Morgunblaðið - 24.04.1960, Blaðsíða 13

Sunnudagur 24. apríl 1960
MORGVTSBLÁÐIÐ
13
Frá Allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna.
REYKJAVÍKURBRÉF
Verður íslend-
ingur forseti
Allsherjarþings
S.Þ.
Kunngert hefur verið, að Thor
Thors, sendiherra, muni verða í
kjöri í eina mesta virðingarstöðu
á alþjóðavettvangi, þ. e. a. s.
sem forseti Allsherjarþings Sam-
eir.uðu þjóðanna. Á þessu stigi
er óljóst, hverjar líkur eru fyr-
ir sigri íslendingsins, en tveir
mótframbjóðendur eru, annar
frá kommúnistaríkjunum, en
hinn er. írinn Boland. Ekki er
talið líklegt, að frambjóðandi
kommúnista sigri, en hins veg-
ar munu írar þegar hafa tryggt
sér stuðning ýmissa vestrænna
ríkja.
Menn gera sér naumast næga
grein fyrir því, að kjör íslend-
ings í þessa stöðu væri ekki ein-
ungis sigur einstaklingsins, sem
kjörinn væri, heldur hefði það
einnig mikla þýðingu fyrir álit
og virðingu þjóðarinnar. Þetta
byggist á því, að afstaða hinna
ýmsu ríkisstjórna og sendinefnda
þeirra til einstaklingsins mark-
ast að verulegu leyti af skoð-
unum þeirra á stjórn hans og
þjóð.
Thor Thors er sá maður, sem
hvað drýgstan þátt hefur átt í
því að mynda það álit, sem með-
al hinna sameinuðu þjóða er á
afskiptum Islendinga af málefn-
um samtakanna. Persónulega er
því enginn Islendingur betur að
því kominn að verða forseti Alls-
herjarþingsins. En auðvitað
væri sigur hans þó fyrst og
fremst íslenzkur sigur.
Kommúnistar «egn
sigri síns lands.
Af þessum sökum óska allir
Islendingar þess, að Thor Thors
muni ná kosningu. Ritstjóri
stjórnarandstöðublaðsins, Tím-
ans, hefur nýlega ritað skyn-
samlega og drengilega grein um
þetta mál. Hefur hann ekki látið
fyrri stjórnmálaerjur flokks síns
og þess Islendings, sem valizt
hefur til að vera í kjöri fyrir
land sitt, hafa áhrif á afstöðuna
í þessu utanríkismáli.
Hins vegar eru kommúnistar
samir við sig, er þeir ráðast að
Thor Thors af venjulegri
smekkvísi. Þessa aðstöðu þeirra
væri gott að geta skilið á þann
veg, að þeir teldu sig þurfa að
hefna sín á gömlum andstæð-
ingi og í ofboðinu sézt yfir, að
þeir sköðuðu hann ekki fyrst og
fremst, heldur þjóð sína.
En þessi skoðun verður að
teljast mjög vafasöm með tilliti
til þess, að í íslenzkum utan-
ríkismálum hefur afstaða komm-
únista ætíð markazt af hags-
munum erlends stórveldis. Og í
þessu máli er engum blöðum um
það að fletta, að kommúnistar
mundu fagna, ef íslenzki full-
trúinn félli fyrir Tékkanum, sem
að þessu sinni er í framboði fyr-
ir kommúnistaríkin.
Afvopnunarmálin
1 sjálfheldu.
En það er ekki einungis með
tilliti til kosningar forseta Alls-
herjarþingsins, sem kommúnist-
ar dansa á línunni þessa dagana.
Rúsar hafa fyrir skömmu sent
íslenzkum stjórnarvöldum ósk
um, að þau styðji „allsherjar af-
vopnun“. Og þennan boðskap
þeirra hefur Einar Olgeirsson
tekið að sér að flytja á Alþingi.
Undanfarin ár hafa áþekkar
áskoranir ráðstjórnarríkjanna
verið sendar víða um veröld
þegar staðið hafa yfir sérstakar
áróðursherfei'ðir. I þetta skipti
var boðskapurinn sendur út í
sambandi við afvopnunarráð-
stefnuna í Genf og aðra ráð-
stefnu, sem á sama stað hefur
verið háð um bann við kjarn-
orkusprengj utilraunum.
