Morgunblaðið - 19.07.1959, Qupperneq 12

12
MORCUVTtT. 4 ÐIÐ
Sunnudagur 19. ]úlí 1959
wgtittlrifafrifr
Utg.: H.t. Arvakur Reykjavlk.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsscn.
UTAN UR HEIMI
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábtn.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askriftargald kr 35,00 á mánuði innamands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
NÆGSR AÐ GANGA í KRON?
TÍMINN hyggur auðsjáan-
lega, að hann geti skotið
sér undan að gera grein
fyrir því, af hverju stjórn SÍS
er skipuð einlitum Framsóknar-
mönnum, með skætingi til and-
stæðinga sinna, einkum Sjálf-
stæðismanna. Á föstudaginn er
í Tímanum spurt: „Hví ganga rit-
stjórar Mbl. ekki í KRON?“ Er
síðan sagt, að ef þeir gengju í
KRON „gæti bráðlega svo farið,
að þeir hæfust þar til trúnaðar-
starfa, einkum þó, ef þeir fengju
fleiri af flokksbræðrum sínum
til að gera slíkt hið sama“.
Tíminn hefur að vísu ýmsa fyr-
irvara á hugsanlegum mannvirð-
ingum ritstjóra Morgunbl. innan
KRON. Þeir fyrirvarar skipta
ekki máli í þessu sambandi. Hér
er ekki um að ræða val í trún-
aðarstöður innan einstakra sam-
vinnufélaga, þó að það sé vafa-
laust merkilegt viðfangsefni út
af fyrir sig. Umræðuefnið er val
fulltrúa á aðalfund SÍS og alger
yfirráð Framsóknurmanr.a þar,
þó að óvefengjanlegt sé að þeir
eru í minnihluta innan sam-
vinnufélaganna í heild.
★
Það er sem sé alls ekki nóg að
vera góður félagsmaður í KRON
til að hafa möguleika til að
verða kosinn í stjórn SÍS. Nema
svo sé talið, að enginn geti ver-
ið „góður" félagsmaður í kaup-
félagi, ef hann er ekki jafnframt
Framsóknarmaður. Hvað sem um
aðra er, þá er alveg víst, að
meirihluti félagsmanna í KRON
er ekki þeirrar skoðunar. Enda
er öruggt, að sá af félagsmönn-
um KRON, Eysteinn Jónsson,
sem er í stjórn SÍS, er ekki þang
að kosinn að vilja sinna eigin
félagssystkina, heldur allt ann-
arra.
En vilji félagsmanna KRON er
ekki mikils virtur á aðalfundum
SÍS. Að vísu segir í síðustu prent
aðri ársskýrslu SÍS, að KRON sé
fjölmennasta félagið innan sam-
takanna. í því voru 5473 félags-
menn eða mun fleiri en í nokkru
öðru félagi.
Leiðir þá ekki þar af, í þess-
um félagssamtökum, þar sem
stöðugt er sagt, að atkvæðisrétt-
ur sé jafn án tillits til eigna og
viðskipta, að KRON hljóti að hafa
flesta fulltrúa á aðalfundi SÍS?
Svo skyldi maður ætla, þegar
lesinn er fyrri hluti 31. gr. sam-
vinnufélagslaganna, þar sem seg-
ir um kjör fulltrúa á fundi sam-
vinnusambanda:
„Fulltrúar eru kosnir af fé-
lögum þeim, cem eru í samband-
inu, og fer tala þeirra, er hvert
félag má senda á sambandsfund,
eftir tölu f jlagsmanna".
★
Eins og segir í tilvitnaðri árs-
skýrslu SÍS er fámennasta félag-
ið innan þess með 20 félags-
rnenn. Það sendir einn fulltrúa
á aðalfund SÍS. Ef farið væri
eftir framangreindum orðum 31.
gr. samvinnufélagslaganna mundi
þar af leiða, að KRON l.efði 273
fulltrúa á aðalfundinum.
En SÍS hefur sjálft tekið sér
heimild til að þrengja mjög skiln
ing á umræddu ákvæði. Það hef-
ur sett þá reglu, að hvert félag
skuli hafa einn fulltrúa, „og auk
þess einn fyrir hverja 400 fé-
I lagsmenn". Ljóst er, að þetta
gerir aðstöðu minni félaganna
mun sterkari en hinna mann-
fleiri. E. t. v. er einhver slík
regla óhjákvæmileg. Má þó að
sjálfsögðu deila um, hi ort SÍS
hafi hér hitt hið rétta meðalhóf
og hvort slík frávik séu heim-
il samkvæmt fortakslausu orða-
lagi 31. gr. samvinnuféiagslag-
anna.
