Morgunblaðið - 17.12.1960, Page 2

z
M O R C r V p r 4Ð1Ð
Laugardagur 17. des. 1960
Suðurnesjum
Frá Suðurnesjum.
Frásagnir frá liðinni tíð.
Gefið út af Félagi Suður-
nesjamanna í Reykjavík 1960.
,,Víst eru SuSumesin láglend og
sviplítil með gömlum eldhraunum á
stórum svæðum og uppblæstri víðast
annars staðar, og eigi mun hafa ver-
ið litiö upp til þeirra á fyrri tíma
fyrir sérstaka menningu, heldur
miklu fremur verið talin eins konar
Hornstrandir Suðurlands . ..“
Þannig hefst formáli Magnús-
ar Þórarinssonar fyrir bókinni
Frá Suðurnesjum, sem út kom
á þessu ári.
Satt er það, að lág og nakin
eru þau, Suðurnesin, en samt
sem áður engan veginn tilkomu-
lítil. Þeim fylgja einhverjir
rammir töfrar, — þessar hraun-
breiður, með sínum mosa- og
skófagróðri, þessi lágu, oft
móðubláu fjöll og fell í fjarsk-
anum, ströndin með vogum og
nesjum, svartklöppum og sand-
breiðum, skerjum og boðum,
þar sem „hægt í logni hreyfir
sig sú hin kalda undiralda“, —
en brestþungir boðar rísa og
öskrandi brimskaflar falda hvítu
og flana upp á nesin, þegar
gustar. „Margs er og að minn-
ast, eftir þúsund ára sjósókn á
opnum áraskipum" eins og
Magnús Þórarinsson segir líka
— og ekki aðeins fyrir Suður-
nesjamenn. Skyldu ekki aðrir
muna, að á þessar slóðir fóru
þeir í ver sér til bjargræðis,
menn allt austan úr Skaftafells-
sýslu og að minnsta kosti alla
leið norðan úr Skagafirði — og
hvort mundu ekki sæbarðar eða
sandorpnar tóftir fornra bjarg-
ræðisbýla vekja tregablandna
íhugun manna jafnvel af fjar-
lægum slóðum?
í bókinni Af Suðurnesjum er
svo margt forvitnilegt að finna,
að ég vil ekki láta hjá líða að
vekja almenna athygli á henni,
ef það mætti stuðla að því, að
fleiri mættu á eftir fara, því að
sízt mun þurrausinn brunnur-
inn, þó að séra Jón Thorarensen
hafi vel að verið x Rauðskinnu
— auk þess, sem, höfundar þess-
arar bókar leggja fram.
Guðsteinn hreppstjóri Einars-
son ritar um örnefni í landi
Grindavíkur, — og förum við
með hreppstjóra ærna leið með
fjörum öllum, sem munu hvorki
meira né minna en 70—80 kíló-
metra langar. Víða er staldrað
svolítið að heyra um skipstjór-
ann franska, sem hafið sleppti,
en var afar hætt kominn í
hlandfor á hlaði þess bæjar,
sem þá félaga bar fyrst að. Eða
þegar hreppstjóri Grindvíkinga
1 lét svo um mælt, að ekki hefði
og frá sagt einu skipsstrandinu
eftir annað, því að þarna er
fyrir landi mikil fiskislóð og
leið allra skipa, sem koma af
Suðurlandsmiðum eða ætla fyr-
ir Reykjanes frá framandi lönd-
um. Þarna er margur banabás-
inn, og mörg slysaflúðin, en
frækileg björgunarafrek hafa
löngum verið unnin á þessum
slóðum, og við og við leyfir
hreppstjórinn sér að bregða
leiftri kímninnar yfir frásögn-
ina. Einn, sem bjargazt hafði úr
hrömmum hafsins og sat undir
ókleifu bergi, heyrðist mæla
raunalega: „Seint verður það,
sem þeir fá gjöfina sína í kvöld,
gemlingarnir hans Dagbjartar".
Þá er okkur tjáð, að Grindvík-
ingur, sem lá í lungnabólgu,
þegar milcið koníak var drukkið
úr frönsku strandi, hafi alla ævi
síðan minnzt oftast alls á það
ólán sitt .að vera í það sinn
rúmliggjandi. Spaugilegt er og
aftaka reiði sveitunga hans kom
ið honum til að iðrast þess
verknaðar að hella niður heil-
miklu af rauðvíni, en aftur á
móti hefði samvizkan slegið
hann, þegar gamall maður há-
grét missinn. Og loks get ég
ekki stillt mig um að minnast
lauslega á frásögnina af því,
þegar björgunarmenn komu út í
eitt strandaða skipið og þar
reyndust óhreyfðar kræsingar á
borðum. Létu þeir það svo
verða sitt fyrsta verk að gera
þeim viðhlítandi skil. Þökk sé
Guðsteini!
