Morgunblaðið - 19.07.1959, Page 3

Surmudagur 19. júli 1959
WORCVNHT/AÐIÐ
3
Leiklistin er almennings-
eign \ Svíþjóð
Rætt v/ð kunnan sænskan leikara,
Anders Ek
EINN AF kunnustu leikurum
Svía, Anders Ek, leikari við kon-
unglega dramatiska leikhúsið í
Stokkhólmi, hefur dvalizt hér á
landi undanfarna daga. Hann hef
ur notið almennrar viðurkenn-
ingar í heimalandi sínu síðan
1943, er hann aflaði sér óskoraðr-
ar viðurkenningar sem hermað-
urinn í „Leiðin heim“ eftir Gösta
Nordström. Síðan hefur hann
leikið í kvikmyndum og við leik-
húsin í Malmö og Götaborg. —
Meðal þeirra hlutverka, sem An-
ders Ek hefur þótt gera sérstak-
lega góð skil, má nefna Luthér
í leikritinu „Ég á son minn“,
Dauphin í „Heilagri Jóhönnu“,
soninn í „Leikið að eldinum“ og
Caligula eftir Camus.
Tíðindamaður blaðsins hitti
Anders Ek að máli og spurði
hann margs um sænskt leikhús-
líf og fleira. Fer samtalið hér á
eftir.
— Þér vilduð kannske byrja
á að segja mér eilítið um sænskt
leikhúslíf.
— Sænskt leiklistarlif er með
miklum blóma og mikið gert af
hálfu þess opinbera til þess að
sem flestir sem víðast í landinu
geti orðið leiklistar aðnjótandi.
Utan Stokkhólms eru 6 borgar-
leikhús í stærstu borgunum og
leikskólar starfa við þau. Auk
hinna opinberu leikhúsa sem
rekin eru af ríki og bæ eru einnig
starfandi nokkur einkaleikhús, en
þau hafa átt æ erfiðara uppdrátt
ar á seinni árum, sem er afleiðing
þeirrar jafnaðarstefnu sem hefur
. verið ríkjandi í Svíþjóð síðustu
20 árin.
„List um landið“
Þá vil ég nefna geysimikið leik
húsfyrirtæki, sem nefnis. ríkis-
leikhúsið og er rekið af hinu op-
inbera. Það var stofnað laust fyr
ir 1940 af þáverandi menntamála-
ráðherra socialdemokratanum
Arthur Engberg. Þetta leikhús
sefir starfkrafta og undirbýr sýn-
ingar í Stokkhólmi en ferðast síð-
an um landið þvert og endilangt
og sýnir x öllum stærri stöðum.
Stofnun ríkisleikhússins var á
sínum tíma dauðadómur yfir um
íerðaleikhúsum einstaklinga, þó
sá væri ekki tilgangur stofnand-
ans, heldur voru þau stofnuð til
að gfa hinum dreifðu byggð-
um möguleika á að fylgjast með
góðri leiklist og skipuleggja um-
ferðaleikhúsin. í sambandi við
ríkisleikhúsið eru einnig starf-
andi deildir sem sýna í minni
bæjum og sveitafélögum. Þetta
umferðaleikhús hefur oft mjög
góð verk á sýningarskrá og eru
þau þannig flutt allri sænsku
þjóðinni. Ríkisleikhúsið starfar
frá því í september og þar til
1. júní.
ÞjóðgarSaleikhús
Á sumrin eru svo rekin ðnn-
ur umferðaleikhús, sem nefnast
þjóðgarðaleikhúsin, en þau munu
hvergi tíðkast í heiminum nema
í Svíþjóð. Þjóðgarðar eru í öll-
um borgum og sveitum í Svíþjóð
nema Stokkhólmi og Gautaborg
og eru þeir reknir á vegum al-
þýðusamtakanna. 1 þessum þjóð-
garðsleikhúsum eru leiknar óper-
ur, ballettar, óperettur, leikrit,
revíur og kabarettar. Sum verk
þjóðgarðsleikhúsanna eru mjög
vönduð. Það má því segja að
þegar útvarpsleikritin eru talin
með, þá sé allri sænsku þjóðinni
gefinn góður kostur á að fylgjast
með leikmenningunni.
— Þér vilduð kannske segja
mér eitthvað af yðar eigin leik-
ferli.
