Morgunblaðið - 27.05.1959, Blaðsíða 8

8
MORr.VNBLAÐIÐ
Miðvik'udagur 27. maí 1959
Sr. Arnór Þoríáksson
prestur í Hestþingum
1 PRESTASTÉTT lands vors hef-
ir á öllum tímum verið margt
ágætra manna, sem markaS hafa
djúp og varanleg spor á braut-
um menningar og framfara.
Auk kennimannsstarfans, þess
göfuga hlutverks að glæða trú-
rækni fólksins og góða sambúð-
arháttu, voru margir þessara
manna boðberar nýrrar vakning-
ar á sviði verklegra fram-
kvæmda, fræðslu og menntunar
og yfirleitt alls sem til menn-
ingar horfði. Þeir voru margir
hrókar alls fagnaðar, lífguðu hið
daufa og fábreytta hversdagslíf
með því að efla og glæða yndi
og unað fólksins af fögrum söng
og hljóðfæraslætti. Margir þess-
ara manna voru sjálfir góðir
söngmenn, er sungu inn í hug
sóknarbarna sinna sólskin og
birtu þar sem deyfð og drungi
höfðu áður setið að völdum.
Sveitir lands, vors fóru engan
veginn varhluta af starfi og for-
ystu þessara ótrauðu menningar-
frömuða í kennimannastétt.
Margir þessara manna bjuggu búi
sínu í sveit og gerðu þar garðinn
frægan með fyrirmyndar búnað-
arháttum auk þess sem þessi
heimili voru löngum menntaset-
ur byggðarlagsins og þar fengu
einnig margir þeir, er hugðu á
skólagöngu með embættispróf að
takmarki, undirbúningsmenntun
sína, en þar var áður fyrr mikils
lærdóms krafizt, einkum latínu-
kunnáttu.
í dag eru liðin 100 ár frá fæð-
ingu gagnmerks sveitaklerks, sem
um margt var þeim kostum bú-
inn sem beztir og nytsamastir
hafa reynzt í fari prestastéttar
lands vors.
Þessi maður er séra Arnór
Þorláksson, sem um nær þriggja
áratuga skeið þjónaði Hestþing-
um í Borgarfjarðarsýslu, frá
1884 til 1913. Sat hann á prests
setursjörðinni Hesti í Andakíls-
hreppi.
Séra Arnór var af góðu bergi
brotinn. f báðar ættir standa að
honum sterkir stofnar, sem frá
eru runnir margir af helztu for-
ystumönnum þjóðar vorrar á öld
inni sem leið.
Séra Arnór Þorláksson var
fæddur á Auðólfsstöðum í Langa
dal í Húnavatnssýslu, þann 27.
maí 1859. Foreldrar hans voru
Þorlákur, síðast prestur á Und-
irfelli í* Vatnsdal, Stefánsson og
síðari kona hans Sigurbjörg
Jónsdóttir, prófasts á Höskulds-
Björnsdóttur frá Bólstaðarhlíð.
Þegar séra Arnór var 13 ára
missti hann föður sinn (1872).
Voru þá elztu bræður hans komn-
ir yfir tvítugt, þeir séra Jón á
Tjörn og Þorlákur bóndi í Vest-
urhópshólum. Bróðir Sigurbjarg-
ar móður Arnórs, hinn þjóðkunni
prestahöfðingi, séra Halldór
Jónsson á Hofi í Vopnafirði, bauð
þá systur sinni að taka einn af
yngri so’inm hennar til Xó ;turs
og varð Arnór fyrir valinu. Ólst
hann upp hjá séra Halldóri á
Hofi. Innritaðist hann í Latínu-
skólann haustið 1875, en útskrif-
aðist þaðan vorið 1881. Námj í
prestaskólanum lauk hann árið
1883. Kostaði séra Halldór fóst-
urson sinn í skó’a. Árið eftir að
séra Arnór útskrifaðist úr presta-
skólanum var hann kennari við
Flensborgarskólann. En árið 1881
fékk hann Hestþingaprestakall.