Þá tekur við skrá yfir Fiski-
mið í Grindavíkursjó, og hefur
gert hana Friðrik V. Magnússon,
eftir frásögn Hraunsbræðra í
Grindavík, Gísla og Magnúsar
Hafliðasona — og svo er þá
erindi, sem Kjartan skjalavörð-
ur Sveinsson flutti um þann
hinn mæta mann, Odd V. Gísla-
son, björgunarmála- og bindind-
isfrömuð, og lýkur því á bréfum
séra Odds til Jóns forseta um
framfaramál ýmis. Virðist ísland
sannarlega hafa mikils misst,
þegar séra Oddur tók sig upp
og fór til Ameríku, varð land-
flótta fyrir fátæktar sakir! Séra
Jón Thorarensen kemur þarna
næstur með langa ritgerð Um
Hafnir í gamla daga, og er þar
að finna mikinn fróðleik til
samanburðar við ástand og
byggð Hafna nú, en þar hafa
eldur, vindur og sjór verið
einna stórvirkastir til eyðingar.
Þar er til dæmis þess getið, að
úr Kirkjuhöfn, þar sem nú er
engin byggð, hafi áður fyrrum
gengið tugir róðraskipa. Vil-
hjálmur Magnússon birtir skrá
yfir mið frá Stafnesi að Austur-
nefi á Reykjanesi (Hafnamið),
og þarna eru Formannavísur
eftir Þórólf Jónsson, frásögn
eftir Gísla Guðmundsson, sem
heitir, Þegar „Hugur“ var talinn
af, Gamlar minningar, eftir N.
N. — þar sem sitthvað er eftir-
minnilegt, og löng, mjög vel rit-
uð og forvitnileg ritgerð eftir
Sigurbjörn Einarsson biskup,
Hallgrímur Pétursson á Suður-
nesjum, og eru niðurstöður
biskups bæði líklegar og merki-
legar. Hann segir:
„Engum, sem kemur aö Hvalsnesi og
hefur hugann opinn, dylst, að hann
kemst við það nær Hallgrími Péturs-
syni en áður. Hér á þessu annesi náði
hann fótfestu".
Og lokaorðin eru:
,,hað var hér, sem hann skrýddist
þeim krafti, sem umskapaði hann í
„guðlegt skáid, er svo vel söng, að
sólin skein í gegnum dauðans göng".
Svo er þá komið að hlut
Magnúsar Þórarinssonar í þess-
ari bók. Hann er hvorki meira
né minna — auk formálans —
en 225 blaðsíður af 384! Af
framlagi hans er fyrst og lengst
ritgerðin Leiðir, lendingar og ör-
nefni á Miðnesi, en síðan koma
Um fiskimið, Eldeyjarfarir fyrir
60 árum, Erindi flutt á Loka-
dagsfagnaði, Svipmyndir úr
gamla tímanum, Upphaf vél-
bátaútgerðar í Sandgerði, Haust-
vertíð Miðnesinga x Garði,
Hrakningar Sigurfara, Á skútu,
Siðasta ferð Slöngunnar, Lítil
saga, Barnið hlaut nafnið Ey-
leifur, Þeir urðu úti, Sjóslys á
Romshvalanesi, Þættir úr sögu
Kirkjubóls á Miðnesi, Hvassnes-
ið, Sýnd veiði en ekki gefin, og
séra Þorgeir Markússon — eins
konar formáli fyrir hinum
langa Hrakningssálmi séra Þor-
geirs, sem þarna er birtur.
Magnús er Suðurnesjamaður,
en föðurætt hans er skaftfellsk
Tvöföld ánœgja — drykkur úr Bœhelmsgleri
Þér hafið úr miklu að velja, bæði
mismunandi stærðum og
gerðum.
Fjölbreyttasta fáanlegt úrval.
Bæheimsgler fæst í fjölbreyttu
úrvali.
Gleymið ekki þeirri staðreynd,
að Bæheims gler kemur aðeins
frá Tékkóslóvakíu.