— Ég var í leikskóla Drama-
tiska leikhússins á árunum 1938
inn, sem rekinn er af sænska
ríkinu. Er ég hafði lokið námi
þar hélt ég til Vasa í Finnlandi,
en á þeim árum var mjög al-
gengt að sænskir leikarar hlytu
sína fyrstu reynslu við sænsku
botni. Loftið er næstum því eins
áþreifanlegt og vatn þegar yfir-'
borð jarðarinnar er autt og gróð-
urlaust. Litbrigði loftsins verða
svipuð og í vatni er sólin brýst
gegnum skýin og regnið hangir í
loftinu eins og örsmáar agnir
þegar er úði eða þegar þokan
la ðist inn dalina og l.esir sig
um fjallatoppana, sem eru tind-
óttir og margbreytilegir . . .
. . .. Landslagið er hreint,
frjálst og skært, myndbreytilegt
og svipmikið og gróðurir.n dreg-
ur ekki úr tign þess. í þessu
landi er ekkert ísmeygilegt eða
kurteist. Byggðin minn-ir á
námabæi. Ósnyrtileg, sóða-
leg, ber svipmót einstaklinganna,
óskipulögð, hrífandi og tillitslaus.
Hirðulausir og kraftmiklir.
Þeir byggja og fleygja frá sér.
Fara um í stórum amerískum bíl-
um, nýjum og mjög gömlum, í
jeppum og skröltandi og sæmi-
legum smábílum. Allt er notað
unz því er hent. Hvar sem er.
Bátar sem ótjörguð flök. Bátar
dregnir á land. Yfirgefnh. Bátar,
stórir og ávalir, í nausti eða flutt
ir á stórum bílum gegnum bæ-
inn ... — J.H.A.
Sr. Óskar J. Þorláksson:
Hvað er jb ér heilagt?
„Drag skó þína af fótum þér,
því staðurinn, sem þú stend-
ur á er heilög jörð.
(II.Mós.3.4.)
ÞESSI orð talaði Drottinn til spá-
mannsins Mósesar, er hann birt-
ist honum í þyrnirunninum forð-
um og hann var að kalla hann til
þess starfs, sem hann hafði ætlað
honum að vinna fyrir þjóð sína.
Þetta var áreiðanlega mikilsverð-
asta augnablikið í lífi spámanns-
ins og því hlaut staðurinn, þar
sem hann fékk hina himnesKU
vitrun að vera honum heilög jörð.
Þetta vekur oss til umhugsunar
um dýrmætar helgistundir í voru
eigin lífi og þá staði, sem sér-
staklega eru helgir í vitund vorri
og hvernig vér eigum að ganga
þar um.
Flestir menn geyma í huga sín-
Ágœti Volkswagen sann-
ast ekki síður hér
Segir verkfræðingur frá verksmiðjunni
Anders Ek
leikhúsin í Finnlandi, sem störf-
uðu í Vasa, Ábo og Helsingfors.
Þar gátu leikararnir fengið stærri
hlutverk þegar í stað, sem þeir
hefðu orðið að bíða eftir í heima
landinu. Síðar var ég við leik-
húsin í Malmö og Gautaborg og
lék einnig í kvikmyndum, en frá
1951 hef ég verið fastráðinn við
Konunglega dramatiska leikhúsið
í Stokkhólmi.
Þykir vænt um öll hlutverk.
til 1941, en það er eini leikskól-
— Er nokkurt sérstakt hlut-
verk, sem þér hafið leikið, sem
er yður kært öðrum fremur?
— Þau eru nokkuð mörg. Mað-
ur lærir að láta sér þykja vænt
um öll hlutverk, sem maður hef
ur með höndum. Ef ég á að nefna
eitthvað sérstaklega þá vil ég
nefna fyrst Caligula í samnefndu
leikriti eftir nóbelsverðlauna-
höfundinn Albert Camus, sem var
leikið í Borgarleikhúsi Gautaborg
ar veturinn 1946. Það leikrit er
um tilgangsleysi lífsins og nauð
syn einingar. Næst langar mig
þá til að nefna Josep K. í
„Processen“ eftir Kafka, sem ég
lék 1948, og sem þriðja Onkel
Vanja í samnefndu leikriti eftir
Anton Ttechov og Arnolphe
„L Ésole des Femmes“ eftir
Moliére.
.— Hvað viljið þér segja mér
um tildrög ferðarinnar hingað?
