
ræða beint brot á anda og til-
gangi stjórnarskrár og kosn-
ingalaga, og sýnir tiltækið
hversu fjarlægir ráðamenn
Hræðslubandalagsins eru orðn
ir undirstöðuatriðum lýðræðis-
ins“.
Og ennfremur segir í sama
blaði þ. 29. júní ’56:
„I stað þess að flokkarnir
berjist fyrir því að vinna skoð-
unum sinum fylgi á jafnréttis.
grundvelli og dómur kjósenda
sé úrslitaorðið, er nú keppzt
við að hugsa upp brellur og
hrekkjabrögð, tii þess að stela
þingmönnum þvert gegn vilja
kjósendanna. Slíkar aðstæður
eitra stjórnmálalífið á íslandi
og gera það að fullkomnum
skrípaleik, og við svo búið má
ekki lengur standa".
Ég sagði að dómur kjósendanna
að 2/3 hlutum hefði fordæmt
Hræðslubandalagið og ég hefi því
vitnað í ummæli kommúnistanna,
Alþýðubandalagsins, um þetta
Hræðslubandalag fyrir kosningar.
Hitt þarf svo ekki að fara um
mörgum orðum, að þegar í boði
voru ráðherrastólar fyrir komm-
únista, þá átu þeir ofan í sig öll
stóryrðin og sviku gefin fyrirheit.
Siðfræði Framsóknar:
En það er eitt atriði enn, sem
mig langar til að vekja athygli á
í sambandi við Hræðslubandalag-
ið. Atriði, sem mér finnst að hafi
engan veginn verið gefinn nógu
mikill gaumur. Þegar umboðs-
menn Sjálfstæðisflokksins í
Landskjörstjórn kæra athæfið fyr
ir henni hafa sjálfsagt flestir ætl-
að sem svo, að taka yrði þetta
mál til dóms og úrskurðar og bíða
eftir því, hvað úrskurðað yrði. En
áður en það var gert sagði Tím-
inn, málgagn Framsóknarmanna
eftirfarandi:
„Atferli Sjálfstæðisforingj-
anna er meira en tilraun til
ofbeldisverka á þeim andstöðu
flokkum íhaldsins, sem það
óttast mest. Það er um leið
háskaleg árás á lýðræðið í land
inu og réttlæti í opinberu lífi“.
Að dómi Framsóknarmanna er
það með öðrum orðum tilraun til
ofbeldisverka að óska eftir úr-
Framsókn í skjóli herfilegs
ranglætis
Þegar Hræðslubandalagið hafði
opnað augu manna fyrir því,
hversu ábótavant kjördæmaskip-
un okkar var fóru menn að hugsa
meira um, hvað við hefðum búið
við. Þá athuguðu menn, að Sjálf-
stæðismenn höfðu setið á þingi ár
eftir ár með Framsóknarmönn-
um. Sjálfstæðismenn höfði* verið
um 20, stundum minna. Fram-
sóknarmenn höfðu verið þetta 16,
17 og 18. Svona hafði þetta geng-
ið. Hvernig stóð á þessu, að þetta
var látið ganga svona til? Fram-
sóknarmenn eru núna á þingi 17.
Við sitjum þarna 19 Sjálfstæðis-
menn við hliðina á þessum mönn-
um. Hvað ættum við að vera
margir, ef réttlæti ríkti í landinu?
Þá ættum við Sjálfstæðisþing-
mennirnir að vera 46! 46 við hlið-
ina á þessum 17 Framsóknar-
mönnum, en við erum 19!
Sósíalistarnir, hvað ættu þeir
að vera margir? Þeir sitja 8 við
hliðina á þessum 17 mönnum. Þeir
ætu að vera 21 á móti þesum 17!
Alþýðuflokksmenn, hvað ættu
þeir að vera margir? Þeir ættu
að vera 21, við hliðina á þessum
17.
Með öðrum orðum, ef við
hefðum löggjafarsamkomu, er
teldi 105 fulltrúa, væru rétt
hlutföll samkvæmt úrslitum
síðustu kosninga, að Framsókn
arflokkurinn hefði 17, Alþýðu-,
flokkurinn 21, Kommúnista,
flokkurinn 21 og Sjálfstæðis-
flokkurinn 46 þingmenn.
