Morgunblaðið - 27.05.1959, Blaðsíða 12

12
MORGVISRLAÐIÐ
Miðvikudagur 27. maí 1959
Cinbýlishús
í smáíbúðahverfinu 5 herbergi og eldhús til leigu.
Tllboð sendist Morgunblaðinu auðkenntá „Smáíbúða
hverfi — 4470“.
Nýkomiö
Hvít gerfi-Ieður í jakka.
Dömu & HerrabúÖin
Laugavegi 55 — Sími 18890.
STEFNULJÓS, STUÐARATJAKKAR,
SMURDÆLUR, LOFTDÆLUR,
GLITLJÓS og m.fl.
Gísli Jónsson & Co.
Ægisgötu 10 — Sími 11745.
Kona óskast
til eldhússtarfa. — Vaktaskipti.
Uppl. á staðnum.
Matbarinn
Lækjargötu 6.
7. vélstfóra
vantar á góðan hringnótabát frá Hafn-
arfirði. Uppl. í síma 50565.
Tilkynning
Vér viljum hér með vekja athygli á að vér seljum fram-
leiðsluvörur vorar í heildsölu aðeins til Kaupfélaga og
kaupmanna sem sjá um dreifingu þeirra. Er því miður
ekki hægt frir oss að afgreiða framleiðslu vora beint til
neytenda og því þýðingarlaust fyrir fólk að leita til verk
smiðjunnar eða starfsfólks hennar um slíka fyrirgreiðslu.
Virðingarfyllst,
VINNUFATAGEKÐ ISLANDS H.F.
Góð verzlunaratvinna
Við viljum ráða duglegan og reglusaman mann með góða
verzlunarþekkingu, til algengra skrifstofu- og vátrygg-
ingarstarfa. Enskukunnátta nauðsynleg. Þeir sem hafa
áhuga fyrir þessari atvinnu, geta fengið nánari upplýs-
ingar á skrifstofu okkar, Hafnarstræti 10—12, kl. 4 til
5 e. h.
Ólafur Gíslason & Co. h.f.
Laus staða
Staða byggingafulltrúa fyrir Skagaf jarðarsýslu, Austur-
Húnavatnssýslu, Vestur-Húnavatnssýslu og Strandasýslu
er hérmeð auglýst laus til umsóknar. Laun samkv. VHI
fl. launalaga Umsóknarfrestur til 10. júní n.k. Umsóknir
sendist til sýslumannsins í Skagafjarðarsýslu, Húna-
vatnssýslum eða Strandasýslu.
Sauðárkróki, 25. maí 1959.
Jóhann Salberg Guðmundsson e.u.
— Hagkerfi
Framh. aí bls. 11
En að þessum möguleikum mun-
um við koma síðar.
Reynslan af verðbólgu-
aðgerðum
Um reynslu annarra þjóða af
viðureigninni við þetta vanda-
mál, væri vert að birta íslenzk-
um lesendum ýtarlegt mál. En
blaðagrein eru eðlilega þröngar
skorður settar. Því verður að
nægja að drepa á örfáar niður-
stjiður, án þess að hægt sé að
koma við fullum rökstuðningi og
tilvitnunum í raunveruleg dæmi.
Þær aðgerðir, sem beitt hefur
verið til hindrunar verðbólgu,
má í aðalatriðum flokka i þrennt:
1. beiting peningalegrar jafnvæg-
isstjórnar, 2. heildarsamninga
stéttanna um kaupgjald, tekju-
skiptingu og skyld atriði, 3. bein
ríkisafskipti af ákvörðun kaup-
gjalds og launa.
Um fyrstu leiðina er skemmst
frá að segja, að þær aðgerðir hafa
reynzt ófullnægjandi út af fyr-
ir sig. Engin þjóð getur án þess
verið að leita peningalegs jafn-
vægis. En jafnvægi er sitt hvað,
eftir því við hvað er miðað.
Vandinn er sá, að það jafnvægi,
sem að öðru leyti er talið hæfi-
legt, dugir ekki að þessu leyti.
Aðeins með því að beita all
harkalegum samdráttaraðgerð-
um, er aukið hafa atvinnuleysi
um t. d. 1% vinnuaflsins, hefur
tekizt að hægja á verðbólgunni
sem nemur t. d. 2—3%, en ekki
að stöðva hana. Jafnframt hefur
dregið að ráði úr vexti fram-
leiðslu og framleiðni. Við sérstök
skilyrði, eins og á viðreisnar-
tímabili Þýzkalands eftir stríðið,
hefur sérstaklega ör afkastaaukn-
ing vegið upp kauphækkanir,
svo að ekki hefur komið að sök.