Venjulega hefur það verið all-
góð vísbending um hugarfar
Rússa í slíkum viðræðum, hvort
áróðursorðsendingum hefur ver-
ið dreift út, og því meir sem að
áróðrinum hefur kveðið, þeim
mun ólíklegra hefur verið, að
þeim dytti í hug að reyna að
ná samkomulagi.
Nú hefur þannig farið, að báð-
ar ráðstefnurnar hafa orðið
árangurslausar til þessa, svo ^ð
enn virðast Rússar ófúsir til
samninga. En á hverju strand-
ar, þegar báðir aðilar segjast
vilja afvopnast og banna kjarn-
orkuvopn?
Svarið við þeirri spurningu er
einfalt, ef óllum hjúp orðskrúðs
er svift frá. Vesturveldin vilja
eðlilega ekki afvopnast nema
tryggt sé að kommúnistaríkin
geri það lika, og þau vilja
ekki banna kjarnorkusprengjutil
raunir nema tryggt sé, að Rúss-
ar geri ekki slíkar tilraunir á
laun. Með öðrum orðum: Vest-
urveldin viija eftirlit með af-
vopnun og með því, að banni við
kjarnorkusprengjutilraunum sé
framfylgt, en allt eftirlit hefur
verið eitur í beinum Rússa.
Herstvrkur Rússa
er mikill.
Auðvitað væri mesta glapræði
af lýðræðisríkjunum að afvopn-
ast, án þess að tryggt væri, að
Rússar gerðu það líka. Fram að
þessu hefur herstyrkur Vestur-
veldanna hindrað, að kommún-
istar fylgdu kröfum sínum fram
með vopnavaldi.
Nýlega hefur sjálfur Krúsjeff
upplýst, að herstyrkur Rússa
hafi á árunum 1948—1955 verið
tvöfaldaður og þá orðinn nær
6 millj. manna, eða mun meira
en hann var framan af heims-
styrjöldinni. Fer varla milli
mála, að Rússar hafa þá talið,
að þeir hefðu tækifæri til að ná
hernaðarlegum yfirburðum og
ætlað að nota þá til styrjaldar
eða a. m. k. styrjaldarhótana til
að koma sínu fram.
Síðar hefur komið í ljós, að
þéssar hugrenningar Rússa voru
ekki alveg fjarstæðar, því að
þeir voru komnir fram úr vest-
rænu ríkjunum óvörum í eld-
flaugasmíði og ýmsum vopna-
búnaði. Nú hafa þeir þó sann-
færzt um, að lýðræðisríkin
myndu herða að sér til að halda
hernaðarlegu jafnvægi og því
hafa Rússar fækkað síðan um
meira en helming í her sínum.
En hins er svo að gæta, að
framleiðsluaukning Rússa er yf-
irleitt meiri en í vestrænu ríkj-
unum, svo að þeir munu telja,
að þeir geti komizt fram úr lýð-
ræðisríkjunum hernaðarlega síð-
ar. —
Við verðum að
horfast í augu við
staðreyndir.
Okkur, sem búum við lýðræð-
islegt stjórnarfar og almenna
velmegun, hættir til að álíta, að
hin lélegu lífskjör í kömmún-
istaríkjunum séu vitnisburður
um, að við tökum þeim langt
fram í framleiðsluafköstum. En
það er bæði tilgangslaust og fá-
víslegt að skella skollaeyrunum
við þeim staðhæfingum komm-
únista, að framleiðsla aukist
meira í Rússlandi.
Hitt er svo annað mál, hvort
menn vilja afneita frelsinu til
að gerast hjól í þeirri vél ein-
raeðisins, sem í dag getur fram-
leitt öflugri eldflaugar, en gat j
á dögum Faróanna byggt risa-
vaxna pýramída.
Hannes Pétursson, skáld, benti
nýlega á það hér í blaðinu, að
samkvæmt þeim kenningum
kommúnista, að þjóðskipulag
þeirra væri hið ákjósanlegasta
vegna framleiðsluafkasta og eld-
flaugaafreka, hefði nazisminn
verið fullkomnasta þjóðskipulag,
sem sögur fara af.