Praha — Liberec — Czechoslovakia
___J/ GLASSEXPORT
og í móðurætt er hann fjórði
msður frá Magnúsi sýslumanni
Ketilssyni, en fimmti frá Skúla
fógeta, að því er mér hefúr
sagt fróður maður, sem ég leit-
að.i hjá upplýsinga um þennan
furðumann. Magnús fékk ekki
neina skólafræðslu og hefur
lengst ævinnar stundað sjósókn
og útgerð, var kominn um sjö-
tugt, þegar hann hóf ritstörf. En
hann er fágætlega vel ritfær,
efnisskipan skýr og eðlileg, hugs
anasambönd rökrétt og málfar
hreint og óþvingað. Hann virð-
ist og frábærlega fróður, er
áreiðanlega stálminnugur, athygl
isgáfan völcul og örugg og áhug-
inn fyrir að „marka og draga að
landi“ ekki síðri en hæfir dug-
andi formanni. Það er gaman að
leggja eyrun við tungutaki hans,
til dæmis þar sem hann segir
frá leiðinni um Hamarssund og
lýsir eigindum boðanna, sem
hann hefur átt samskipti við
sem formaður:
,,Bóla er fallegur boði, hún er hrein
í viðskiptum, gengur sína beinu braut
og slettir engum hala. Þær eru oftast
þrjár í flokki, systurnar, háar og tígu-
legar ,skarta hvítu trafinu og kembir
aftui; af þeim, er þær ganga á íund
Bólutanga, þar sem bani bíður þeirra*'.
Eða niðurlag ritgerðarinnar
um Miðnesleiðir:
„Yfir margt er að líta á langri ævi
og umbreytingasamri. Frá strönd ég
stari og sé í fjarska tímans: sjóinn og
fjöruborðið með öllu Miðnesi, eins og
rósótta ábreiðu, síbreytilega eftir
sjávarhæð og ljósbroti sólar. A logn-
blíðum dögum, þegar síkvik báran lék
við þarann og sandinn, fóerlan söng
sitt ljúfasta lag og æðurin ú-aði á út-
mánuðum, var yndislegt að vera ung-
ur og lifa í óskadraumum, sem aldrei
rættust. — En svo dró bliku á loft og
bakka við hafsbrún. Þau sendu sterk-
an hvínandi storm; þá varð dimmt
undir él, sjórinn úfinn og ægilegur,
eins og reiður jötunn, er Hræsvelgur
blakaði arnarvængum sínum. Þannig
er í fám orðum myndin á spjaldi minn
inganna".
Frá mörgu merkilegu er sagt
í ritgerðum Magnúsar eins og
raunar allra þeirra, er þarna
hafa haldið á penna. Hér skal
nú aðeins drepið á til viðbotar
frásögukorn, sem heitir Sýnd
veiði en ekki gefin, og væri
vert, að út af henni væri lagt
í skólum. Fyrir 66 árum var
það á vertíðinni, að bátar af
Miðnesi reyttu nokkra drætti
daglega, en menn tóku eftir þvi,
að súlan var að gerja í ein-
hverju. Af tilviljun komust
menn að raun um, að þetta var
síld. Þá voru engin önnur ráð
til beituöflunar en skjóta súiu
og hirða síldina úr maga hennar.
Fengust yfirleitt þrjár síldar úr
hverri súlu, og var þeim beitt.
Fékkst hlaðafli á slíka beítu.
Magnús lýkur frásögn sinni
þannig:
,,Eftir þetta sameinuðust nokkrir
bændur í hverfinu um eitt notað síld-
arnet. Flestir voru fátækir, og allir
vildu spara; því urðu hluthafar að
vera margir um þetta fyrirtæki“.
Allmargar myndir eru í bók-
inni, en raunar færri en vert
væri.
Bók þessi er svo myndarlegt
framlag til atvinnpsögu Suður-
nesja, þessa eld- og sæherjaða
merkishéraðs, að vert er að all-
ir, sem unna sögu lands og þjóð
ar lesi hana, en Suðurnesja-
mönnum ætti að vera metnaðar-
mál að kaupa hana og lesa, og
þó að þar hafi vel til tekizt, er
síður en svo, eins og áður er að
vikið, að þar sé öllu því til skila
haldið, sem nauðsyn ber til, að
bjargað verði frá glötun.
Guðm. Gíslason Hagalin.
Söfnunin heldur
tregari nú en
í fyrra
UNDANFARNA daga hafa skát-
ar gengið um bæmn og safnað
fyrir Vetrahjálpina í Reykjavík.
Hefur söfnunin gengið heldur
tregar nú en í fyrra. Úr Vest-
urbænum fengu skátar kr. 24.370
en í fyrra nam upphæðin úr
þeim bæjarhluta rúmlega 31
þúsundi. Úr Austurbænum og
Hlíðunum komu kr. 27.260 var
í fyrra kr. 28.355.