En annars hefur þessi hagstjórn-
araðferð verið þeim annmarka
bundin, að tveim torsættanlegum
meginmarkmiðum er fórnað á
víxl hverju fyrir annað. Verð-
bólgan þykir ganga of langt, svo
að kippt er í taumana. En brátt
þykir samdráttur atvinnulifsins
of alvarlegur miðað við árang-
ur, svo að losað er um taumhald
kaupgetu og eftirspurnar, og
sami leikurinn endurtekur sig.
Til þess að komast út úr þess-
ari sjálfheldu hefur verið reynd
leið heildarsamninga stéttanna
að tilstuðlan ríkisins, og að meira
eða minna leyti með samningum
við ríkið sjálft. Til þess að þessi
leið sé fær, verða stéttasamtök-
in að hafa náð vissum þroska og
samheldni. Þau verða að lúta
sterkri stjórn eða forustu heild-
arsamtaka. Þessi leið hefur eink-
um verið reynd á Norðurlöndum
og í Hollandi og að nokkru leyti
undir stjórn Verkamannaflokks-
ins í Bretlandi. í rauninni var
það þessi leið, sem vinstri stjórn-
in á íslandi ætlaði að reyna. En
við skipulag og starfshætti stétt-
arsamtaka okkar reyndist hún
ekki fær. Yfirleitt hefur þessi
leið reynzt vel yfir skemmri
tímabil, 2—3 ár, en til lengdar
byggist stöðugleiki kaupgjalds
við slíkt fyrirkomulag á fylgi
þeirrar stefnu meðal einstakra
félaga og óbreyttra iiðsmanna.
Hafa þessi öfl stundum brotið
svo af sér böndin að grípa hefur
orðið til samdráttaraðgerða til
að hemja ólguna. Hefur þessi
leið því í heild ekki sýnt mikla
yfirburði yfir hina fyrri. Þó
bendir hún að ýmsu leyti fram á
við. Stéttabaráttan verður ekki
umflúin. Hana verður að heyja
á einhverjum vettvangi utan
stjórnmálasviðsins sjálfs. Með
því að hemja þessa baráttu inn-
an ramma heildarsamninga er
hægt að gera hana í senn árang-
ursríkari fyrir launþegasamtökin
í heild og síður liklega til að
leiða út í öfgar og glundroða.
Yfirleitt hefur það verið talið
skilyrði fyrir framkvæmanleika
kaupstöðvvmar, að heildarsamtök
launþega eigi greiðan aðgang að
ríkisvaldinu til samráðs um af-
skipti ríkisins af kjaramálum.
Hins vegar hefur vantað úrslita-
vald opinberra aðila um hámarks
hækkun kaupgjalds.
Gerðar háfa verið tilraunir
með að Veita opinberum stofn-
unum slíkt úrslitavald, og er það
þriðja leiðin, sem að ofan grein-
ir. í Hollandi hefur þetta verið
tengt nægilega skipulögðu kerfi
heildarsamninga. 1 Bandaríkjun-
um hefur þetta verið reynt á
tvennum stríðstímum við skip-
an dreifðra samningagerða. í
Ástralíu hefur slik skipan verið
við líði i meira en hálfa öld, en
lengst af verið beitt til að ná öðr-
um markmiðum en peningalegum
stöðugleika. Frá einræðisríkjun-
um eru nóg dæmi slíkrar beit-
ingar ríkisvalds. En þau dæmi
eru ekki lærdómsrík fyrir okk-
ur, þar sem því marki var náð
með því að eyða lýðræðinu í
verkalýðssamtökunum eða koma
þar á mjög kynlega skilgreindu
lýðræði.
Þessi kaupstjórnarkerfi lýð-
ræiðsþjóðanna hafa alls ekki
staðizt allan þann þrýsting, sem
að þeim hefur verið beint. Marg-
ar tilslakanir hafa verið gerðar
af pólitískri nauðsyn. Þó hefur
náðst verulegur órangur með
þessum aðgerðum, og að jafnaði
svo mikill sem valdhafarnir hafa
haft hug og dug til, þar eð úr-
skurðunum hefur undantekning-
arlítið verið hlýtt. Mistök og
árangursleysi má einkum kenna
því, að ekki hefur tekizt að
byggja þessi kerfi á skýrum og
samstæðum grundvallarreglum.
Hið sama gildij; um leið heildar-
samninganna. Helztar þeirra
meginreglna, sem fylgja ber, eru
sem hér segir:
1. Hver árangursrík lausn hlýt-
ur að sameina þá meginkosti að
halda starfhæfu verðmyndunar-
kerfi með stöðugu peningagildi,
en þó sveigjanleika og aðlögunar-
hæfni í verðmyndun, og að veita
félagslegum öflum hugsjóna og
hagsmunabaráttu aðstöðu til á-
hrifa á hlutaskipti áfrakstursins.