Hinn 17. apríl 1886 gekk hann
að eiga frænku sína, Guðrúnu
Elísabetu Jónsdóttur Stefánsson-
ar prófasts í Stafholti Þorvalds-
sonar prests og sálmaskálds í
Holti Böðvarssonar. En kona séra
Stefáns í Stafholti og amma Guð-
rúnar var Ingibjörg Jónsdóttir,
móðursystir séra Arnórs. Móbii
Guðrúnar var Marta Stephensen,
systir séra Stefáns sterka á Mo:-
felli og þeirra systkina. Var
Marta dóttir séra Stefáns síðast
prests á Reynivöllum, bróður séra
Hannesar á Ytrahólmi og Magn-
stöðum og- síðast í Steinnesi Pét-
urssonar og konu hans Elísabetar
úsar sýslumanns í Vatnsdal, föð-
ur Magnúsar landshöfðingja og
þeirra systkina. Móðir Mörtu
Stephensen var Guðrún Þorvalds
dóttir, systir séra Stefáns í Staf-
holti. Voru foreldrar Guðrúnar,
konu séra Arnórs, því systkina-
börn. Bræður séra Arnórs voru
sumir þjóðkunnir menn. Þekkt-
astir þeirra voru: Séra Jón á
Tjörn á Vatnsnesi, Þorlákur
hreppstjóri í Vesturhópshólum,
faðir Jóns verkfræðings og ráð-
herra og þeirra systkina, Böðvar
póstafgreiðslumaður og spari-
sjóðsstjóri á Blönduósi, Björn á
Varmá og Þórarinn B. listmálari.
Á prestssetursjörðinni Hesti
var fremur ömurlegt um að lit-
ast Þ-'gar séra Arnór settist þar
að. Byggingar allar voru að sjálf-
sögðu í fornum stíl og þá orðn jr
hrörlegar. En út yfir tók hversu
ástatt var um heyöflun til etrar-
forca handa búpeningi. Túnið var
kargaþýft. Var það gjörsamlega
ósnortið af því að þar hefði
mannshöndin verið að \'erki til
þess að fækka þúf'ínum, þegar
frá er tekin örlítil flöt er sam-
svarar einu dagsverx.: Tvö kýr-
fóður fengust af túninu, er sú
mikla þraut var unnin að slá
það og hirða af því heyið. Út-
heysslægjur voru mjög reytings-
samar en víðátta ailmi.nl. Séra
Arnór tók strax til óspiiiira mál-
anna um sléttun túnsins. Sótti
hann það verk af miklu kappi og
vann sjálfur að sléttuninni er
hann hafði tóm til. Á búskapar-
árum sínum á Hesti margfaldaði
hann töðufenginn, auk þess létt-
is sem af sléttunir.ni leiddi við
öflun hans. Einnig vann hann
nokkuð að engjabótum. Vakti
þessi mikli umbótahugur hins
unga prests, sem var alhniklu ris-
meiri en algengc var á þessum
árum, mikla athygli. Góð eftir-
tekja af þessum umbótum, sem
unnar voru við eriið skilyrði, var
öðrum hvatning til þess að feta
í þessi spor. Viðnald hinha
gömlu og hröriegu bæjarhúsa á
Hesti var því erfiðara og kostn-
aðarsamara sem lengur leið. Er
að aldamótum dró voru húsa-
kynni þessi eigi viðhlítandi ieng'-
ur vegna kulda í frostum og
leka þegar rigningar gengu. Á
fyrsta ári þessarar aldar réðst
séra Arnór í það að endurrúsa
hús staðarins. Kom þá fram hjá
honum sami stórhugurinn og við
jarðabæturnar. Færðist hann.þá
í fang þann vanda að reisa þ-i. aa
stórt og rúmgott steinsteypuhús,
en slík hús voru þá ekki á hverju
strái. Var steinsteypuhús þetta
með fyrstu húsum þessarar ieg-
undar sem reist voru hér á landi
Voru Borgfirðingar á undan höf-
uðstaðarbúum lands vors um
þessar byggingar, því fyrsta stcin
steypuhúsið í Reykjavík mun
ekki hafa verið reist fyrr en
tveii 'ur árum síðar en séra A.„ .
reisti húsið á Hesti. Þ: -i ný-
breytni vakti mikla athygli,
enda var þetta undanfari þess er
síðan hefir skeð, að meginhluti
allra húsbygginga í landinu er
reistur með þessum hætti. En dýr
varð séra Arnóri þessi bygging,
því mjög var sá fjárhagsstuðning
ur, sem hann fékk frá því opin-
bera, við neglur skorinn, þótt hús
ið væri reist á ríkisjörð og hér
væri um embættisbústað að
ræða. Aðalþunginn af bygging-
arkostnaðinum hvíldi á herðum
séra Arnórs og gerði það fjár-
hags hans erfiðan um hríð.