En segjum, að þessi regla fái
staðizt. Eftir henni hefði KRON
átt að fá 14 fulltrúa á aðalfundi
SÍS, Óneitanlega er það töluverð
ur afsláttur frá 273, sem KRON
ætti kröfu á, ef fylgt væri því að
tala fulltrúa, sem hvert félag
má senda á fund, fari eftir tölu
félagsmannanna, eins og segir í
31. gr. samvinnufélagslaganna.
En látum það vera.
Fulltrúatala KRON var sem sé
hvorki 273 né 14, heldur einung-
is 5.
★
Kaupfélag Eyfirðinga, sem
hafði 5112 félagsmenn og átti þess
vegna eftir framangreindum regl
um að hafa einum fulltrúa minna
en KRON, hafði hins vegar 13,
þegar KRON hafði einungis 5.
Hvernig má þetta verða? Jú, þá
kemur til athugunar síðari hluti
31. gr. samvinnufélagslaganna,
sem stjórn SÍS fékk lögfest 1938,
einmitt um það bil, sem KRON
var að vaxa fiskur um hrygg. 1
þessu viðbótarákvæði segir:
„Heimilt er þó að ákveða, til
þess að tryggja viðskipti félaga
við samband, að fulltrúatalan fari
jafnframt eftir heildarvöruskipt-
um félaganna við sambandið“.
Þessi regla er framkvæmd
þannig „að á móti hverjum full-
trúa verður félagið að hafa skipt
við Sambandið næstliðið ár sem
svarar því, er Sambandsfélögin
hafa að meðaltali selt og keypt
hjá Sambandinu fyrir hverja 200
félagsmenn“.
Þessi regla leiðir sem sagt til
þess, að Kaupfélag Eyfirðinga
fær 13 fulltrúa, þó að KRON
með fleiri félagsmenn fái ein-
ungis 5 fulltrúa.
Kaupfélag Árnesinga, sem ein-
ungis hafði 1740 félagsmenn eða
tæpan þriðjung á móts við félags-
rnenn KRON, hefur aftur á móti
5 fulltrúa eða jafnmarga og
KRON.
★
Endalaust má deila um, hvort
sanngjarnt sé, að atkvæðisréttur
fari eftir eignum manna og við-
skiptum. Fyrsta höfuðregla Roch
dale félagsins var þessi:
„Lýðræðisleg stjórn. Hver fé-
lagsmaður skyldi hafa eitt at-
kvæði án tillits til viðskipta".
Þessi höfuðregla Rochdale fé-
lagsins er staðfest í 3. gr. sam-
vinnufélagslaganna íslenzku, þar
sem sagt er, að þetta sé aðalein-
kenni á skipulagi samvinnufé-
laga:
„Atkvæðisréttur jafn, þannig
að hver félagsmaður hafi eitt at-
kvæði, án tillits til eigna eða við-
skipta í félaginu".
Ekki er hægt að stæra sig af
þessum reglum og halda samtímis
í gildandi kosningareglur til aðal
fundar SÍS. Hitt er svo enn önn-
ur saga, hvernig á því stendur, að
viðskipti hinna einstöku sam-
bandsfélaga skuli vera svo mis-
jöfn sem raun ber vitni
Tekst hinum víðfrœga rithöfundi Caryl
Chessman enn aÖ komast hjá aftöku
Ellefu ára gömlum
nú að framfylgja
„ÞAÐ kemur að skuldadögunum"
segir máltækið, og allar líkur eru
til að það eigi á næstunni eftir að
sannast einu sinni ennþá, því að
innan þriggja mánaða mun hinn
37 ára gamli. bandaríski glæpa-
maður og skáldsagnahöfundur,
Caryl Chessman, væntanlega
ganga síðustu spor sín — inn í
gasklefann í San Quentin fangels-
inu í Kaliforníu. Að minnsta
kosti virðast harla litlir mögu-
leikar á, að honum takist enn
einu sinni að komast hjá þeirri
refsingu, sem hann hefur átt yfir
höfði sér, síðan upp komst um
afbrot hans fyrir rúmum 11 árum.
En eins og margir minnast var
hann árið 1948 dæmdur til dauða
fyrir barnsrán, en alls hafði hann
verið fundinn sekur um 17 af-
brot. Dauðadómurinn hefur nú
verið staðfestur af hæstarétti
Kaliforníu.
Hann á lífið skriftunum að þakka
Síðan dauðadómurinn var kveð
inn upp, má með sanni segja, að
Chesmann hafi haldið líftórunni
í sér með skriftum einum saman.
Frestanir þær, sem fengist hafa
á framkvæmd dauðadómsins,
eiga fyrst og fremst rætur sínar
að rekja til þess, að hinn dauða-
dæmdi hefur með skriftum sín-
um í fangelsinu unnið sér inn fé,
sem hefur gert honum kleift að
fá aðstoð ýmissa færustu lögfræð
inga landsins.