Þessi stutta athugasemd Hann-
esar er lokasvar við því, hvort
þjóðskipulagið sé betra, einræð-
isskipulagið eða hið lýðræðis-
lega. Jafnvel þótt framleiðslu-
aukning í lýðræðisþjóðfélögum
geti aldrei orðið eins mikil og í
einræðisríkjunum, þá hljóta
frjálsir menn að berjast gegn
einræðinu og Verja lýðræðið, ef
á þarf að halda.
Við getum slór-
aukið framleiðsl-
una.
Þó að framleiðsluaukningin sé
nú meiri í sumum einræðisríkj-
um en lýðræðisríkjunum, þá er
ekki þar með sagt, að svo þurfi
ætíð að vera. Lýðræðisþjóðirnar
keppast nú um það, nær því
hver ein og einasta, að kasta fyr-
ir borð úreltum kenningum hafta
og ofstjórnar, bæði innbyrðis og
í viðskiptum milli þjóða.
Víða hefur hið aukna frelsi
þegar borið ríkulegan ávöxt,
svo að þær þjóðir, sem lengst
hafa gengið í átt til frelsis, hafa
á örfáum árum skilið eftir eins
og nátttröll þjóðir, sem aftur-
haldssamari voru og héldu við
gömlum höftum og „vinstri"-
stefnu.
Við íslendingar erum ein
þeirra fáu þjóða, sem dagað hafa
uppi í höftum og ófrelsi.
Jóhann Hafstein, bankastjóri,
lýsti nýlega í ágætri ræðu í Varð-
arfélaginu sögu aldarfjórðungs-
baráttu Sjálfstæðisflokksins við
að losna úr fjötrunum, sem hin
fyrri vinstri stjórn lagði fyrst
á þjóðina.
Sú saga verður ekki rakin hér,
en oft vorum við nærri því að
hrista fjötrana endanlega af okk-
ur. Oft náði atvinnulíf að blómg-
ast, en alltaf tókst aíturhalds-
mönnum að koma málum þannig
fyrir, að hert var á fjötrunum
á ný.
Nú eru menn reynslunni rik-
ari, og stjórnarflokkarnir stefna
beint að markinu. Hið nýja frelsi
mun hér eins og annars staðar
stórauka þjóðarframleiðsluna.
En hin frjálslynda efnahagsmála-
stefna, sem lýðræðisþjóðirnar
hafa tekið upp, nýtur sín enn
ekki til fulls. Það er ekki fyrr
en áhrifa hinnar víðtæku frí-
verzlunar fer að gæta, sem
vonir standa til, að framleiðslu-
aukning lýðræðisþjóða verði á
ný meiri en kommúnistaríkj
anna.
Östjórnin
í Mjólkurbúi
Flóamanna.
Menn hafa velt því fyrir sér,
hvernig á því geti staðið, að
Framsóknarflokkurinn berst jafn
vel örvæntingarfyllri baráttu
gegn efnahagsviðreisnninni en
kommúnistar. Að vonum hefur
mönnum dottið í hug, að eitt-
hvað væru samvinnufélögin
tengd þessu jafnvægisleysi Fram
sóknarmanna.
A dögunum kom svo í ljós, að
ekki mundi glæsilegur saman-
burðurinn á rekstri sumra þeirra
a. m. k. og einkafyrirtækja, ef
þau ættu að standa á eigin fót-
um og ekki njóta sérstakrar
pólitískrar verndar. Og það var
að vonum að menn hrykkju við,
er þeir lásu fréttirnar af aðal-
fundi Mjólkurbús Flóamanna og
sáu „hugsjónir samvinnumanna"
í framkvæmd.
Mesta athygli hefur sjálfsagt
i vakið tilboð Landleiða h.f. um
að taka að sér alla mjólkur-
flutninga fyrir búið og lækka
flutningskostnaðinn um 12—
16%. Þessi lækkun nemur yfir
2 millj. króna á ári og nálægt
2 þúsund krónum að meðaltali
á bú á Suðurlandi.
