Morgunblaðið - 26.03.1960, Blaðsíða 11

Laugardagur 26. marz 1960
MORGUNBLAÐIÐ
11
HLUTABR1EF
IIIIIIMIIIIÍIÍIIIÍIIIÍ
EITT HUNDRAÖ KRÓNUM

í stærstu verstuð landsius, III. greln
Móðurfélag íslenzku
landhelgisgæzfunnar
Rætt við Þorstein Jónsson í Laufdsi urr BjÖrgunarfélag
Vestmannaeyja, stofnun þess og störf
Rætt við Þorstein í Lautási
Að þessu tilefni snúum við
okkur nú til Þorsteins Jónsson
ar í Laufási hins kunna sjó-
sóknara og útvegsbónda, sem
á stofnári félagsins var skip-
stjóri í Eyjum og því vel kunn
ugur sögu þess og fram-
kvæmdaárum.
Þorsteinn í Laufási segir svo
frá:
— Það var í rauninni Hjalti
Jónsson, sem á pingmálafundi
1914 átti uppástunguna að
stofnun björgunarfélags í Eyj-
um. Var þetta að sjálfscgðu
hugsað sem kosningabeita, ef
svo má segja.
Á fyrstu árum vélbátaúc-
gerðarinnar hér í Vestmanna
eyjum urðu slys ekki alvar-
leg, þ.e.a.s. árin 1906 og 7. En
Gamli Þór á siglingu út
ísafjarðardjúp
E R blaðamaður Morgun-
blaðsins var nýlega stadd-
ur í Vestmannaeyjum,
fékk hann að sjá allmerki-
legt skjal. Er það hlutabréf
í Björgunarfélagi Vest-
mannaeyja hf. Þessi félags-
skapur var stofnaður fyrir
40 árum. Þótt hinn raun-
verulegi stofndagur væri
nokkru fyrr, telja Vest-
mannaeyingar almennt af-
mæli félagsins bundið við
þann dag, er björgunar- og
varðskipið Þór kom til
Vestmannaeyja, hinn 26.
marz árið 1920. Með grein
þessari birtum við mynd
af einu hlutabréfanna í
þessu gagnmerka björgun-
arfélagi, sem hiklaust má
telja upphaf íslenzkrar
landhelgisgæzlu og raunar
íslenzkrar björgunarstarf-
sefi.
Á þessu hlutabréfi stenduv:
Björgunarfélag Vestmanaeyja
hf. Hlutabréf. Litra B nr. 144.
ísleifur Magnússon, London,
Vestmannaeyjum, eða sá, sem
síðar á löglegan hátt eignast
hlutabréf þetta, er eigandi að
eitt hundrað krónum í Björg-
unarfélagi Vestmannaeyja hf.
með öllum réttindum félags-
manna og háður þeim skyld-
um er lög félags ákveða. Vest-
mannaeyjum 15. dag október-
mánaðar 1920. í stjórn félags-
ins: Sigurður Sigurðsson, Jó-
hann Þ. Jósefsson, Karl Ein-
arsson.
Þannig hljóðar texti hins
merka hlutabréfs, sem nú er
raunar einskis virði og að-
eins eitt af minningarskjölun-
um um hið merka framtak
Vestmannaeyinga, er þeir á
sínum tíma stofnuðu sitt eigið
björgunarfélag og hver Eyja-
búi, sem eitthvert fé hafði
undir höndum ,lagði stofnfé
til.
Bráðabirgðastjórn félagsins
er kosin á almennum borg-
arafundi, sem haldinn var 3.
ágúst 1918.
— En hvernig gekk svo söfn
unin að hlutafjárloforðum,
Þorsteinn, spyrjum við.
— Þau gengu vonum fremur
vel. Ég minnist þess ekki að
nokkur hafi svikið sitt hluta-
fjárloforð er á hólminn kom,
en hlutabréfin eru öll gefin
út 15. okt. 1920, þó skipið
kæmi veturinn áður.
Sigurður lyfsali ötull að safna
— Ég minnist þess að Sig-
urður heitinn lyfsali var einna
mestur framkvæmdamaður
um söfnun hlutafjár til hins
nýja björgunar- og gæzlu-
skips. Hann mun hafa farið
inn á svo til hvert heimili hér
í Eyjum, þar sem nokkurs fjár
var von. Hann gerði mönnum
ljóst, hve mikið nauðsynja-
mál þetta væri öllum Eyjabú-
um. Éinu sinni kom hann
heim til mín, er ég var nýkom
inn af sjó, og var kominn upp
í rúm. Vildi ég fara að sofa,
en Sigurður tók ekkert tillit
til þess, heldur settist á rúm-
stokkinn hjá mér og fór að
biðja mig um aukið framlag
til skipakaupanna. Ég hafði í
upphafi lofað 1000 krónum,
en nú vildi Sigurður að ég
bætti við það og sagðist ekki
fara fyrr en ég hefði veitt hon
um úrlausn. Á þessum árum
átti ég mörg börn í ómegð en
litinn veraldarauð, en þrátt
fyrir það hreyfði Sigurður sig
ekki fyrr en ég hafði lofað
honum 250 krónum í viðbót
við upphaflega loforð mitt og
seinna hafði hann enn út úr
mér 250 krónur og þar með
var framlag mitt orðið 1500
krónur. Þannig mun hann á-
reiðanlega hafa leikið fleiri
en mig.
—Og svo kom nýi Þór, sem
nú er almennt með þjóðinni
nefndur gamli Þór. Var þá

