Morgunblaðið - 13.09.1959, Blaðsíða 6

MORGVTSBLAÐIÐ
Sunnudagur 13. sept. 1959
0
Þorláks
tíðir
Rætt vib Róbert \
A. Ottósson um '
doktorsritgerð
i tónvisindum
ÞANN 10. næsta mánaðar fer
fram doktorsvörn í Háskóla ís-
lands. Þar ver Hóbert Abraham
Ottósson ritgerð um Þorlákstíðir,
sem er eini rímaði tíðasöngurinn
sem varðveizt hefur nærri óskert
ur í íslenzku handriti, bæði ljóð
og lag. Er ritgerðin komin út sem
viðbótarbindi nr. 3 í ritsafnmu
Bibliotheca Arnamagnæana, en
ritstjóri þess er sem kunnugt er
próf. Jón Helgason. Ritgerðinni
fylgja mjög vandaðar ljósprent-
anir frumtextans, orðtextinn með
skýringum og endurritaður nótna
textinn. Bókin kemur út hja
Munksgaard.
Róbert A. Ottósson er fyrsti
maðurinn, sem leggur fram tón-
vísindalega ritgerð til doktors-
varnar við Háskóla íslands.
Fréttamaður blaðsins gekk í gær
á hans fund og leitaði frétta í pví
tilefni.
Kvaðst Róbert hafa unnið að
þessu í 5—6 ár, í frístundum sín-
um, með kennslu og hljómlistar-
störfum. Hefur hann unnið verk-
Róbert A. Ottóson
ið á Árnasafni, á British Museum,
í Þýzkalandi og hér heima. -
Það var alls ekki ætlunin í fyrstu
að skrifa um þetta neina doktors-;
ritgerð, sagði Róbert A. Ottósson.
Ég byrjaði að rannsaka þetta
handrit, eingöngu af því að ég
hafði gaman af því, enda hefi ég
lengi haft áhuga fyrir fornri
kirkjutónlist. Svo var ég emu
sinni staddur í Árnasafni og
ympraði á því við próf. Jón
Helgason, hvort Árnasafn mundi
hafa nokkum áhuga á að gefa út
ritgerð um Þorlákstíðir. Hann
svaraði því litlu. „Ég hefi nefni-
lega fundið fyrirmyndirnar11
sagði ég. Þá leit hann snöggt upp.
Og úr því varð það, að bókin er
komin út. — Ég átti um það að
velja að skrifa hana á ensku,
frönsku eða þýzku og valdi af
skiljanlegum ástæðum mitt
gamla móðurmál. Þá voru það
nokkrir menn, sem fannst rit-
gerðin þess virði að vera vavin
sem doktorsritgerð. Háskólinn
HAfNAHSTH 4
Cunnar Jónsson
Lögmaður
við undirrétti o hæstarétt.
Þinghoitsstræti 8. — Simi 18259-
Jón Helgason stór-
kaupmaður 75 ára
hér hefur enga tónvlsindadeild
og því kom til mála að leggja
ritgerðina fram annars staðar.
En mér fannst skemmtilegra að
verja hana við íslenzkan háskóia,
ef Háskóli íslands sæi sér fært
að taka við ritgerðinni, því þetta
er íslenzkt efni og um íslenzkan
dýrðling. Heimspekideild Há-
skólans fékk próf. Bruno Stáblein
sem er merkur þýzkur sér-
fræðingur í fornum tónsöng
í dómnefndina og með hon-
um voru próf. Magnús Már
Lárusson og próf. Hreinn Bei.e-
diktsson. Ritgerðin var dæmd
hæf til varnar við doktórspróf og
fram 10. október.
vörnin mun væntanlega fara
— Um hvað fjallar ritgerðin?