Auðvitað senda Landleiðir
ekki þetta tilboð nema af því,
að þeir teija sig geta hagnazt
á rekstrinum, þrátt fyrir þessa
miklu lækkun. Sést af því hve
óhagkvæmur reksturinn hlýtur
að vera. En þó er annað miklu
stórvægilegra að athuga við
rekstur mjólkurbúsins.
Kostar óstjórnin
meðalbú 9 þúsund
kr. á ári.
Þegar bornir eru saman reikn-
ingar Mjóikurbús Flóamanna
árin 1956—1959 kemur í ljós, að
kostnaður við meðferð mjólk-
urinnar hækkar jafnt og þétt,
en greiðslur til bænda lækka að
hundraðshluta. Þessar tölur líta
þannig út, að bændur fá 1956
greidd 78% en kostnaður mjólk-
urbúsins er 22%, en síðan lækk-
ar hundraðstalan til bænda ár-
lega um 2% og er 1959 orðin
72%, en kostnaður orðinn 28%.
Bændur virðast árið 1959 fá
greiddar kr. 3.29 fyrir líter, en
þó mun þar frá dragast sérstakt
gjald vegna fjarlægðar, þannig
að verðið fari allt niður í kr.
3.21. Ef reksturinn árið 1959
væri hins vegar sambærilegur
við það, sem var 1956, hefðu
bændur átt að fá kr. 3.58 fyrir
líter, og mun reksturinn 1956 þó
ekki hafa verið til neinnar fyrir-
myndar.
Dæmið lítur þá þannig út, að
a. m. k. 29 aura vantar á hvern
einasta mjólkurlíter miðað við
það, að búið væri í dag ekki
rekið á óhagkvæmari hátt en
1956. Kemur þetta líka heim við
það, sem bændur töldu á aðal-
fundinum að vantaði upp á það,
sem vera ætti samkvæmt verð-
lagsgrundvelli sl. árs.
En þessir 29 aurar gera hvorki
meira né minna en 8 millj. kr.
á ári, sem reksturinn er óhag-
stæðari en 1956. Við þessar 8
millj. ætti svo að mega bæta
þeim 2 millj. sem Landleiðir hf.
bjóðast til að lækka flutningana
um. Og ef 10 millj. er skipt nið-
ur á búin á svæði mjólkurbús-
ins, sem eru rúmlega 1100 tals-
ins, sést að af hverju búi eru
teknar um 9.000,— krónur fram
yfir það, sem eðlilegt er.
Einræði á fslandi?
Þegar reikningar Mjólkurbús
Flóamanna eru þannig skoðaðir
og bornir saman, fara menn að
skilja hvers vegna þess er strang
lega gætt, að enginn maður ut-
an stjórnar búsins fái að sjá
reikninga fyrir aðalfund, ekki
einu sinni kjörnir fulltrúar.
Menn fara nú að skilja, hvers
vegna sérstakur maður var lát-
inn standa yfir prentvélinni,
meðan reikningarnir voru prent-
aðir, og þó var það í prentsmiðju
Framsóknarflokksins.
Menn geta nú líka betur skil-
ið, að heppilegra sé að hafa það
kosningafyrirkomulag, að ein-
ungis 40—50 menn, kosnir áður,
hafi atkvæðisrétt á 600 manna
fundi mjólkurbúsins. En fyrir-
komulagið er að öðru leyti sem
hér segir:
„Fulltrúarnir", 40—50 eru
settir saman á fyrstu bekki húss-
ins, næst sviðinu. En uppi á
sviðinu sitja helztu framámenn
Framsóknarflokksins með mikla
doðranta fyrir framan sig, allt
gamlir menn en mikilúðlegir.
Þegar atkvæðagreiðslur fara
fram ganga fyrirmennirnir gjarn
an fremst á sviðið og taka allir
þátt í talningu uppréttra handa,
nema hvað einn á til tneð að
fletta doðröntunum á meðan.
A aðalfundinum á dögunum
var þess svo vandlega gætt, að
’ fiytja þá tillögu, sem stjórninni
i Frarrh. á b«. 14.