Morgunblaðið - 02.12.1959, Síða 11

Miðvikudagur 2. des. 1959
MORCTlNfíLAÐIÐ
11
sjonarholi
sveitamanns
SENN er mánuður liðinn síðan
um kosningar og hið nýja Al-
þingi að setjast á rökstóla. —
Mikið hefur verið skrifað um
þessar kosningar og niðurstöður
þeirra út frá flokkspólitísku sjón-
armiði. Skal ekki neinu við það
bætt hér. En fjögur atriði önnur
skulu gerð hér að umtalsefni. Það
er bezt að nefna þau strax. Ef
menn hafa eki áhuga fyrir þeim,
geta þeir hætt við að lesa þessa
grein og tekið til við þá næstu.
Þeir eru vást fáir nú orðið, sem
komast yfir það að lesa allt Mbl.
— En þessi fjögur atriði eru:
Pólitískt hreinveður.
Alþingi og þjóðarviljinn.
Útvarpsumræðurnar.
Konurnar og kosningarnar.
Baráttan fyrir þessar kosning-
ar var svo ólík því sem hún hef-
ur áður verið, að manni liggur
við að segja það sé sannmæli,
sem sagt hefur verið: þær
marka tímamót í íslenzkúm
stjórnmálum. . Umræðurnar á
framboðsfundunum, skrifin í
blöðunum voru menningarlegri
og málefnalegri heldur en áður.
Það var minna um persónulegt
nagg og níð og. áróðurinn var
ékki nærri því eins smásmugu-
íegur og hann hefur stundum
verið í gömlu kjördæmunum.
Með stækkun kjördæmanna
minnkar hreppapólitikin, sjón-
deildarhringurinn stækkar,
vopnaburðurinn verður drengi-
legri þegar návígið hverfur. —
Það er með öðrum orðum útlit
fyrir það, að nýja kjördæmaskip-
unin skapi pólitískt hreinviðri í
landinu. Og er það vel.
2.
Nú er Alþingi rétt mynd af
vilja þjóðarinnar eins og hann
birtist í kosningunum. Við mörg
hefðum að vísu kosið að þjóðin
hefði valið á annan veg. Við,
sem aðhyllumst vestrænt lýð-
ræði, hörmum það hve mikill
hluti landsmanna fyllir flokk
kommúnista, flokk, sem berst
gegn öllu persónufrelsi, fótum
treður öll helgustu mannrétt-
indi og vill koma í veg fyrir
frjálsa skoðanamyndun í þjóð-
félaginu. Þá verða eingöngu
haldnir „fundir þar sem allir
þegja nema Einar,“ eins og Kr.
E. A. vill helzt hafa þá. En
hversu mjög, sem við lýðræðis-
sinnar óskum eftir því, að komm
únistum fækki í landinu bæði
utan þings og innan, þá erum við
sammála um það að ekki verður
á móti þeim unnið með því að
halda í rangláta og úrelta kjör-
dæmaskipun og óhæft kosninga-
fyrirkomulag. Á móti kommún-
ismanum verður aðeins harizt
með heilbrigðu stjómarfari í
réttlátu lýðræðisþjóðfélagi. Lög-
gjafarsamkoma, sem er skipuð
í samræmi við vilja þjóðarinnar
er hæfari og líklegri til að mynda
starfhæfa og sterka stjóm heldur
en þing, sem er bara skrípamynd
af skoðunum fólksins. Þess vegná
væntir þjóðin þess, að Alþingi
myndi nú slíka stjórn, nú þegar
við erum að lifa tímamót í is-
lenzkum stjórnmálum.
3.
Þá eru það nokkur orð um
pólitíkina í útvarpinu. Allt frá
því útvarpið tók til starfa hafa
flokkarnir rætt landsmálin í út-
varpinu fyrir hverjar kosning-
ar. Og síðan hafa a. m. k. 12
sinnum verið kosningar á 30 ár-
um. í öll þessi skipti hafa um-
ræðurnar verið í sama eða svip-
uðu formi. Satt er það, að flutt-
ar hafa verið margar snjallar
ræður, enda hafa flokkarnir
jafnan teflt fram sínum mestu
mælskumönnum. Rökfesta Jóns
Þorlákssonar og hinn einkar
glöggi málflutningur hans naut
sín oft einkar vel í útvarpi.
Glæsileg mælska Tryggva Þór-
hallssonar mun oft hafa haft
mikil áhrif úti á landi. En þó
mun líklega enginn útvarpsræðu-
maður hafa notið sín eins vel á
þessum vettvangi og gáfnagarp-
urinn fjölhæfi Magnús Jónsson.
Málflutningur hans er eitt af því
minnisstæðasta úr pólitískum
umræðum útvarpsins.
En þetta tilheyrir allt liðna
tímanum. Ég held (og er ekki
einn um þá skoðun) og pólitísk-
ar útvarpsumræður í því formi,
sem þær eru nú, hafi lifað sitt
fegursta. Fólkið er orðið leitt á
þeim. Það er að hætta að hlusta
á þær eins og það gerði áður,
einkum vegna þess að flokkarnir
eru hættir að nota þetta tæki-
færi til að rökræða málin. Nú
sendir hver flokkur fram álit-
legan hóp manna. Hver heldur
eina ræðu, stutta eða langa, og
svo heyrist ekki í honum aftur.
