Morgunblaðið - 08.06.1960, Blaðsíða 10

10
M ORCV'IS BL AÐIÐ
Miðvikudagur 8. júni 1960
Kecal hjónabandsmiðlari (Eduard Haken).
Listahátið Þjóbleikhússins:
Selda hrúðurin
Camanópera ettir Bedrich Smetana
Tónlistarstjóri; Dr. Vaclav Smetácek
Leikstjóri: Ludek Mandaus
SVO sem alþjóð er kunnugt, með
al annars af mörgum og reyndar
misjöfnum skrifum blaðanna hér,
ákvað þjóðleikhússstjóri að
minnast tíu ára starfsemi leik-
hússins með því, í þessum mán-
uði, að efna til listahátíðar á
vegum leikhússins. — Til þess að
hátíð þessi mætti verða sem fjöl-
breyttust og listgildi hennar sem
mest, varð að ráði að bjóða hing-
að gestum frá hinni heimsfrægu
Pragar-óperu, er flytja skyldu
hér óperuna „seldu brúðina“
eftir Smetana.
Jafnframt var boðið hingað
finnskum og sænskum listdöns*
urum til þess að sýna hér ball-
ettinn „Fröken Julie“ eftir Birgit
Gullberg og undir stjórn höfund-
arins. Ennfremur hafa verið ráðn
ir hingað þekktir erlendir sönv-
arar til þess að syngja í óperunni
„Rigolettó“ og okkar ágæti lista-
maður, Guðmundur Jónsson, kall
aður heim frá Vínarborg til þess
að syngja titilhlutverkið í þess-
ari vinsælu óperu, en það er, sem
kunnugt er, eitt af „glansnúmer-
um“ Guðmundar.
„Selda brúðurin" er talin með
beztu og skemmtilegustu gaman-
óperum, sem samdar hafa verið.
Efni óperunnar og texti er bráð-
fyndið, en það, sem að sjálf-
sögðu gefur óperunm hið mikla
listagildi, er hversu auðug hún
er af heillandi og fjörugri tón-
list, sem er aðgengileg öllum er
hana heyra, enda þótt hún sé með
sterkum þjóðlegum blæ. Smet-
ana samdi fleiri óperur, en
„Selda brúðurin" hefur notið
mestra vinsælda þeirra allra og
má með réttu kallast þjóðar-
ópera Tékka.
Höfundur óperunnar, Bedrich
Sn _uia (f. 1824), nefur jafnan
verið talin mesta tónskáld tékk-
nesku þjóðarinnar fyrr og síðar.
Hann var eldheitur ættjarðar-
vinur, er fann sárt til þungra ör-
laga þjóðar sinnar, er bjó við
harðstjóm og kúgun erlendra
yfirdrottnara. Gætir hinnar
sterku þjóðerniskenndar Smet
ana og ættjarðarástar mjög í tón-
list hans, ekki sízt hinu rismikla
hljómsveitarverki „Föðurland
mitt“, þar sem hann í sex þáttum
lýsir náttúrufegurð Bæheims,
sögnum þjóðarinnar og sögu.
Annars ber tónlist Smetana það
yfirleitt með sér hversu hugstæð
honum hafa verið hrynjandi og
form hinna gömlu bæheimsku
þjóðlaga. Kemur það hvað greini-
legast fram í hinum sérkennilega
samskipti við tékknesku þjóðina,
er talizt geti. Er þó margt sam- j
eiginlegt með þessum tveimur
þjóðum. Báðar hafa þær um
aldaraðir átt við að búa harð-,
stjórn og kúgun erlendra vald-j
hafa. Báðar hafa þær háð langa
og örðuga baráttu fyrir tilveru
sinni og frelsi og báðum hefur
þeim, í þeirri baráttu, dugað
bezt, til sóknar og varnar, forn
og glæsilegur menningararfur,
sem þær hafa borið gæfu til að
varðveita og hlúa að þrátt fyrir
margvíslegar hörmungar, sem að
þeim hafa steðjað.
fsland og Tékkóslóvakía hlutu
hið langþráða sjálfstæði sitt sama
árið, 1918. Rás viðburðanna hef-
ur verið fslandi hliðhollt síðan,
en Tékkóslóvakíu beið hið þung-
bæra og örlagaríka hlutskipti í
upphafi síðari heimsstyrjaldar,
að verða leiksoppur stórveldanna
í hinum pólitísku og hernaðar-
legu átökum þeirra. Er sú harm-
saga öllum kunn.
Vér fögnum af heilum hug
komu hinna ágætu tékknesku
gesta vorra, sem hafa sýnt það
með list sinni hér, að þeir eru
verðugir fulltrúar þeirrar gömlu
og góðu menningar, sem borið
hefur hróður föðurlands þeirra
um víða veröld.
II.
í „Seldu brúðinni" gætir
eigi þess baráttuhugar og þjóðar-
metnaðar, sem svo mjög kemur
fram i öðrum óperum Smetana.