Fólk lifir ekki einungis í efna-
hagslegri heldur engu síður í fé-
lagslegri tilveru. Það er eins mik-
ið skilyrði velferðar og hamingju
að hafa tækifæri til að leita fé-
lagslegs réttlætis og sanngirni
eins og að njóta tækifæra starf-
hæfrar efnahagsskipunar. I stað
þeirra baráttuaðferða, sem dæmd
ar eru óhæfar, verður að gefa
kost á öðrum, sem eru í senn
áhrifameiri og skaðlausari.
2. Ákveða þarf, að hve miklu
leyti kjarabaráttan skuli koma
fram í að hafa áhrif á verðlag
að óbreyttu kaupgjaldi og að hve
miklu leyti í að hafa áhrif á kaup
gjald að óbreyttu verðlagi. Sé
ekki hirt um að binda þetta á-
kveðnum reglum, lætur allt und-
an upp á við, kaupgjald og verð-
lag. Þær ákvarðanir sem þannig
eru teknar hverju sinni, verða
að vera endanlegar, þannig að
kaupgjaldi sé ekki breytt til að
jafna upp þá breytingu, sem sam-
þykkt hefur verið í verðiagi, eða
öfugt.
3. Gengi gjaldeyrisins verður
að vera sveigjanlegt að því
marki, sem kaupgjaldi er haldið
stöðugra en með öðrum þjóðum.
Að öðrum kosti hlýtur kaupgjald
ið að brjóta af sér öll bönd vegna
röskunar, sem kemur erlendis
frá.
4. Aðskilja verður ákvörðun
kauplagsins í heild, eins og það
birtist í veginni meðalvísitölu
ahra kauptaxta, og ákvörðun
launahlutfalla eða launmismuna.
Kauplagið er hin mikilvæga
stærð peningakerfisins, er ákveð
ur sjálft gildi peninganna, og er
stefnt að því að halda því stöð-
ugu. Launahlutföllin eru allt
annars eðlis. Þau hafa raunveru-
lega þýðingu fyrir tílfærslur
mannafla og jafnvægi vinnumark
aðarins og þurfa því að vera
hæfilega sveigjanleg, þótt fáum
detti lengur í hug, að þau eigi
að vera gjörsamlega á valdi
markaðsafla.
Jafnframt ráða þau tekjuskipting
unni milli launþega í hinum
ýmsu launþegastéttum, og er það
hin eina tegund tekjuskiptingar,
er kaupgjaldsbaráttan getur raun
verulega ráðið. Þannig hafa
launahlutföllin milli launþega-
stéttanna þýðingu bæði sem
markaðsfyrirbæri og sem hags-
munamál. Engin hugmynd hefur
komið fram um að aðskilja þessa
tvo þætti kaupgjaldsákvörðunar.
Hefur það reynzt mikill ásteit-
ingarsteinn kaupfestingartil-
rauna.
Sé ekki gætt ofangreindra meg
inreglna, lendir stéttabaráttan í
glundroða, þar sem háð er
þrenns konar barátta, samflækt
í einn allsherjar slag. Baráttan
er um peningagildið, um skipt-
ingu þjóðartekna milli fjármagns
og vinnuafls og um launahlutföll-
in milli launþegastéttanna. Það
hlýtur að vera meginatriði góðs
hagstjórnarkerfis að aðskilja
þessi baráttuatriði svo sem verða
má, þannig að hvert þeirra sé
ákveðið eftir sínum eigin rökum.
Fokhelf steinhús
126 ferm., tvær hæðir, 5 herb. íbúð og 3ja herb. íbúð
við Borgarholtsbraut til sölu. Söluverð kr. 280 þús.
IXIýja Fasteignasalan
Bankastræti 7. Sími 24300
og kl. 7,30 til 8,30 e.h. 18546
Piltur með
bifreiðastjórapróf
óskast strax.
J.C. Kle .i
Baldurgötu 14.
- Utan úr heimi
Framh. af bls. 10
marki, hvað þjónustu viðkemur,
sem vestræn flugfélög hafa náð
í harðri samkeppni. Farþegarými
rússnesku þotanna er ekki ýkja-
vandað; þær eru t.d. ekki svipað
því eins þægilegar fyrir farþega
og Caravelle hin franska.
Það verður engan veginn auð-
velt fyrir Rússa að ná í fyrstu
atrennu því stigi, sem PAA,
KLM, SAS og önnur vestræn
flugfélög hafa náð í þeirri list
að láta fara vel um farþega sína.
5 herbergja íbúð
til leigu í Grænuhlíð 9 frá
1. júní.
Upplýsingar í síma 36112.
1