Morgunblaðið - 13.08.1959, Qupperneq 10

10
MOFCTnvrtL 4ÐIÐ
Fimmtudagur 13. ágúst ■*

Utg.: H.í. Arvakur Reykjavlk.
Fraxnkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
nitstjórar: Valtýr Stefánsson (áhm.)
Bjarni Benediktsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og aígreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askí.iftargald kr 35,00 á mánuði innarnands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
NÚ KEMUR AÐ LAUSN
ANNARA VERKEFNA
HIN nýja stjórnarskrárbreýt
ing, sem Alþingi sam-
þykkti í fyrradag, öðlast
að vísu ekki formlegt gildi fyrr
en forseti íslands ásamt ráðherra
hefur undirritað hana. Engu að
síður segir jafnvel Tíminn í gær
með stórum stöfum, að breyt-
ingin sé nú „lögfest".
Hann telur því með réttu alveg
sjálfsagt, að forseti íslands veiti
henni staðfestingu sína. En synj-
un Alþingis á stjórnarskrárbreyt-
ingunni nú hefði verið jafn frá-
leit og synjun forseta. Þjóðin hef-
ur þegar kveðið upp svo ótví-
ræðan dóm, að það hefði verið
algert brot á fyrirmælum stjórn-
arskrárinnar, ef hann hefði verið
að engu hafður.
★
Þjóðin felldi dóm sinn eftir, að
kjördæmamálið hafði verið ræki-
legar rætt og skýrt fyrir kjós-
endum en nokkuð annað mál allt
frá uppkastinu fræga 1908. Þá
eins og nú blönduðust raunar ýms
önnur atriði inn í kosningabar-
áttuna, en engum gat eftir á
blandast hugur um, að úrskurður
þjóðarinnar var með öllu ótví-
ræður.
Andstæðingar stjórnarskrár-
breytingarinnar nú hafa ekki
getað nefnt nafn eins einasta fram
bjóðanda stuðningsflokka kjör-
dæmabreytingarinnar, er látið
hafði uppi minsta hik í afstöðu
sinhi til málsins. Allir lýstu þeir
ótvíræðum stuðningi sínum við
það. Enginn kjósandi, er greiddi
þeim atkvæði sitt, gekk þess
vegna að því gruflandi, að þeir
mundu styðja þessa breytingu.
★
Umræður um kjördæmamálið
eru og engin nýjung í íslenzkum
stjórnmálum. Það hefur verið
eitt helzta deiluefni í íslenzkum
stjórnmálum nú um þrjátíu ára
skeið. Þrennar alþingiskosningar
hafa fyrst og fremst um það snú-
izt: 1931, 1933 og 1942. Endur-
skoðun stjórnarskrár lýðveldis-
ins hefur fyrst og fremst stöðvazt
af ósamkomulagi um kjördæma-
skipunina nú um fimmtán ára
bil. Síðasta stjórnarskrárnefndin,
sem leita átti samkomulags um
endurskoðullina, varð óstarfhæf
um áramótin 1952'—1953, vegna
ósamkomulags um þetta mál.
Þá lýstu Sjálfstæðismenn skoð-
un sinni. Hún var áréttuð ágrein-
ingslaust í samþykkt landsfundar
Sjálfstæðisflokksins vórið 1953.
Sú ályktun hefur síðan verið á
vitund allra þeirra, er fylgjast
vilja með stjórnmálum hér.
Þegar V-stjórnin var mynduð
1956, var það sagt eitt höfuð
verkefni hennar, að finna lausn
á kjördæmamálinu. Lausn þess
var þá og orðin enn meir aðkall-
andi en nokkru sinni fyrr, vegna
hræðslubandalagsins við kosn-
ingarnar 1956. Mikill meirihluti
þjóðarinnar var því andvígur og
taldi það stefna að hróplegri mis-
notkun gildandi fyrirkomulags.