Hér ríkir á sviðinu gleði og
glaumur, söngur og dans, enda er
hátið í hinni friðsælu bæheimska
þorpi, þar sem óperan gerist. —
Meginefni óperunnar er í stuttu
máli það, að Krusina, auðugur
bóndi, vill gifta Mazenku dóttur
sína Vacek syni stórbóndans
Micha. En Mazenka hafnar ein-
dregið þessum ráðahag, enda er
Vacek mesti bjálfi og hún auk
þess heitbundin Jenik, ungum og
fríðum manni í þjónustu föður
hennar. Þar eð svo erfiðlega geng
ur að leysa þetta hjúskaparmál
er leitað til þess aðstoðar hjú-
hefur oft áður stjórnað Sinfóníu-
hljómsveitinni hér og unnið hér
mikilvægt starf í þágu íslenzkrar
tónmenningar, enda nýtur hann
hér meiri hylli og aðdáunar en
flestir aðrir hljómsveitarstjórar
erlendir, er hingað hafa komið.
Hljómsveitarstjórn dr. Smetá-
cek’s er að þessu sinni, sem jafn-
an endranær, með miklum ágæt-
um, enda ber hinn öruggi leikur
hljómsveitarinnar það með sér
hversu náið og nákvæmt sam-
starfið hefur verið með henni og
stjórnandanum.
Leikstjóranum Ludek Mand-
aus, hefur eigi orðið skotaskuld
úr því að koma öllu vel og eðli-
lega fyrir á sviðinu, hvort sem
um hópatriði eða fáar persónur
er að ræða. Og hlutverkaskipunin
er með þeim ágætum að hvergi
gætir misræmis er raski heildar-
svip leiksins. Er það vissulega
miklsvert atriði, sem hér hjá oss
er oft eigi gott sem skyldi.
Hlutverk óperunnar eru all-
mörg. Hin veigamestu þeirra,
Maxenku (sopran), Jenik (tenor)
og Kecal hjúskaparmiðlara
(bassa), syngja þau Milusha Fi-
edlerova, Zdenek Svehla og Edu-
ard Haken. Hlutverk Krusina
bónda (bariton) syngur Jan Kon-
stantin, Ludmilu konu hans
(sopran) Stepharka Jelinkova,
Micha bónda (bassa) syngur
Zdenek Otava, en Nata konu hans
(mezzo-sopran) Milada Cadikovi-
cova. Vacek son þeirra syngur
Oldrich Kovar, en minni hlut-
verk syngja þau Ævar R. Kvaran,
Eygló Viktorsdóttir og Egill
Sveinsson.
Allt eru þetta ágætir söngvar-
ar, sem ánægja er á að hlýða,
hvort sem um sólósöng er að
ræða, dúetta, sextetta, kvartetta
eða kvintetta, en upp á allt þetta
býður þessi fjölbreytta ópera.
Mjög athyglisverð er björt og
falleg sópranrödd Fiedlerovu og
tenor Svehla, sem söng af mikilli
smekkvísi og kunnáttu. Ea mesta
hrifningu vakti þó Eduard Haken
með sinni djúpu og hljómmiklu
bassarödd. Þá var og bráð-
skemmtilegur söngur og leikur
Kovar’s í hlutverki Vacek’s.
Dansarnir, — polka, fúriant og
komedie, sem höfundurinn,
Frantisek Halmazna, stjórnar,
eru léttir og fjörugir. Var dans-
fólkið allt íslenzkt, nema höf-
undurinn, og leysti það hlutverk
sitt af hendi með prýði.
Söngur þjóðleikhússkórsins var
einkar góður, enda á kórinn á a3
skipa þjálfuðum og öruggum
söngkröftum.
Búningarnir, sem eru sérkenni-
legir og fallegir, eru frá þjóð-
leikhúsinu í Prag, en leiktjöldin,
sem eru mjög skemftntileg og
falla vel við leikinn, eru máluð
hér í Þjóleikhúsinu undir umsjá
Simacek.
Óperusýning þessi er athyglis-
verður listviðburður, enda var
henni afburðavel tekið og hljóm-
sveitarstjóri, leikstjóri og söngv-
arar innilega hylltir að leiks-
lokum.
Sigurður Grímsson.
Ludek Mandaus
Ber mikið lof á
íslenzka listamenn
Rætt v/ð Ludek Mandaus leikstjóra
Mazenka (Milusha Fiedlerova) og unnusti hennar Jenik
(Zdenek Svehla).
og heillandi strok-kvartett hans
„Úr ævi minni“.
Það var um Smetana, eins og
svo marga aðra snillinga á sviði
listanna, að hann naut um ævina
lítilar hamingju á veraldarvisu.
Átti hann jafnan við erfiðan hag
að búa, lengst af við þröngsýni
og skilningsleysi margra og öf-
und annarra. Og um fimmtugt
varð hann fyrir því þunga áfalli
að missa heyrnina og síðar minn-
ið. Allt þetta olli honum líkam-
legum og andlegum þrautum, er
urðu honum um megn og hann
lauk ævi sinni í geðveikrahæli
12, maí 1884.