Koma hins unga prests að Hesti
1884 vakti athygli á fleiri svið-
um en þeim sem hér hefir verið
lýst. Séra Arnór, sem var skörp-
um gáfum gæddur, fékk strax
almennings lof fyrir prestverk
sín. Fór þar saman snjallar og
vel fluttar ræður og frábært tón,
því séra Arnór var afburða góð-
ur söngmaður. Rodd hans var
sterk og hljómfögur og bclting
henncr hnitmiðuð og markviss.
Snemma bar á söngh: fni hans
Þegar hann var að alast upp hjá
séra Halldóri fóstra sínum á Hofi
tók hann snemma þátt í kirkju-
söng. Vakti hin fagra söngrödd
hans þá þegar mikla athygli. Al-
gengt var það þá að fólkið, sem
ekki fór að því sinni til kirkju,
spurði kirkjufólkið þegar það
kom heim: „Söng hann Arnór
í dag?“
Á skólaárum séra Arnórs
hafði hinn mikli söngkennari
Steingrímur Johnsen á hendi
söngkennslu í Latínuskólanum.
Taldi Steingrímur Arnór bezta
söngmann skólans. Tókst með
þeim mikil vinátta. Lét séra Arn-
ór einn af sonum sínum bera
nafn Steingríms. Jafnan var séra
Arnór mikill aufúsugestur á
mannamótum fyrir söng sinn og
aðra kosti, sem öfluðu honum
vinsælda í hvívetna.
Séra Arnór var snjall hesta-
maður og átti oft frábæra gæð-
inga. Var það mjög talið hestum
til gildis, ef þeir voru frá séra
Arnóri á Hesti. Hann var ágætur
tamningamaður og hafði mjög
glöggt auga fyrir upplagi og
gerð hestsins. Það var engu lík-
ara en að hann gæti lesið út úr
byggingarlagi hestsins og augna
ráði, hvað í honum bjó Vakti það
mikla athygli hve sannspár hann
reyndist í þessu efni þótt eigi
þekkti hann neitt til hestsins
áður og hefði eigi annað við að
styðjast en brjóstvitið eitt saman
Séra Arnór sat vel á hesti. Var
taumhald hans öruggt og vald
hans yfir gangskiptum hestsins
og fótaburði brást ekki. Þá var
honum leikur einn að fá hest-
inn til þess að hafa hnarrreistan
höfuðburð, þannig að höfuð og
makki féll í fang honum.
Tæplega er hægt að hugsa sér
nánara og innilegra samband
milli tveggja lifandi vera, en
milli manns og hests, undir slík-
um kringumstæðum. Eigi verður
betur séð, en að þar falli í einn
og sama farveg undirvitund
manns og hests og að samstilltur
vilji og þróttur stjórni ósjálfrátt
áformum og hreyfingum beggja.
Ennþá lifir hestamennskan í
landi voru. Glögg og vökul augu
margra hestavina vaka yfir því,
hvar eðliskostir gæðingsins eru
fólgnir. Aldrei má það henda
okkur, að vélaöldin orki svo á
hug vorn, að hin fornu og rót-
grónu tengsl milli manns og
hests slitni. Það væri þjóðlífi
voru óbætanlegur skaði.
Séra Arnór var mjög skyldu-
rækinn og samvizkusamur í störf
um. Síðustu prestskaparár hans,
þegar halla tók undan fæti með
heilsu hans, bar það oft við, að
hann færi sárþjáður til kirkju,
hvernig sem á stóð. Varð hann
þá oft að hvíla sig lengur eða
skemur ‘á leiðinni, vegna hjarta-
bilunar, sem lengi hafði gert
vart við sig hjá honum.
Séra Arnór var vel skáldmælt-
ur, en flíkaði því lítið. Aðeins
einn sálmur er eftir hann í sálma
bókinni. Sálmur þessi er mjög
fallegur og kemur þar mjög
greinilega í ljós andríki séra
Arnórs. Þá segja söngfróðir
menn, að þar komi söngvarinn
fram, og er það ekki ólíklegt,
enda má líklegt telja um slíkan
afburða söngmann, sem séra
Arnór var, að söngurinn hafi
verið heitasta hugðarefni hans.