★
Allt frá því í desember í vetur
hefur kjördæmamálið verið
helzta viðfangsefni allra stjórn-
málaflokka. Áður höfðu Sjálf-
stæðismenn rætt það ýtarlega
árum saman í flokki sínum og
meðal trúnaðarmanna flokksins.
Á landsfundi nú í vor, sem var
fjölmennari en nokkru sinni fyrr,
var lýst einhuga stuðningi við
lausn í meginatriðum samhljóða
þeirri. sem nú hefur verið ákveð-
in.
Svipaða meðferð hefur málið
fengið innan allra annarra
flokka. Engum var þess vegna
komið að óvörum við alþingis-
kosningarnar nú í júní. Málið
hafði verið íhugað betur en
nokkuð annað, það lengur rætt
og rækilegar útskýrt fyrir þjóð-
inni en dæmi eru til um önnur
deiluefni sem núlifandi kynslóð
íslendinga hefur tekið ákvörð-
un um.
★
Vilji þjóðarinnar var og alveg
ótvíræður. Nær þrír fjórðu hlut-
ar kjósenda lýstu stuðningi sín-
um við málið en einungis röskur
einn fjórði var á móti. Þess vegna
er beinn fjandskapur við lýðræði
og rétta stjórnarhætti að halda
lengur uppi andófi við það mál,
sem þjóðin hefur lýst jafn greini-
legum stuðningi sínum við, að
svo rækilega athuguðu máli.
Framsóknarmenn gera sér auð-
vitað allt þetta ljóst. Barátta
þeirra nú miðast þess vegna ein-
göngu að því að reyna að afla
sér atkvæða í haust með andófi
við málið á meðal þeirra, sem
kusu flokkin í sumar vegna and-
stöðu sinnar við það en eru
flokknum ella andvígir. Þetta
gera Framsóknarmenn m. a. und-
ir yfirskini þess að leita hafi átt
samkomulags um málið.
Vilji sjálfra þeirra til sam-
komulags var þó ekki meiri en
svo, að þeir greiddu atkvæði á
móti þinglegri meðferð málsins,
þó að yfirgnæfandi meirihluti
þjóðarinnar hefði þegar kosið
þingmeirihluta, sem hafði lofað
afdráttarlausum stuðningi við
það. Framsóknarmenn sýndu í
þessu sem öðru, að þeir hugsa
eingöngu um viðhald forréttinda
sinna en skeyta engu vilja meiri-
hluta þjóðarinnar.
Hvað sem um fortíðina er, þá
er málinu nú að allra dómi ráð-
ið til lykta. Allir sannir unnend-
ur lýðræðis og réttlætis gera sér
það að sjálfsögðu ijóst. Þeir munu
því hafa að engu tilraunir til að
draga athygli manna frá þeim
verkefnum, sem nú bíða úrlausn-
ar og þjóðin þarf að segja til um
í næstu kosningum, hvernig hún
vill að leyst verði.
HEIMSÓKNIR BLAÐAMANNA
Heimsóknir erlendra blaða-
manna vekja að vonum
athygli. Enginn efi er á
því, að heimsóknir þessar geta
orðið málstað ísiendinga í land-
helgismálinu til aukins skilnings
og til vaxandi þekkingar á hjg-
um okkar. Á þetta tvennt hefur
mjög skort. Brezku blaðamenn-
irnir fóru ekki duit með það síð-i
ustu daga dvalar sinnar hér, að
þeir litu þjóðina og málstað henn
ar mjög öðrum og skilningsbetri
augum en þeir í fyrstu höfðu gert,-
í ferðalok var því hreyft af
hálfu hinna brezku blaðamanna,
að æskileg væri svipuð heimsókn
íslenzkra biaðamanna til Bret-
lands. Málstaður íslendinga er
svo góður, að í slíkri för höfum
við allt að vinna en engu að tapa.
eyjandi dýr
Dýragarðar hafa hjargað möirg-
um dýrafeg'undum frá
. uf rýmingu
U M þessar mundir eru 100
ár liðin síðan hinn frægi
dýragarður í Kaupmanna-
höfn var stofnaður og í til-
efni þess verður. haldið þar,
nú í lok ágústmánaðar, þing
framkvæmdastjóra dýra-
garða víðs vegar um heim.