— Kynni mín af íslendingum
eiga sér nokkuð langa sögu: Fað
ir minn sem var prófessor í bók-
menntasögu í Gautaborg var góð
ur vinur Sigurðar Nordal og bróð
ir minn Jan Ek læknir, er kvænt
ur íslenzkri konu, Halldóru
Briem. Svo bar það til fyrir
nokkrum árum, að ég var stadd
ur á menningarviku í Ósló og
kynntist þar Sigurði Bjarnasyni,
Ólöfu Pálsdóttur, Thor Vilhjálms
syni og Klemenz Jónssyni, og hef
ur síðan haldizt góður kunnings
skapur milli mín og þessa fólks.
— Hvernig fellur yður ísland?
— Þessu er dálítið erfitt að
svara. En ég skal til gamans lofa
yður að heyra nokkur orð úr
bréfi, sem ég reit móður barn-
anna minna Birgit Culdberg i
gær, en þar lýsti ég nokkuð þeim
áhrifum, sem ég hef orðið fyrir
hér á íslandi:
— ísland er sérkennilegasta og
leyndardómsfylista land, sem ég
hef enn augum litið. Það er engu
líkara en maður gangi hé á hafs-
HÉR hefur dvalizt sl. tvær vikur
H. Hiller, verkfræðingur frá
Volkswagen-verksmiðjunum, en
hann hefur undanfarið komið
hingað árlega í sambandi við við-
gerða- og varahlutaþjónustu
H. Hillcr
Heildverzl. Heklu hf., sem eins og
kunnugt er, er einkaumboðsmenn
Volkswagen-verksmiðjanna á ís-
landi.
Hér hélt Hiller námskeið fyrir
sjö bifvélavirkja hjá P. Stefáns-
son hf., sem annast allar viðgerð-
ir á Volkswagen-bifreiðum og er
til húsa á sama stað og Heild-
verzlunin Hekla hf., að Hverfis-
götu 103. Auk námskeiðsins sýndi
Hiller fræðslumyndir fyrir alla
viðgerðarmenn fyrirtækisins og
var lögð sérstök áherzla á nám-
skeiðinu á að kynna endurbætur
þær, sem gerðar hafa verið á gír-
kassa VW-sendiferðabifreiðarinn
ar að undanförnu.
Varðandi varahlutabirgðir um-
boðsins hér tók Hiller fram, að
þær væru fyllilega sambærilegar
við það sem gerist á meginland-
inu og Norðurlöndum.
Vegna síaukinna vinsælda
Volkswagen-bifreiða hérlendis
er núverandi húsnæði Heklu hf.
og P. Stefánsson hf. orðið of lít-
ið, og létu forráðamenn fyrir-
tækjanna þess getið, að hafinn
væri nú undirbúningur nýrrar
byggingar að Laugavegi 170, og
væru miklar vonir tengdar við
að þar verði hægt — með tækni-
legri aðstoð sérfræðinga Volks-
wagen-verksmiðjanna — að
skipa svo málum, að möguleikar
skapist fyrir fullkomnari þjón-
ustu við Volkswagen-eigendur.
Að lokum lét Hiller þess getið,
að hann hefði nú haft tækifæri
til að ferðast um landið og getað
þannig kynnzt af eigin raun öll-
um staðháttum hér, og að ágæti
hinnar litlu, en þrautreyndu fólks
bifreiðar sönnuðust ekki síður á
okkar vegum, en á hinum egg-
sléttu „Autobahnen" í heimalandi
hans.
K> eðjusamsæti
í DAG er kveðjusamkoma fyrir
kaptein Guðfinnu Jóhannesdótt-
ur, sem fer til Noregs til þess
að starfa við einn af flokkum
Hjálpræðishersins þar.
Kapteinninn er fslendingur, og
gjörðist hún meðlimur Hjálp-
ræðishersins á unga aldri, og
hefir leyst gott starf af hendi
fyrir Hjálpræðisherinn á meðal
landa sinna, og einnig á meðal
norsku þjóðarinnar.
Síðastliðin fjögur ár hefir kapt-
einninn starfað við aðalstöðvar
Hjálpræðishersins hér í Rvík,
sem deildarritari, en jafnframt
hefir hún þýtt mál hinna norsku
foringja, sem hér hafa starfað,
á samkomum Hersins og hátíð-
um. Einnig hefir hún haft um-
sjón með æskulýðsstarfi Hjálp-
ræðishersins á fsiandi og Fær-
eyjum.
Við þökkum kapteininum störf
hennar, og óskum henni Guðs
blessunar í störfum þeim sem
henni verða falin í Noregi.