— Hún fjallar um'tíðir heilags
Þorláks, sem til eru í nærri hei’.u
lagi í Árnasafni. í handritið vant-
ar þó a. m. k. eina síðu. Þorláks-
tíðir eru 56 þættir tíðasöngv.a,
sem áttu við Þorláksmessu og að-
fangadag hennar. Tveir eru þó
messusöngvar. Tilgangur mir.n
var að kanna eðli Þorlákstíða og
uppruna þeirra, eftir því sem
hægt væri. Fyrst þurfti að athuga
byggingu og hið líturgiska hlut-
verk hinna ýmsu þátta, síðan að
leita hvort ákveðnar fyrirmynd-
ir væru nokkurs staðar til fyrir
þeim og loks að leiða getum að
því frá hvaða tíma þeir væru
og hver höfundurinn væri. Og
mér hefur lánast að finna fyrir-
myndir að nærri öllum þáttun-
um, fundið handrit frá 12. og 13.
öld, þar sem þessir söngvar eiga
svo greinilegar fyrirmyndir, að
lögin eru nærri eins og hinn
latneski texti sums staðar mjög
líkur. Það þarf enginn að furða
sig á þessu, þar sem það var við-
tekin regia þá að flytja þannig
á milli söngva innan kirkjunnar.
í síðari hluta ritgerðarinnar er
svo fjallað um það hvenær Þor-
lákstíðir hafa getað orðið til og
leitt getum að mögulegum höí-
undi.
— Er nokkuð vitað um hvernig
handritið komst í Arnasafn?
— Það er vitað að þc«5 hefur
verið í eigu Skálholtskirkju á
16. öld. En þetta mun ekki vera
frumritið.
Fyrir þá sem áhuga hafa fyrir
fornri kirkjutónlist er útgáfa rit-
gerðar Róberts A. Ottóssonar
mikill fengur. Bókin er ákaflega
vönduð að frágangi og ljósprent-
un textans mjög vel gerð. Hefur
sérstakur Ijósmyndari í Árna-
safni unnið myndirnar með
kvartsljósi.
ÞEIR, sem komið hafa á landa-
mót í Kaupmannahöfn, munu
hafa veitt athygli háum og þrek-
vöxnum manni, hvítum fyrir hær
um en snarlegum í hreyfingum.
Yfirbragð hans er drengilegt og
blátt áfram, svipurinn glaðlegur
en lýsir jafnframt viljafestu og
karlmennsku. Þessi maður er Jón
Helgason, stórkaupm., sem varð
75 ára 11. sept. sl. Jón er fædd-
ur á Grund í Höfðahverfi. Hann
ólst upp hjá foreldrum sínum á
sama stað og vandist öllum venju
legum sveitastörfum eins og þau
voru unnin í þá daga. Kvöldvök-
ur voru þá algengar til sveita og
mun Jón sækja áhuga sinn og ást
á íslenzkum ljóðum til þeirra
kvöldstunda, þegar kveðið var
eða sungið í baðstofunni á Grund.
Um tvítugsaldur fór Jón í all-
óvenjulegt ferðalag um flest lönd
Evrópu. Ásamt þremur öðrum
ungum íslendingum fór hann
land úr landi og sýndi íslenzka
glímu. Meðal félaga hans var
Kristján Þorgilsson frá Sökku í
Svarfaðardal, hinn ágætasti mað-
ur, sem nú er bú-settur í Höfn
eins og Jón Helgason. Minning-
arnar frá þessari ferð lifa enn í
hugum þessara manna og má ein-
att sjá bregða fyrir glömpum frá
vordögum ævinnar þegar þeir
hverfa á vit liðinnar tíðar og rifja
upp það, sem á daga þeirra hefur
drifið.