Enginn kemur til að svara fyrir
sig, enda þótt á hann hafi verið
deilt. Allar rökræður eru útilok-
aðar með því fyrirkomulagi.
Stjórn útvarpsins ætti að hafa
forgöngu um að breyta hér um
til batnaðai'. Ég ætla ekki að
ræða um það, að þessu sinni í
hvaða formi þetta ætti að vera.
Sjálfsagt eru til nógar fyrir-
myndir hjá nágrannaþjóðum
okkar, sem hafa mætti til hlið-
sjónar. En það er alveg víst, að
það þarf að blása einhverju lífi
í þessar kulnandi glæður. Það
þarf að gefa þessu stirðnaða
formi nýtt innihald.
4.
Og svo eru það að lokum nokk-
ur orð um konurnar og kosn-
ingarnar. — Á hinu nýkjörna
Alþingi eru aðeins tvær konur.
Þær eru báðar í Reykjavík og
þær eru báðar í Sjálfstæðis-
flokknum. Þetta munu reykvísk-
ar konur kunna að meta við
Sjálfstæðisflokkinn. En konur í
öðrum kjördæmum skulu líka
minnast þess, að það er Sjálf-
stæðisflokkurinn, sem hafði for-
göngu um'að koma á hinni nýju
kjördæmaskipun. Og ef þær
vilja, geta þær komið konu á
þing í hverju einasta kjrödæmi.
Úr kjördæmunum utan Reykja-
víkur
þingmenn
hverju, að meðtöldum uppbót-
arþingmönnum — alls 45. 1 þess-
um fjölmenna hóp er engin
kona. Þær virðast ekki búnar að
átta sig á þeirri breytingu, sem
orðin er. Nú er aðstaðan allt
önnur en þegar barizt var af
hörku um 1—2 þingsæti í litlu
kjördæmunum. Konur eiga ekki
að sætta sig við annað en eiga
1—2 fulltrúa úr sínum hóp í
hverju hinna nýju kjördæma.
Því þær þurfa þess. Þeim er á
því brýn nauðsyn, vegna þess,
að eins og nú er, mun enginn
þegn þjóðfélagsins hafa eins
erfiðu hlutverki að gegna og
sveitakonan íslenzka. Hún er
búin að missá allan vinnukraft,
sem hún hafði áður fyrr í rík-
um mæli, og óvíða í sveitum eru
orðin aigeng þau eftirsóttu
heimilistæki og þægindi, sem
þykja orðin sjálfsögð í hverju
húsi kaupstaðarbúans. Airk þess
eru störf sveitakonunnar svo
bindandi að hún getur aldrei tek-
ið sér frí, hvorki virkan dag né
helgan, árið um kring. Það gef-
ur auga leið, að ekki munu ís-
lenzkar konur lengi sætta sig við
slíkt hlutskipti, enda eiga þær
ekki að gera það. „Þetta land á
ærinn auð“, svo að með nútíma
tækni á þjóðin ekki að þurfa að
ofbjóða neinu barni sínu með of
mikilli vinnu. Þess vegna þurfa
konurnar í kjördæmunum úti á
landi að eignast sína fulltrúa á
Alþingi til þess að túlka þar
málstað sinn og halda þar á sín-
um hlut eins og efni standa til.
Kvennasamtökin í landinu munu
nú þegar hafa undirbúið frum-
varp til laga um orlof húsmæðra
og munu hafa í hyggju að fá
það flutt á Alþingi. Hér skal engu
spáð um afdrif þess. Hver sem
þau verða í byrjun, má minna á
það, að ekki fellur tré .við fyrsta
högg. Hins vegar er ekki ólík-
legt að þetta mál — eins og fleiri
hagsmunamál húsmæðra — færi
sveitakonunum heim sanninn um
það, að þeim ber að nota sér hina
nýfengnu aðstöðu til að eignast
fulltrúa á Alþingi.
NORRÆNU leikaravikunni|
í svokölluðu lauk í Stokkhólmií
l fyrir nokkrum dögum. ÞarJ
ívoru mættir 6 leikarar, einm
^frá hverju Norðurlandannaí
l nema tveir frá Finnlandi, því|
iþar eru samtök bæði sænsku-|
jmælandi og finnskumælandi(
ileikara. Fulltrúi ísl. leikara'
Jvar Lárus Pálsson.
Á myndinni eru talið írál
Jvinstri: Berit Gustafsson frá?
íMalmö, Márta Laurent frái
?Helsinki, Marguerite Viby frá^
?Danmörku, Fritz Hugo Back-
|man frá Finnlandi, Lárus Ing-
Jóifsson frá íslandi, GunnarJ
jSjöberg, formaður sænsku leik|
iarasamtakanna, Heimo Lepi-
?sto frá Stokkhólmi og Tor^
ÍStokke frá Ósló.
