Morgunblaðið - 09.12.1959, Blaðsíða 15

Miðvikudaerur 9. ðes. 1959
MÖRCTJWPT.AÐIQ
15
Þjóðsagnabók Asgríms
ÞJÓÐSAGNAMYNDIR og ís-
lenzkar þjóðsögur. — Einar
Ólafur Sveinsson ritaði inn-
gang og sá um útgáfuna. —
Bókaútgáfa Menningarsjóðs.
Reykjavík 1959.
ISLENZKAR bókmenntir voru
löngum fáskrúðugar af mynd-
skreytingum. I seinni tíð hefur
það þó færzt í vöxt að myndlist-
in seti sinn svip á bækurnar.
Þjóðsögur og ævintýri hafa
orðið annarra þjóða listamönn-
um efni í margs konar listaverk,
og komið hafa út myndskreyttar
þjóðsagnabækur. En í því efni
höfum við orðið útundan, því
að fáir listamenn okkar hafa
notað sér af þeim auði til list-
rænnar myndsköpunar, að und-
anteknum Ásgrími Jónssyni, sem
hafði allt frá fyrstu námsárun-
um í Kaupmannahöfn, málað og
teiknað mikinn fjölda slíkra
mynda, eins og glögglega sást á
síðustu yfirlitssýningunni á verk-
um hans. Þar gaf að líta bæði
stór og smá olíumálverk, penna-
og blýantsteikningar og vatns-
litamyndir úr heimi þjóðsagna
og ævintýra. Og nú hefur verið
valið úr þjóðsagnasafni Ásgríms
til prentunar 50 myndir, þar af
10 prentaðar í litum, ásamt 30
þjóðsögum úr safni Jóns Árna-
sonar.
Óhætt er að segja, að allur frá-
gangur Þjóðsagnabókar Ásgríms
er með afbrigðum góður, og
verður ekki annað séð, en að hin-
ar vandasömu litprentanir séu
furðu líkar fyrirmyndunum. En
myndamót öll eru gerð í Prent-
mótum h.f. Bókin er sett og
prentuð í Odda h.f. og Sveina-
bókabandið h.f. annast bók-
bandið.
Ásgrímur Jónsson hefur af
mikilli nærfærni og elju lifað
sig inn í furðuheima þjóðsagn-
anna. — Aðalverkefni hans á
langri ævi voru landslagsmyndir
í öllum þeim breytileik láðs og
lagar, og þeirra unaðsemda ljóss
og skugga bjartra sumardaga,
og sýna þjóðsagnamyndir hans,
að hann gat trauðla hugsað sér
verur og viðburði nema í ís-
lenzku landslagi. 1 teikningunum
má greinilega sjá veðra- og ljós-
brigðin, sem einkenna svo mjög
landslagsmyndir Ásgríms.
í hinu afbarða greinargóða
yfirliti prófessors Einars Ól.
Sveinssonar, sem hann ritar um
þjóðsögurnar og Ásgrím segir
hann meðal annars:
....Það er alkunna að Ás-
grímur málaði fyrr á árum oft
með mildum litum; er þá yfir
mörgum gömlu myndunum hans
eins konar þróttur og ró, alvara
og kyrrð. Þessu gætir lika í göml-
um þjóðsagnamyndum, bæði mál-
verkum og teikningum; í mál-
verkunum dekkir hann þá oft
litina til að fá drauga- og huldu-
blæ á myndirnar. Síðar fer hann
að mála með sterkari litum, þrótt
urinn verður auðsærri og mynd-
irnar magnaðri og margoft gædd-
ar meiri hreyfingu, unz síðustu
myndirnar braga í glóandi lita-
dýrð, stundum með miklum
ókyrrleika og flugi. Sama þró-
unarferil má rekja í málverkum
úr þjóðsögum. í endurminning-
um sínum segir Ásgrímur ,að
hann hafi snemma, eða á öðr-
um tug aldarinnar, tekið að mála
þjóðsagnamyndir sterkum litum;
þetta færist mjög í aukana síð-
ar, og listamanninum eykst ör-
yggi í að tjá það sem honum býr
í brjósti. Hliðstæð þróun á sér
stað í teikningunum“.----„Ás-
grímur tók aftur og aftur sömu
efnin til meðferðar, og sýnir
það, hve hugstæðar þjóðsögurn-
ar voru honum. Skemmtilegt er
að bera saman þjóðsagnamyndir,
sem hann hefur gert á ýmsum
tímum. Þar gætir stöðugrar til-
breytni í aðferð og tækni. Jafn-
vel í myndun frá síðari áratug-
um, þar sem sama sagan, stund-
um sama atvikið, er tekið til
meðferðar, sér Ásgrímur efnið
frá nýjum og nýjum hliðum.