Margir munu, að óhugsuðu
máli, telja hlutverk dýra-
garða fyrst og fremst það að
vera forvitnum áhorfendum
til augnayndis og skemmtun-
ar — en þeir hafa öðru hlut-
verki að gegna, sem telja má
mikilvægara: Að sporna gegn
algerri útrýmingu sjaldgæfra
dýrategunda. — Óhætt mun
að fullyrða ,að mikið hafi
áunnizt í þessari viðleitni, og
hefir verið góð samvinna á
þessu sviði milli dýragarða
og náttúrustofnana vjðs veg-
ar um heim.
f tilefni fyrrgreinds afmælis
dýragarðsins í Kaupmannahöfn
og þings þess, sem haldið verður
þar í borg, birti blaðið „Dagens
Nyheder" á dögunum viðtal við
Svend Andersen, forstjóra garðs
ins, þar sem hann ræðir einkum
hið síðarnefnda hlutverk dýra-
garðanna og þann árangur, sem
náðst hefir í að forða deyjandi
dýrategundum frá algerri glöt-
un. — Fara hér á eftir kaflar
úr þessu viðtali, í lauslegri þýð-
ingu.
★
• Forstöðumenn dýragarða
hafa lengi litið á það sem hið
göfugasta hlutverk slíkra stofn
ana að sporna gegn útrýmingu
sjaldgæfra dýrategunda, segir
aðeins 20 „pör“ utan dýragarða.
Svend Andersen. — ug pær eru
hreint ekki svo fáar dýrategund-
irnar, sem bjargað hefir verið frá
glötun fyrir þeirra tilverknað.
Liggi það Ijóst fyrir, að útrým
ing einhvers dýrs sé yfirvofandi,
gera dýragarðarnir samstillt á-
tak til þess að koma í veg fyrir,
að svo verði. En tvennt er til í
þeim efnum. Ef dýrið hefir ákjós
anlegust skilyrði til þess að lifa
á þeim stað, sem það er, hafa
dýragarðarnir samtök um að láta
það vera þar í friði.
★
• Þannig er það t.d. með Java-
nashyrninginn. Af honum eru
aðeins til um 40 dýr, sem lifa á
skaga nokkrum og eru undir eft-
irliti alþjóða náttúruverndarráðs
ins. Skagi þessi er mjög afskekkt-
ur og einangraður, og hefir skot-
mönnum ekki reynzt greiður
gangur þangað, en nashyrningur
þessi er mjög eftirsóttur vegna
horns síns. Það hefir verið malað
og selt í Austurlöndum sem duft
— og hafa menn þar þá trú, að
hornduft þetta sé þeirrar náttúru
að geta gefið gömlum manni æsku
sína á ný. Það þarf því ekki að
ganga að því gruflandi, að eftir-
spumin er mikil og verði þar af
leiðandi lítt í hóf stillt — og hver
vill ekki nokkuð gefa fyrir að
heimta aftur horfna æsku?
Rottur ógna risaskjaldbökunum
En svæði það, sem viðkomandi
dýr lifa á, er aftur á móti svo
lítið, að þeim getur ekki fjölgað
þar eðlilega, þá koma dýragarð-
arnir til skjalanna og „grisja"
hjörðina. — Til þess að tryggja
viðkomuna, hafa dýragarðarnir
samþykkt, þegar um mjög sjald-
gæf dýr er að ræða, að kaupa
þau því aðeins, að þeir geti feng-
ið bæði karl- og kvendýr. — Orr
sökin til þess, að við urðum að
láta hinn fáséða panda-björn eða
bambus-björn, sem var til sýnis
hér í garðinum á árunum, segir
Svend Andersen, var einmitt sú,
að ókleift reyndist að útvega hon-
um maka. — Hann fór til London
og þar gera menn ráð fyrir að
fá bráðlega maka handa honum
— svo þessu sérstæða dýri ætti
einnig að vera bjargað.