Eins og áður er sagt, verður
kveðjusamkoma fyrir kapteininn
í kvöld í samkomusal Hjálpræðis
hersins í Reykjavík kl. 8,30 og
munu deildarstjórahjónin Major
og frú Nilsen stjórna samkom-
unni
um minningar, sem þeim eru
bæði kærar og helgar. En þetta
er auðvitað mjög persónulegt fyr
ir hvern einstakling. Margir eiga
ógleymanlegar minningar um
vissa merkisdaga ævi sinnar, svo
sem fermingardaginn sinn, gift-
ingardag, eða önnur þau augna-
blik lífsins, sem mesta þýðir.gu
hafa haft fyrir líf þeirra.
Þá vitum vér, hve mikil virð-
ing og jafnvel helgi hvílir yfir
æskustöðvunum í hugum margra
og yfir merkum sö~ustöðum þjóð
arinnar, þar sem þeir atburðir
hafa gerzt, sem örlagaríkastir
hafa verið í sögu hennar, eða við
eru bundnar mim.ingar, sem eru
stöðug hvatmng lil trúar og
góðra verka. Pílgrímsferðir til
helgra staða hafa og verið af þess
um rótum runnar og hafa átt smn
þátt í því að gera minningar at-
burðanna áhrifameiri fyrir líf
manna.
Sá maður er vissulega andlega
fátækur, sem ekki á neinar slíkar
minningar, sem honum eru tær-
ar og helgar, og geti vermt hjarta
hans, þegar hann lítur tilbaka.
Aldrei hugsa ég t. d. um æsku-
stöðvar mínar austur í Skafta-
fellssýslu, án þess að unt sál mína
fari hlýir straumar hugljúfra
minninga. En þetta er auðvitað
persónulegt fyrir mig, eins og
aðra, sem hugsa heim til æsku-
stöðva sinna.
En svo eru til þeir staðir, sem
vissulega eru helgir í meðvitund
allrar þjóðarinnar. Þar nægir að
benda á Þingvelli, sem svo mikið
hefur verið talað um síðustu dag-
ana. Sá staður er helgaður al
minningum margra örlagaríkustu
atburðanna í sögu íslenzku þjóð-
arinnar. Þar er skráð í bók nátt-
úrunnar saga hennar í sorg og
gleði. Vér hryggjuinst og fyll-
umst heilagri grernju, þegar ekki
er farið um þennan stað með
þeirri virðingu og prúðmennsku,
sem hann á skilið, alveg eins og
oss sárnar, þegar gengið er rudda
lega um kirkjur, söfn og skóla og
aðra þá staði, sem geyma helgar
minningar og ætlaðar eru til til-
beiðslu, manngöfgi og fegurðar-
auka.
II.
Ósjálfrátt vaknar þessi spurn-
ing: hvað er mönnum heilagt iú
á dögum? Er ekki eins og tilfinn-
ingar helgi og lotningar hafi
sljóvgast í meðvitund þjóðarinn-
ar, tilfinningar fyrir því, sem
Guði er vígt eða helgað af dýr-
mætum minnningum sögunnarT
Vér hneykslumst á útlending-
um, sem ganga ruddalega u«i
Þingvelli, helgistað þjóðar vorr-
ar. Hvernig göngum vér sjálf um
þennan stað oft og einatt? Væri
ekki ástæða til þess að ætlast til
meira af oss, sem þekkjum nokk-
uð sögu þessa staðar og vitum,
að hann á að vera helgidómur
þjóðarinnar? Sama mætti segja
um ýmsa aðra staði, sem þó hafa
minni helgi í meðvitund manna.
Og hvernig er oft gengið um
kirkjur og kirkjugarða? Og
hvernig ganga rnenn um heimili
sín, sem ætti að vera friðsælir
og helgir reitir? Og tala menn
ekki oft gálauslega um þá hluti,
sem ætti að vera þeim heilagt
alvörumál. Svona mætti lengi
telja, en vér höfum öll gott aí
því, að hugsa í alvöru um það,
hvað oss sé raunverulega heilagt.
Vér þurfum að glæða tilfinning
ar hinna ungu fyrir því, sem heil-
agt er, og eignast ajálf sem flest-
ar helgar stundir, þá mætti svo
fara, að vér heyrðum rödd hið
innra með oss, eins og spámaður-
inn forðv.m, er sagði við oss:
„drag skó þína af fótum þér, pví
að staðurinn. ;,_ni þú stendur á
er heilög jörð.“
Ó. J. Þ.