Séra Arnór var örgerður í lund,
en kunni vel að stilla skap sitt.
Hann tók ríkan þátt í baráttu
vorri fyrir endurheimt sjálfstæð-
is vors. Var hann náinn samstarfs
maður Björns Jónssonar, ritstjóra
ísafoldar, énda honum nákunn-
ugur og í frændsemi við konu
hans. (Þau voru systrabörn). —
Þegar uppkastið var á ferðinni
1908 og bardaginn um það stóð
sem hæst var ortur gamanbragur
um aðgerðir vissra stjórnmála-
manna í þessum hildarleik og
komu liðsmenn Björns ritstjóra
og harin sjálfur þar mjög við
sögu. Þar á meðal er í einni hend
ingu bragsins getið nokkurra liðs
manna Björns á þessa lund: „Ól-
afur málbein og Arnór á Hesti,
Einar og Valtýr og Skúli og
Björn“.
Þeim hjónum, Guðrúnu og
Arnóri, varð 10 barna auðið, sem
öll komust til fullorðinsára.
1. Halldór, gerfilimasmiður.
2. Ingibjörg, bústýra í Reykja
vík.
3. Marta María Guðrún, bú-
sett í Ytri-Njarðvík.
4. Þorlákur, verzlunarfulltrúi
í Reykjavík.
5. Jón Stefán, umboðsmaður
H.H.Í., Reykjavík.
6. Lárus, prestur á Miklabæ i
Skagafirði.
7. Þórarinn, verzlunarmaður
í Reykjavík.
8. Hannes, verkfræðingur.
9. Steingrímur, verzlunarfull-
trúi í Reykjavík.
10. Guðrún Elísabet, kona séra
Páls Þorleifssonar á Skinna
stað.
Þrjú af börnum þessum eru
látin: Halldór, Þórarinn og
Hannes.
Hinn 6. janúar 1906 missti
séra Arnór konu sína, sem þá
var aðeins 38 ára að aldri. Var
það mikið áfall fyrir hann. Hafði
hin ágæta og mikilhæfa kona
hans búið honum, börnum þeirra
og starfsliði gott og ánægjulegt
•heimili. Var samstarf þeirra
hjóna og sambúð grundvölluð í
kærleika, ástúð og umhyggju
hvors í annars garð. Elzta barnið,
Halldór, var 19 ára, en það
yngsta hálfsmánaðar.
Séra Arnór gegndi preststörf-
um í rúm sjö ár eftir fráfall konu
sinnar. En um vorið 1913 lét
hann af embætti vegna heilsu-
brests, enda var þá sýnt, að
hann mundi eiga skammt eftir
ólifað, eins og líka kom á daginn.
Hann lézt 31. júlí sama ár. Hafði
hann þá þjónað Hestþingum í 29
ár, eins og fyrr segir.
Borgfirðingar, sem enn eru á
lífi og voru samtíðarmenn séra
Arnórs á prestsskaparárum hans
í Hestþingum, minnast aldar-
afmælis hans með þakklæti fyrir
samstarfið, andlega leiðsögn hans
og framlag til framfara og menn-
ingarmála byggðarlagsins. Enn
hljómar hin skæra og hljómfagra
söngrödd öndvegisklerksins í
eyrum þessara manna.
Pétur Ottesen.
Dönsk húsgögn
Vönduð borðstofuhúsgögn til sölu, ásamt stórum
vönduðum klæðaskáp. Til sýnis Laugaveg 27 B. 3 hæð
ATVINNA
Vanur og röskur bílstjóri óskast strax.
Uppl. gefnar á skrifstofu Vikunnar, Tjarnargötu 4
á milli kl. 5—6 í dag.
Stúlka
óskast strax til afgreiðslustarfa.
J.C. Klein
Baldurgötu 14.
Póllandsviðskipti
Útvegum frá Póllandi með mjög stuttum
afgreiðslufresti:
ilarðar- ag linar „ALPtX" jiiijiíutur. íikarspon
Finnbogi K'iartansson
Austurstræti 12, sími: 15544.