Gaman er að athuga „Nátt-
tröllið“ þar sem listamaðurinn
gerir í upphafi mynd, sem er
undirstaða allra hinna, og allar
lúta að svipuðu skeiði sögunnar,
rétt um það bil, þegar dagur er
að koma á loft. Elzta gerðin er
olíumálverk frá 1905. Niðurskip-
un er ákaflega skýr. Vinstra meg-
in neðan til situr stúlkan á rekkju
Það er Gissur í Botnunu
sinni, hægrá megin að ofan er
tröllið á glugganum, og bak við
það er dökkblágrár himinn með
nokkurri glætu. Gluggakistan er
umgerð um tröllið, en fjöl yfir
rúminu og stoð um stúlkuna, og
er þetta skýrt. Á svipaðan hátt
er andlit tröllsins mikið til skýrt,
og slær á óljósan grábleikan lit.
Yfir allri myndinni er mikil ógn“.
Og enn segir prófessor Einar
Ól. Sveinsson:
„....Auðsætt er að Ásgrímur
hefur sótzt eftir hinum veiga-
miklu og hrikalegu efnum. Mjög
mikið hefur han fengizt við æv-
intýri ,og er þetta þar allra auð-
sæjast. Þar er innan um grúi
efna, sem draga mætti listamenn
til ljóðrænnar meðferðar; sjálf-
sagt kveður meira að hinum
stórbrotnu og magnþrungnu efn-
um, og til þeirra leitar Ásgrím-
ur. Nefna má, hve oft hann gerir
myndir af tröllum, geysistórum,
villtum og afskræmilegum, og
hjá þeim sjást mennirnir svo
undurlitlir og varnarlausir móti
þessu ofurefli. Einkum vil ég
benda á hvítu konuna, sem aft-
ur og aftur stendur andspænis
trylltum óvættinum.
Næst ævintýramyndunum að
fjölda er sá flokkur, þar sem
Ásgrímur tekur til meðferðar
tröllasögur þær, sem gerast á ís-
landi. Þær eru auðvitað alveg
nátengdar íslenzku landslagi....
í tröllasögunum rekumst við aft-
Framh. á bls. 22.
2
LESBÓK BARNANNA
Njálsbrenna og hefnd Kára
75. Hallur af Síðu off Kolur,
lonur hans, og þeir sex sam-
an riðu nú í IfoU.
Þorgeir var úti og svo Kári
•C menn þeirra, því að þeir
fceundu ferð Halls. En er þeir
riðu í túnið, gekk Þorgeir fi
móti honum og tók hann af
baki, og minntust þeir Kári
háðir vil hann »c leiddu
hann fi stofu inn og settu
hann á pall í hásæti og spurðu
hann margra tíðinda. Var
hann þar um nóttiiuu
•
76. Um morguni nn eftir
vakti Hallur til máls við Þor-
geir ura sættina.
Þorgeir svarar: „Kunnugt
má þér það vera# að ég vildi
engum sættum taka vll
brennumenn".
„Allt var það annað^, seshr
Hallur, „þér voruð þá víg-
reiðir. Hafið þér nú og mikið
að gert um manndráp síðan*".
Kári mælti þá: „Þess vil ég
biðja þig, Þorgeir, að þú sætt-
ist, þvi að þinn hlutur mi
ekki verða betri en góður“.
77. „Uit þjkir mér að ssett-
ast og skiljast við þig, nema
þú takir slíka sætt, sem ég
tek“, segir Þorgeir.
„Eigi vil eg það‘% segir Kári
að sættast, en þó kalla ég nú
að við höfum hefnt brenn-
eg vera óhefnt, og ætla eg
mér það einum, slíkt sem eg
fæ að gert“.
En Þorgeir vildi eigi fyrr
sættast en Kári sagði á ósótt
sína, ef hann sættist eigi.
með hinni mestu sæmd og
létti eigi fyrr en hann koin
til Svánafells.
Hallur sagði Flosa allt frá
erindum sánum og svo það,
að Þorgeir vildi eigi fyrr s*tt-
ast, en Kári sagði á ósátt síua,
ef hann sættist eigi.
3. árg. ★ Ritstjóri: Kristján J. Gunnarsson ^ 9. des. 1959
Tunglflaugín
í jólafríinu hefur þú
ágætan tíma til að útbúa
tunglflaug.
Bolur flaugarinnar er
gerður úr þunnu kartoni.
Hliðarnar A og B eru
límdar saman, þó þannig,
að stélstýrin fjögur eru
ekki límd, heldur beygð
út til hliðanna. Rauf er
klippt upp í aftari end-
ann.
Tvinnakefli er notað I
skotpallinn. Tvö göt erw
boruð í brúnirnar eins og
It U.tl.r rei« uá í br.ut