Vér íslendingar höfum eigi til
þessa átt nein menningarleg
skaparmiðlarans Kecals. Hyggur
karlinn að lokum að hann hafi ‘
leyst vandann og er hinn hróð- '
ugasti. Honum bregður því eigi'
lítið í brún er það kemur í ljós 1
að Jenik hefur leikið herfilega á
hann í viðskiptum þeirra, með
þeim árangri að Mazenka fær
sinn Jenik, öllum til ánægju, og
þau lifa í sælu til æviloka, eins og
segir í ævintýrunum.
Sinfóníuhljómsveit íslands og :
Þjóðleikhúskórinn annast tónlist- j
arflutninginn undir stjórn dr. j
Smetácek, en dr. Róbert Abra-
ham Ottóson hefur æft kórinn.
Dr. Smetácek þarf ekki að kynna
fyrir Reykvíkingum. Þessi mikil-
hæfi tékkneski tónlistarmaður
EINS og kunnugt er, stjórnar
Tékkinn dr. Smetacek hljómlist-
arflutningnum í gamanóperunni
„Selda brúðurin". Leikstjóri er
landi hans, Ludek Mandaus.
Hann hefur hrifizt svo af getu
og dugnaði hinna íslenzku sam-
starfsmanna sinna, að fyrir helg-
ina kvaddi hann fréttamenn til
fundar við sig, til þess að geta
komið þakklæti sínu á íramfæri
opinberlega.
Mandaus hefur oft stjórnað
Seldu brúðinni í heimalandi
sínu, en þar að auki í Barcelóna,
Vín og við La Scala í Mílanó.
Átta tékkneskir söngvarar frá
Ríkisóperunni í Prag komu
hingað til þess að syngja í óper-
unni, og eru þeirra á meðal Jan
Konstantin, Eduard Haken, Step-
hanka Jelinkova og Miloslava
(Milusaha) Fiedlerova. Auk tékk
nesku söngvaranna eru 3 íslenzk-
ir, þau Ævar Kvaran, Eygló Vikt
orsdóttir og Egill Sveinsson. Þá
er hingað kominn tékkneskur
ballettmeistari, Frantisek Halm-
azana, og leiktjaldamálari, Old-
rich Simásek, en Gunnar Bjarna-
son hefur málað tjöldm eftir
fyrirsögn hans.
Góðir listamenn á íslandi
Mandaus, sem er leikstjóri við
Ríkisóperuna í Prag, segist víða
hafa farið um heiminn og stjórn-
að óperuuppsetningi í mörgum
löndum, en hvergi segist hann
hafa kynnzt einlægari listamönn-
um en hér. „Selda brúðurin"
segir hann vera mjög þjóðlegt
verk, sem höfði fyrst og fremst
til Tékka, textinn sé barnalegur
og blandaður sterkri þjóðernis-
tiMnningu, og þess vegna sé
skemmtilegt að kynnast því,
hvern skilning íslendingar leggja
í óperuna. Hann kveðst ekki geta
sagt annað en það, að það sé
blátt áfram undursamiegt, hve
hinir íslenzku listamenn hafi
unnið vel að því að gera flutning
inn að miklum listviðburði. Þeir
hafi ekki litið á starf sítt sem
vinnu, heldur hafi þeir leikið og
sungið beint frá hjartanu. Þetta
sé því aðdáunarverðara, þegar
þess sé gætt, að hljómsveitar-
mennirnir búi við hin verstu
skilyrði vegna allt of þröngrar
hljómsveitargryfju. Hún sé svo
liti'l, að ekki sé nokur leið að
færa hér upp óperu eftir t.d.
Wagner, Mozart, Beethoven eða
Gluek. Hér sé einungis hægt að
flytja ,,litlar“ óperur og óperett-
ur. — Þjóðleikhússtjóri skýtur
því hér inn í, að þessi mistök í
byggingu hússins sé ekki hægt að
lagfæra nema með ærnum til-
kostnaði, til þess verði að rífa
hina svokölluðu „svuntu" fram-
an af leiksviðinu, rífa stóreflis
stoðir og reisa nýjar. — Mandaus
hafði nú mörg orð og fögur um
ágæti íslenzku listamannanna,
bæði þeirra, sem starfa við hljóm
sveitina, kórinn og ballettinn.
Ennfremur væri öll tækni í bezta
lagi, svo sem hjá leiksviðsstjóra
og ljósameistara. Kvaðst hann
aldrei hafa unnið með betra fólki.
Hann tók það einnig fram, að
þessi undraverði árangur hefði
ekki náðst, ef skipulag leikhúss-
ins og stjórn væri ekki í réttum
höndum. Hér er því miður ekki
rúm til að endurþylja allt það
lof, sem Mandaus hlóð á alla þá
íslendinga, sem nálægt þessari
Framh. á bls. 23.