Þetta er það sem að við höfum
búið við að Framsóknarflokkur-
inn hefur öll þessi ár verið um
það bil jafn sterkur og Sjálfstæð-
isflokkurinn á þingi, þó að kjós-
endatala hans sé aðeins þriðjung-
ur eða rúmlega það á við kjós-
endur Sjálfstæðisflokksins.
Alls staðar misrétti hvar sem
litið er:
Það er ekki nóg, að slíkt rang-
læti sé til í okkar kjördæmaskip-
un, heldur ósamræmið alls stað-
ar, hvar sem að litið er. Á milli
einmenningskjördæmanna er mig
réttið ekki síður áberandi:
Á Seyðisfirði eru 426 kjósendur
á kjörskrá á bak við einn þing-
mann, en —
í Gullbringu- og Kjósarsýslu
eru 7.515 kjósendur á bak við einn
þingmann. í Dalasýslu 703,
A-Skaftafellssýslu 749, Stranda-
sýslu 800 rúmlega og Vestur-
Húnavatnssýslu rúmlega 800
kjósendur bak við einn þing-
mann, Þó verður þetta ennþá
verra, þegar uppbótarsætin koma
til, í mörgum tilfellum.
Það er t. d. eftirtektarvert, að
í alþingiskosningunum 1949 þá
koma 6 þingmenn, að uppbótar-
þingmönnum meðtöldum, á 3
minnstu einmenningskjördæmin
í landinu, Seyðisfjörð, Austur-
Skaftafellssýslu og Dalasýslu,
með samtals 1984 atkvæði eða
kjósendur. En aðeins einn þing-
maður t. d. í strjálbýlu einmenn-
ingskjördæmi eins og 'Suður-
Þingeyjarsýslu, sem telur 2380
kjósendur!
Sams konar er ranglætið i
stærri kjördæmunum, þar sem
hlutfallskosningar eru við hafðar.
í Norður-Múlasýslu eru 737 kjós-
endur á kjörskrá á bak við hvern
þingmann. í Reykjavík 4700, Ár-
nessýslu 1791 og Rangárvallasýslu
889. Það er næstum því sama hvar
niður er gripið að misréttið er
alls staðar í okkar núverandi
kjördæmaskipun.
Og ef við lítum á það, hvað
litlu getur munað, hvernig lög-
gjafasamkoma okkar er skipuð
og hverjir ráða stjórnmálastefnu
í landinu, þá sjáum við, að Sjálf-
stæðisflokkurinn þurfti ekki í síð
ustu kosningum að vinna nema
138 atkvæði í tilteknum kjördæm
um til þess að bæta við sig 7
þingsætum. Og í alþingiskosning-
unum 1953 þurfti Sjálfstæðtis-
flokkurinn á sama hátt aðeins að
bæta við sig 86 atkvæðum til að
bæta við sig 5 þingsætum.
Andstæðingar okkar hafa
stundum vitnað til þess, að við
Sjálfstæðismenn höfum hampað
þessu og það eigi að vera vitnis-
burður um, að við séum ekki rétt-
látari en þeir. Við viljum inn-
leiða ranglæti í landinu. Með
öðrum orðum fá meirihluta á Al-
þingi með minni-hluta kjósenda.
Við ósku’ ,1 þess ekki. En við höf-
um bent á þessar staðreyndir til
þess að leiða athygli að því,
hversu meingölluð kjördæma-
skipun okkar er.
Afstaða Sjálfstæðismanna
Ég vil leyfa mér að fara nokkr-
um orðum um undirbúning þessa
mikla máls í þingflokki Sjálf-
stæðismanna.
Eftir síðustu Alþingiskosningar
tók þingflokkurinn þetta mál til
sérstakrar athugunar, af því að
honum var ljóst, eins og öðrum,
að við svo búið var ekki hægt að
una. Þingflokkurinn vann mjög
ýtarlega að þessu máli haustið
1956 og aftur síðar á þessu kjör-
tímabili og enn á ný, sérstak-
lega á liðnu hausti. Þingflokkn-
um var ljóst að hann vildi ekki
hreifa þessu máli eða taldi það
Framh. á bls. 14