Hann hefur í fangelsinu skrif-
að fjórar bækur. Þrjár þær fyrstu
seldust mjög vel og færðu hon-
um drjúgar tekjur í aðra hönd,
og sama er að segja um þá fjórðu,
sem fyrst kom út fyrir um það bil
ári. Hún hefur líka verið rifin út,
ef svo má að orði komast. Fyrsta
bókin úr fangaklefanum, sú sem
varð til þess að skapa vinsældir
hins dauðadæmda fanga á rit-
höfundasviðinu, nefndist „Klefi
2455 — dauðadeild. í þeirri bók,
sem nú hefur verið þýdd á a. m.
k. 11 tungumál, þ. a. m. íslenzku,
hindustani og rússnesku, lýsir
fanginn lífi sínu, frá því að hanr.
16 ára gamall lagði inn á glæpa-
brautina — til þess dags, er dauða
dómurinn var kveðinn upp yfir
honum.
„Ég er saklaus"
Chessmann segir m.a.:
— Ég er saklaus af því, sem ég
hefi verið dæmdur fyrir. Og hann
hefur barizt í örvæntingu fyrir
lífi sínu. Hann heldur því hik-
laust fram, að hann hafi verið af-
brotamaður, síðan hann var 16
ára gamall, og verið rekinn inn
á glæpabrautina af því umhverfi,
sem hann hafi vaxið upp í.
Þegar litið er yfir mál Chess-
manns frá árinu 1948 fram til
þessa dags, koma óneitanlega svo
mörg vafasöm atriði fram í dags-
birtuna, m. a. í sambandi við
skráningu málsins og vitnaleiðsi-
ur, að mönnum verður ósjálfrátt
á að velta því fyrir sér, hvort
ekki verði um dómsmorð að
ræða, ef Chessmann verður send-
ur í gasklefann.
Meðal þeirra, sem haldið hefur
þessari skoðun á lofti, er hinn
kunni lögfræðingur og leynilög-
reglumaður Raymond Schindler,
sem lézt í Los Angeles fyrir
skemmstu. Hann taldi dauðadóm-
inn yfir Chessman mjög vafa-
saman.
Þetta álit margra, ásamt þeim
glæsilega árangri, sem Chessman
hefur náð á rithöfundasviðinu,
hefur orðið til þess að fylkja fólki
af ýmsu þjóðerni á bak við kröf-
una um að hann verði náðaður.
Og staðreynd er það, að jafnvel
dauðadómi hans á
innan 3 mánaða
þótt hann væri sekur um þau
afbrot, sem hann hefur verið
dæmdur fyrir, væri engan veg-
inn um einsdæmi að ræða, þótt
hann slyppi við dauðarefsingu.
En fylgjendur náðunarkröfunn-
ar er langflesta að finna utan
Bandaríkjanna. Innan þeirra hef-
ur fólk á hinn bóginn mun meiri
Caryl Chessman
hatur, ruddaskapur og beiskja
áhuga á þeirri réttarfarslegu tog-
streitu, sem leitt hefur af sér
frestun dauðadómsins hvað eftir
annað. Chessman hefur oftar en
einu sinni fengið tilkynningu um
frestunina aðeins örfáum mínút-
um áður en aftakan átti að fara
fram.
Málið hefur vakið heimsathygli
Þessi háttur virðist vera nokk-
uð miskunnarlaus og í rauninni
er athyglisvert, að fanganumskuli
þrátt fyrir allt hafa tekizt að
halda geði sínu óskertu í þessum
þrekraunum. En vottur þess eru
bækur hans, sem verið hafa drjúg
tekjulind fyrir hann og staðið
undir kostnaði hans af löngum
málaferlum.
Málaferlin hafa vakið athygli
fólks víða um heim, og Chess-
man fær stöðugt send bréf með
boðum um margháttaða aðstoð,
frá aðdáendum hvarvetna í heim-
inum. Hann hefur fengið upp-
hringingar frá Sviss og Svíþjóð,
og í Frakklandi, Þýzkalandi og
Ítalíu hafa verið stofnuð félög,
sem sent hafa náðunarbeiðnir til
fylkisstjórans í Kaliforníu.
Chessman sjálfur hefur hrifizt
mjög af þessari baráttu fólksins
utan fangaklefa hans. Hann skrif-
ar næstum daglega til fulltrúa
síns í New York, Joseph Long-
streth, sem leitast við að halda
saman öllum bréfum, er til hans
berast. Stjórnendur San Quentin
fangelsins senda öll bréf Chess-
mans beint til Longstreth, sem
les þau og sendir fanganum út-
drátt úr þeim.