Þegar ferð þeirra félaga lauk
gerðist Jón Helgason íþrótta-
kennari við íþróttaháskólann í
Pétursborg og gegndi hann því
starfi með miklum sóma allt til
ársins 1920, en þá fluttist hann til
Kaupmannahafnar eftir að eigur
hans höfðu allar verið þjóðnýtt-
ar. . /
í Kaupmannahöfn varð hann
að hefja lífsbaráttuna með tvær
hendur tómar, en bratt var hann
kominn í tölu efnuðustu íslend
inga borgarinnar. Kom þar hvort
tveggja til, að Jón var hyggim
og ötull maður, sem allir báru
fullt traust til og eins hitt, að
hann var kvæntur úrvalskonu,
frú Kristínu Guðmundsdóttur,
dóttur Guðmundar Bergssonar
póstmeistara á ísafirði. Heimili
þeirra hjóna hefur um langa hríð
vérið eitt hið hlýlegasta, sem um
getur meðal landa í Höfn, fer þar
saman mikil gestrisni og hressi-
legt viðmót. Jón er söngmaður
góður og starfaði árum saman í
Söngfélagi íslendinga í Höfn. Á
heimili þeirra Kristínar hafa oft
safnazt saman beztu söngmenn i
hópi Islendinga sem búsettir eru
við Eyrarsund, skorti þar hvorki
góðar veitingar né fagran söng.
Mun flestum minnisstæðast frá
þeim stundum þegar þeir sungu
saman Stefán íslendingur og sr.
Haukur Gíslason
f félagsmálum fslendinga i
Khöfn hefur Jón jafnan verið í
fararbroddi. Hann stofnaði Róðr-
arfélagið Heklu á stríðsárunum
og stjórnaði því með miklum
myndarskap. Hann var í stjóril
íslendingafélagsins í mög á.
Var stofnandi og formaður Gefj-
unnar, sem er deild úr Slysa-
varnarfélagi íslands og í stjórn
Félags ísl. kaupmanna í Höfn.
í öllum þessum félögum hefur
Jón verið samvinnuþýður og öt-
ull félagi og var jafnan sem birti
yfir viðræðum manna þegar hanu
var kominn í hópinn.
í samskiptum sínum við Dani
hefur Jón alltaf gætt þess að
halla aldrei réttu máli en þoka
samt hvergi ef honum fannst
gengið á málstað íslands. Karl-
mennska hans og samningalipurð
mun öðru fremur hafa firrt vand-
ræðum þegar hann hafði gefið
minningarskjöld á hús það, sem
Jón Sigurðsson átti löngurn
heima í, en æstir þjóðernissinnar
vildu kúga húseiganda til þess uð
rífa skjöldinn niður.
Þótt Jón sé nú orðinn 75 ára
er hann enn léttur í spori og ung-
ur í anda, myndu fæstir telja
hann eldri en sextugann sem sjá
hreyfingar .hans. Vonandi eiga
þau hjónin Jón Helgason og
Kristín Guðmundsdóttir mörg og
heillarík ár ólifuð, sjálfum sér til
ánægju og þjóðinni til mikils
sóma.
Ólafur Gunnarsson.
skrifar úr
daglegq iífinu
Gömul olíukynditæki
til íslands.
G var að glugga í danskt blað
í gær og rakst þá á setningu
í dá^lki grínhöfundar eins, sem
mér fannst æði fyndin. — Senni-
lega þó ekki af sömu ástæðu og
höfundur hennar ætlaðist til.
Hann var að lýsa því hve dá-
samlegt veðrið væri, ef þessu
héldi áfram, gætu Kaupmanna-
hafnarbúar haft Tivoli opið fram
yfir jól eða jafnvel allt árið^Dan-
ir gætu gengið um á skyrtunni
allan ársins hring — og þeir
gætu selt öll olíukynditæki sin
til íslands.
Þetta er skrifað í sama tón,
eins og þegar menn segja að ein-
hver sé svo mikill kaupmaður að
hann mundi geta selt Grænlend-
ingum ísskápa, og þykjast vera
ákaflega fyndnir. Ökkur, sem
beinlínis sitjum á heitum vatns-
potti finnst það skemmtilega vit-
laust að láta sér detta í hug að
helzt sé hægt að losna við gömul
olíukynditæki til íslands.