Leikaravikur hafa verið)
l haldnar í öllum Norðurlönd-
Fuchs og Hillary heilsast.
Hjarn og heiðmyrkur
Frásögn Fuchs og Hillarys
af förinni þvert yfir Ant-
arktiku.
Útgefandi: Skuggsjá.
TVEIR eru þeir sigrar brezkra
leiðangra á síðari árum, sem vak-
ið hafa almennasta ánægju víða
um heim, m.a. vegna þess, hve
Bretar þóttu vel að þeim komnir.
Annan unnu þeir, er þeir sigruð-
ust á hæsta fjalli veraldar, hinn,
er þeir luku fyrstu förinni, sem
farin hefur verið þvert yfir Ant-
arktíku, Suðurskautslandið. Eng-
ir höfðu lagt eins mikið á sig til
að komast á Suðurpólinn og Bret-
ar og lokatilraunin, för R. F.
Scotts 1911—12, er einn af átak-
anlegustu harmleikunum í sögu
heimskautarannsókna. Það var
engin tilviljun, að endastöðin á
leið þeirra Fuchs og félaga hans
yfir Suðurskautslandið var kennd
við Scott. Og þegar þeir komust
þangað 2. marz 1958, eftir að hafa
ekið yfir ís og hjarn 3472 km leið,
hygg ég, að það hafi verið ofar-
lega í huga þeirra, að nú fyrst
hefði Scott verið reistur sá minn-
isvarði, er sæmdi minningu hans.
Það munu líklega ýmsir ætla, að
með nútíma tækni, á tíma flug-
véla og skriðbíla, séu heimskauta
ferðir lítið erfiðar móts við það
sem var á dögum Scotts og
Amundsens, en ferðasaga þeirra
Fuchs og Hillarys leiðir annað í
ljós. Hér kemur bæði það til, að
ferð þeirra var fyrst og fremst
í vísindalegum tilgangi, og flutn-
ingur því miklu meiri en ella,
og svo það, að veðrátta á Suður-
skautslandinu er þannig, að ekki
er heiglum hent að ferðast þar
um þrátt fyrir nútímatækni og út
búnað. Það er annað en gaman
að ferðast með vélknúnu tæki í
40—50 stiga frosti, og hvassviðri
vikum saman, oft slíku að ófært
er með öllu. Enn eru hundasleð-
arnir oft öruggasta farartækið
þegar í harðbakka slær. Leiðang-
ursmenn áttu við ótrúlegustu
erfiðleika að etja, einkum flokk-
ur Fuchs — Hillary er einn af
þeim mönnum, sem heppnin virð
ist elta. — Raunar tók ferðin yfir
Antarktíku, með viðkomu á Suð-
urskautinu, ekki nema 99 daga,
í stað 100 eins og áætlað var, eri
leiðangurinn í heild tók á þriðja
ár og kostaði tvær vetrarsetur
suður þar.
Ferðasöguna skrifa þeir báðir,
Fuchs og Hillary. Hvorugur
þeirra er sérlega mikill stílisti,
en báðir skrifa mjög viðkunnan-
lega. Frásögn beggja er látlaus og
heiðarleg. Bókin er ein þeirra er
vinnur við annan lestur. Hún er
þýdd af Guðmundi Arnlaugssyni,
menntaskólakennara, en Guð-
raundur er þeirrar sjaldgæfu nátt
úru gæddur að kunna ekki að
gera neitt nema vel. Þýðingin er
þjál og lipur, á góðu máli. Hann
fylgir gamalli og góðri reglu er
hann þýðir erlend örnefni svo
sem Ram Bow Bluff: Hrútshyrna
eða Mount Faraway: Fjarritind-
ur. Minni ástæða finnst mér til
að umskrifa mannanöfn. Úr því
nafnið John er notað óbreytt virð
ist ekki frekari ástæða til að
breyta Peter í Pétur. Þetta skipt-
ir þó litlu máli. Mörg vísinda-
heiti eru vel þýdd, en betur kann
ég við að nota skaftfellska heitið
jökulsker en hið grænlenzka
núnatakk um sama fyrirbæri.
Bókin er ágætlega myndskreytt
og eru einkum litmyndirnar mjög
til prýði. Bandið smekklegt og
frágangur annar með ágætum.
Myndin af keisaramörgæsinni aft
an á hlífðarkápunni er ein hin
dásamlegasta mynd af móðurást
og móðurstolti sem ég þekki,
enda hefur hún farið frægðarför
um heimspressuna, og er leitt, að
hana skuli elrki einnig vera að
finna inni í bókinni.
Bækur gerast nú ærið dýrar og
stingur verð þeirra óþyrmilega í
stúf við þær staðhæfingar á æðri
stöðum, að verðlag í þessu landi
hafi haldizt óbreytt síðasta ár.
En þótt ferðasaga þeirra Fuchs
og Hillarys geti ekki talizt sér-
lega ódýr, hygg ég þó, að bæði
með tilliti til innihalds og um-
búnaðar sé hún með ódýrari bók-
unum í bókaflóði haustsins, því
óneitanlega er þetta eiguleg bók.
Sigurður Þórarinsson.