Heimkynni bambus-björnsins
er í Kína, nálægt landamærum
Tíbets, en talið er, að stofninn sé
nú aðeins um 20 „pör“.
-k
• Það var einnig dýragörðunum
að þakka, að Evrópu-vísundinum
varð forðað frá útrýmingu, en
það mun hafa verið á fyrri stríðs-
árunum, að- vísundurinn mætti
sínu endadægri í hinni frjálsu
náttúru. Er hann því aðeins til í
dýragörðum nú, m.a. í Ilöfn.
Ættingja vísundsins, moskus-
uxanum, hafði á sínum tíma nær
verið útrýmt úr heimkynnum
hans á Grænlandi, en þá sam-
þykktu dýragarðarnir, fyrir frum
kvæði prófessors Adofs Jensens,
að hætta að verða sér úti um ný
„eintök“ og sleppa aftur þeim,
sem í görðunum voru. — Reynd-
ar höfum við moskus-kálfa hér
í garðinum, en það er með sér-
stöku samkomulagi við aðra dýra
„Pére Davids-hjörturinn“ —
aðeins til í dýragörðtam.
garða, á þeim forsendum, að dýr-
ið sé á sinn hátt „danskur borg-
ari“.
Villihestinum, eða prwewalski-
kestinum svonefnda, var einnig
bjargað af dýragarði á sínum
tíma — og þess vegna getum við
séð hann hér í garðinum enn í
dag. — Nýlega var gerður út leið
angur til heimkynna viUihestsins
á Galapagos-eyjum.
í Mongólíu, flogið i þyrlu yfir
svæðið. En enginn villihestur var
þar lengur sjáanlegur, og teija
menn hann því útdauðan, ef frá
eru taldir þeir fáu \einstaklingar,
sem til eru í dýragörðum.
Á
• Fyrir um það bil 20 árum virt-
ist hinn svonefndi stökkhafur
(bontbuck) véra að deyja út. Þá
var stofninn aðeins 27 einstakl-
ingar, og ef heimkynni hans í Suð
ur-Afríku hefði þá ekki verið
einangrað og friðað væri þetta
dýr vafalaust ekki lengur til. —
Nú eru hins vegar um 400 „i>ör“
af stökkhöfrum á friðunarsvæð-
inu í Suður-Afríku — og þaðan
fær dýragarðurinn okkar bráð-
lega eitt par að gjöf, í tilefni 100
ára afmælisins.
Nú kunna einhverjir að segja,
að það sé heimskulegt að flytja
dýr, sem lifa góðu lífi í gömlum
heimkynnum sínum, í dýragarða.
En því er alls ekki svo varið, held
ur er það gert í öryggisskyni.
Iíugsum okkur bara, ef hjörðin
smitaðist kannski af skæðum sjúk
dómi — og öll dýrin lægju í valn
um að skömmum tíma liðnum.
— Þá væri of seint að iðrast.
• Hinn svonefndi „Pére Davids-
hjörtur“ er eitt þeirra dýra,
sem eru algerlega útdauð í hinni
frjálsu náttúru, en þess má geta,
að þeir þóttu á sínum tíma hið
mesta „stáss“ í hinum keisaralegu
görðum í Peking og það var ein-
mitt þar, sem hertoganum af Bed-
ford tókst að ná í „hjón“ — tvö
af síðustu dýrunum — og hafa
með sér heim til Englands, en
þaðan eru komin þau „eintök“,
F-ramh. á bls. 12