Helgarvaktir í verzlunum.
ÚSMÓÐIR ein kom að máli
við Velvakanda um daginn.
Þetta var um helgi, og því var
þetta efni ofarlega í huga hennar.
Nú er aftur kominn sunnudagur
og því kem ég því á framfæri.
Á sumrin eru allar verzlanir í
bænum lokaðar kl. 12 á hádegi á
laugardögum og ekki opnaðar
aftur fyrr en á mánudagsmorgun.
Nú getur fólki bráðlegið á að ná
í eitthvað. Það getur hafa
gleymzt til helgarinnar, gestir
komið óvænt eða eitthvað annað.
Það væri því til ákaflega mikils
hagræðis fyrir fólk, ef einhvers
staðar í bænum væri opin ein
verzlun fyrir kjötvörur, önnur
fyrir nýlenduvörur og Sú priðja
fyrir mjólk og kökur. Fólk nundi
ekki telja eftir sér sporin, ef því
lægi á, og auglýsa mætti í dag-
blöðunum hvaða verzlun væri
opin hverju sinni.
Þessi þjónusta við viðskipta-
vinina mundi ekki koma oft á
ári niður á hverri verzlun, ef ali-
ar verzlanir í bænum skiptust á
um þetta — nú, og maður skyldi
ætla að kaupmenn hefðu ekki á
móti því að auka viðskiptin einn
og einn dag, og jafnvel kannski
afla sér viðskiptavina úr öðrum
bæjarhlutum. Þetta væri ákaf-
lega góð þjónusta við viðskipta-
vinina, jafnvel þó aðeins væri op-
ið á laugardögum til kl. 6 og
sunnudagsmorgnum í þessum
„vaktabúðum". Hvernig væri að
félag kaupmanna tæki þetta upp
til reynzlu?
Benzínleysi á morgnana
AXVEIÐIMAÐUR einn hefur
rætt við mig um mál, skylt
þessu. Hann hefur oft lent í vand
ræðum vegna þess, að ekki er
hægt að fá benzín hér í bænum á
morgnana fyrr en kl. 8. Á sumrin
fara margir úr bænum snemma,
og gleyma þá stundum að fylla
benzíngeyminn fyrr en þeir líta
á mælinn, ef ferðin hefur þá
verið ákveðin með hálfs sólar-
hrings fyrirvara. Þeir, sem benz-
ínstöðvarnar reka vita vafalaust
manna bezt, að alltaf getur komið
fyrir bílstjóra að verða benzín-
laus, og klukkutíma kaupgreiðsla
til afgreiðslumanns hlýtur að
borga sig. Hvernig væri að fara
að opna benzínstöðvarnar kl. 7
eða jafnvel 6 á morgnana?
Kínverjar
fá orð í eyra
í REUTERSFREGNUM segir að
blaðið Borba, sem er málgagn
júgóslavneska kommúnistaflokks
ins, hafi hinn 5. sept. gagnrýnt
Kínverja harðlega vegna fregn-
anna um árásir þeirra á ind-
versku landamærunum.
í ritstjórnargrein í blaðinu
sagði, að áframhaldandi árekstr-
ar á landamærum Kína og Ind-
lands hlytu að vera öllum harms-
og gremjuefni, nema þeim, sem
sífellt væru að horfa eftir nýj-
um deiluefnum á alþjóðavett-
vangi og vildu ekkert fremur en
að andi kalda stríðsins ríkti á-
fram. — Blaðið kvaðst hafa vissu
fyrir því, að árekstarnir á landa-
mærunum væru engin tilviljun,
heldur fyrir fram skipulagðir.
Borba hefir áður tekið svari
Indverja út af landamæraárekst-
unum, en aldrei fyrr í svo ákveðn
um tón.