Vildi giftast í fangaklefanum
Árið 1955, þegar aftökudagur-
inn hafði einu sinni sem oftar
verið ákvgðinn, skrifaði Chess
man fulltrúa sínum á þessa leið:
— Þó að ég geti ekki mælt með
7 ára vist í fangaklefa sem ráðn-
ingu, er leiði af sér vísa lækn-
ingu, hef ég lifað hana af, og er
þeirrar skoðunar, að hún haíi
gert mig að betri manni. Vistin
hér hefur þurrkað upp heilt haf
af hatri, ruddaskap og beiskju,
þótt erfið hafi hún verið. Ég
verð að viðurkenna að slík læknis
aðgerð var óhjákvæmileg, þar
sem ég var annars vegar, ef nokk-
ur árangur átti að nást.
í þessari undarlegu, en í senn
áhrifaríku og sönnu lýsingu
Chessmans á núverandi skoðun-
um sínum, er síðar einnig að
finna ástarjátningu hans til 34
ára gamallar ráðskonu föður
hans, sem nú er látinn. Hún heit-
ir Frances Couturier og hefur
Chessman árangurslaust reynt að
fá þau gefin saman, — en laga-
lega séð er hinn dauðadæmdi
ekki til lengur og getur því ekki
gengið að kvænast. En hann hef-
ur í erfðaskrá sinni mælt fyrir
um, að hún skuli hljóta allar
eignir har.s.
Málarekstrinum gegn Chess-
man svipar á margan hátt til hins
marg’imrædda Barbara Graham-
máls, sem ur er fjallað í kvik-
my.ndinni „Ég vil lifa“, en í því
er augljóslega um um réttarmorð
að ræða. Frú Graham var tekin
af lífi í gasklefa San Quentin
fangelsins.
Verður hann tekinn af lífi?
Caryl Chessman hefur tekið
tilkynningunni um staðfestingu
hæstaréttarins á dauðadómnum
með stillingu og enn ráðgazt við
lögfræðinga sína um málið. Hann
heldur því stöðugt fram, að bók-
unúm réttarins, þegar mál hans
kom fyrir dómstól, hafi verið á-
bótavant. Þannig stendur á, að
ritari réttarins E. R. Perkins, lézt
áður en hann fékk tíma til að
hreinrita það, sem hann hafði
hraðritað við réttarhöldin — og
Chessman stendur á því fastar en
fótunum, að það geti enginn ann-
ar gert svo rétt sé.
Á Chessman enn einu sinni
eftir að takast að fá aftöku sinni
frestað — eða hefur hann nú
loksins tapað fyrir fullt og allt
í viðureigninni við réttvísina í
Bandaríkjunum? Þó að aftakan
verði látin fara fram, er einni
spurningu ennþá ósvarað, segja
margir: Var hann tekinn af lífi,
tii þess að viðhalda festu í dóms-
málunum — eða var réttur og
sléttur glæpamaður látin gjalda
flónsku sinnar.
Sparisjóður
Dalasýslu
AÐALFUNDUR Sparisjóðs Dala-
sýslu var haldinn í Búðardal 25.
maí sl. Afkoma sjóðsins var góð
á sl. ári og arður af sparisjóðs-
rekstrinum rúmlega 93 þús. kr.,
og eru nú í varasjóði um 700 þús.
kr. Sparisjóðsinnstæður námu í
árslok 1958 4,4 millj. kr. og juk-
ust um nær 700 þús. kr. á árinu.
Hefur sjóðurinn vaxið mjög ört
þrjú hin síðustu ár. Sparisjóður-
inn hefur gert sér allt far um að
fullnægja innanhéraðslánbeiðn-
um og tekizt það vonum fremur,
hafa þó lánbeiðnir verið mjög'ör-
ar vegna mikilla framkvæmda í
byggingu og ræktun.
Sigtryggur Jónsson, hrepp-
stjóri á Hrappsstöðum, sem verið
hefur gjaldkeri sjóðsins, skýrði
frá því, er hann hafði lesið og
skýrt út reikninga sparisjóðsins,
að þetta yrði í síðasta sinni, sem
hann kæmi á aðalfund sparisjóðs-
ins sem stjórnarmeðlimur og
reikningshaldari, því að hann
hefði í hggju að segja sig úr
stjórninni vegna fjarveru um
lengri tíma úr héraðinu. Þakkaði
hann stjórnendum og öðrum hér-
aðsbúum góða samvinnu. Fund-
urinn skoraði einum rómi á Sig-
trygg að vera áfram í stjórn
sjóðsins, a. m. k. kjörtímabil sitt
á enda, og varð hann við ein-
dregnum áskorunum fundarins.
Stjórn Sparisjóðs Dalasýslu er
óbreytt frá sl. ári, en hana skipa
Friðjón Þórðarson, sýslumaður,
formaður, Sigtryggur Jónsson,
hreppstjóri á Hrappsstöðum,
gjaldkeri, og Ólafur Jóhannsson,
bóndi á Skarfsstöðum.