árið 1908 farast hér fjórir bát
ar við Vestmannaeyjar og
varð manntjón af einum
þeirra og einn maður fórst af
öðrum. Næstu árin þar á eftir
mátti heita að á hverju ári
færust einn og tveir bátar.
Bretar hjálplegir
Þær bjarganir, sem urðu á
þessum árum, voru fyrst og
fremst brezkum togurum að
þakka, sem þá stunduðu mjög
mikið veiðar hér við Vest-
mannaeyjar. Komust jafnvel
upp í á annað hundrað skip
Þorsteinn Jónsson, út
vegsbóndi í Laufási
hér, sem lágu í landvari. Þá
var oft og einatt leitað til
þessara skipa um hjálp og
brugðust þau oft vel og drengi
lega við. Á fyrri stríðsárun-
um hverfa Englendingar al-
gerlega af miðunum og er þá
til engra að leita með hjálp,
ef alvarleg slys bar að hönd-
um. Á þessum árum er því
mjög farið að hugsa um að
afla björgunarskips.
Árið 1918 farast hér tveir
bátar við eyjarnar með allri
áhöfn og herðir það enn á að
málinu sé hrint í framkvæmd.
ekki mikið um að vera Þor-
steinn?
Verðlaun þeim, er fyrstur
sæi Þór
— Jú, vissulega var það.
Skipið var búið að vera 13 sól-
arhringa á leiðinni frá Dan-
mörku og var það óvenjulang
ur tími, enda fékk það
vonzkuveður alla leiðina hing
að til íslands. Menn voru orðn
ir órólegir út af því, hvort
eitthvað hefði nú komið fyrir
þetta dýrmæta björgunarskip
okkar Vestmannaeyinga. Og
ég minnist þess að Sigurður
lyfsali lofaði þeim verðlaun-
um, er fyrstur sæi Þór. Þetta
skeði á bannárunum og mun
loforðið hafa verið ein flaska
af spiritus. Ég man að ég
hringdi til Sigurðar strax og
ég sá skipið, en þá var kom-
inn hér innanbæjarsími í Eyj-
um, og sagði honum frá því
og krafðist verðlaunanna. —
Svar Sigurðar var það að nú
væri endalaust verið að
hringja í sig. Allir höfðu séð
hið nýja skip og allir vildu
fá verðlaunin greidd. Ekki
veit ég hvernig fór um verð-
launaveitinguna, en hitt er
víst að á heimili Sigurðar var
vel veitt þetta kvöld og mun
þar hafa verið mikill fagnaður
fram eftir nóttu.
Þór var það stórt skip að
hann gat ekki lagzt að
bryggju hér inni í höfninni.
Það varð því að flytja öll
föng um borð í hann á smá-
bátum og oft varð hann að
liggja úti fyrir höfninni eða
jafnvel utan við Eiði. Mörg-
um fannst að í of mikið væri
ráðizt með kaupum á svo
stóru og viðamiklu skipi en
þeir sem að málinu stóðu voru
stórhuga hugsjónamenn og
máttu þeirra réði. í upphafi
hafði hið opinbera þegar ríkan
skilning á málinu og styrkti
útgerðina eftir föngum. Kaup
þessa skips sýna að ef menn
hafa nógu sterkan vilja, þá er
enginn vandi að framkvæma
erfið verkefni. Vissulega má
telja, að kaupin á Þór hafi
verið mikið afrek fyrir ekki
stærra bæjarfélag en Vest-
jnannaeyjar voru í þá daga.
Skipherra-nafnið
Þegar Þór kom hingað i
fyrsta sinn lagðist hann úti
fyrir Eiði. Ekki var haft ann-
að samband við hann fyrsta
kvöldið en ljósmerkjaskeyti
munu hafa farið á milli lands
og skips. í þessu sambandi vil
ég geta þess að Sigurði lyfsala
mun hafa þótt skipstjóranafn
of viðalítið fyrir yfirmann
þessa volduga skips og mun
hann vera sá er fann upp
nafnið skipherra, sem enn er
notað um varðskipstjóra hér á
landi.
Þór var fyrst og fremst hugs
aður sem hjálpar- og björgun-
arskip fyrir báta.hér við Eyj-
arnar, en hlutverk varðskips-
ins þá ekki metið mikils. Af
þeim sökum var ekki þegar
í upphafi fengin byssa á skip
ið og mun Sigurður lyfsali
hafa ráðið þar mestu um. Það
gilti um hann eins og svo
marga hugsjónamenn, að hann
var nokkuð barnalegur í sér
og þótt hlutverk Þórs væri að
öðrum þræði að halda skip-
um utan íslenzkrar landhelgi,
taldi hann að svo mikil ógn og
virðing mundi standa af hinu
nýja skipi, að erlendu togar-
arnir mundu hlýða því þegar
er þeir sæu það. Þetta fór
vissulega á annan veg og af
þeim sökum mun hafa í upp-
hafi tapazt mikið af landhelg-
issektum.
Framhald á bls. 12.