Morgunblaðið - 17.12.1960, Blaðsíða 16

16
MORGVNBLAÐIÐ
Laugardagur 17. des. 196b
Sterkir stofnar
Björn R. Árnason
Sterkir stofnar
Þættir af Norðlendingum
Kvöldvökuútgáfan Akur-
eyri 1960
Kristján Bldjárn segir í for-
mála bókarinnar: „Mörgum þyk-
ir Svarfaðardalurinn einn hinn
stórhreinlegasti dalur á íslandi,
grasi vaxinn á láglendi og upp
eftir hlíðum, en fjöll há og brött
og stórskorin með sviphreinu yf-
irbragði. Þar er snæsamt um vet-
ur og landrými af skornum
skammti; en samt er þar fjöl-
byggðara en í lestum sveitum
öðrum, jarðir margar en smáar
og hefur svo verið frá fornöid,
að setinn var Svarfaðardalur.
Þar hafa að meginstofni búið
sömu ættirnar svo lengi sem sög-
ur greina, og kunna fróðir menn
að rekja þræðina í þeirri bendu
fram og aftur, fáir þó betur en
fræðaþulur sá, sem er höfundur
þessarar bókar, Björn Runólfur
Árnason frá Atlastöðum".
Eins og lesandi minn mun þeg-
ar renna grun í er hér á ferðinni
bók um svarfdælskt fólk, rituð
af svarfdælskum manni, sem
kann skil á efni og aðstæðum af
löngum kynnum við fólkið af bú-
setu í byggðinni. fslenzkar sveit-
ir hafa margar átt merka fræði-
menn, sjálfmenntaða, og svo er
enn sem betur fer. Björn R.
Árnason er einn í þeirra hópi og
hefur það fram yfir marga slíka
menn, að hann ritar fagurt mál
og stílhreint svo af ber. Veit eg
þá líkasta um stíl og frásögn
alla Magnús bónda á Syðra-Hóli
og hann. Tungutak þeirra er
hreint og fágað, líkt og hjá snill-
ingunum nafnlausu forðum er
stílfærðu sögur á gullaldar tíman
um. Björn segir í þessari bók frá
ævi og starfi fólks er hann hef-
ur kynnzt af eigin raun og gjör-
þekkir. Lýsingar hans eru öfga-
lausar og látlausar. Hann kann
góð skil á ættum og uppruna
fólksins og mannlýsingar hans
eru kjarnyrtar og vel gerðar. Eg
efast ekki um, að öllum, sem ætt-
fræði og mannfræði unna verð-
ur þessi bók mjög kær, og hún
verður ábyggilega ekki látin ó-
lesin í bókaskáp né fyllast þar
ryki, því svo hugþekk er hún og
góð til kynna.
Eins og mönnum er kunnugt
er fátt í íslenzkum blöðum og
tímaritum, sem fólk sækist eins
mikið eftir til lestrar eins • og
greinar um fólk, ritaðar af ein-
hverju tilefni. Margar slíkar
grenar eru ágætlega ritaðar og
hinar fróðlegustu og þvi ekki
undur að þær séu lesnar. Björn
R. Árnason er með ritfærari
mönnum í þessari grein. StiJl
hans er látlaus en kjarnyrtur,
lipur en laus við malalengingar
og orðgnótt. Hann er alþýðlegur
og líkist mjög tung'-UEki norð-
lenzKs sveitafólks eins og það er
fegurst, mótað af lestri forn-
sagna og snjöllum aiþýðukveð-
skap. Svarfdælsku fóiki er re:st-
ur óbrotgjarn minnisvarði í pesv
ari bók.
Eins og ég hef þegar minnzt á
er .talsverður ættfræðiíróðleikur
í þessari bók. En þao skyldi eng-
inn halda, að það sé purr fróð-
leikur. Þvert á móti. Stíli Björns
og frásagnarkynngi gefur frá-
sögninni alltaf svo mikið líf, að
mér þykir á stundum að efnið
verði töfrandi í mótun hans. Svo
kann þessi norðlenzki bóndi vel
að rita alþýðlegan fróðleik. Eg
veit, að fólk um land allt hefur
mikla ánægju af lestri slíkrar
bókar sem Sterkir stofnar hún er
bók, sem er eins og skrifuð út
úr hjarta þjóðarinnar.
Sterkir stofnar er vel útgefin
bók. í henni er fjöldi mynda af
fólkinu, sem Björn ritar um. Gef-
ur það bókinni mikið gildi og er
til mikils ánægjuauka. Dr. Krist-
ján Eldjárn þjóðminjavörður rit-
ar formála bókarinnar. Hann seg
ir meðal annars: „Björn Árnason
er ekki fræðimaður af þeirri
gerð, sem safnar í sarpinn þurr-
um fróðleik til þess að láta hann
liggja þar ávaxtalausan. Ártöl og
nöfn og aðrar slíkar staðreyndir
þykir honum þunnur kostur við-
bitslaus. Fróðleikurinn þykir hon
um léttvægur, ef ekki sér alls
staðar til manna með holdi og
blóði. Hann vill sjá einstakling-
inn fyrir sér, gera grein fyrir
persónu hans og skilja hana. Og
hann vill draga upp mynd hans
og miðla öðrum. Þar kemur rit-
höfundurinn til skjalanna. Björn
hefur sjálfur lýst því skemmti-
lega, hvernig hann lærði að
draga til stafs við móðurhné, og
snemrna byrjaði hann að skrifa,
að móta úr þeim efnivið, sem
menn og saga lögðu honum í
hendur. . . . Björn skrifar viðhafn
arlegan stíl og kappkostar að
láta orðgnótt og myndauðgi ís-
lenzks máls magna og krydda
efni það, sem um er ritað. Mjög
er hann hneigður til orðkynngi,
og réttur frásagnarsnillingur má
hann heita, þegar bezt lætur“.
Eg gleðst af því að afstöðnum
lestri þessarar bókar, hve alþýðu
menn í sveitum landsins svipar
enn til hinna fornu ómenntuðu
manna, sem bezt rituðu íslenzku
áður fyrr. Og það er von min öll
að gvo verði um komandi ár.
Jón Gíslason. j
Nœlonkjólar
á 1—6 ára.
MJW
Austurstræti 12.
Ódýr -
S'.iJÖRT
Stærðir: 2ja til 14 ára
Verð kr: 98:— til 118.—
Kaupið barnafatnaðinn á gamla verðinu.
(Smásala) Laugavegi 81.
2
LESBÓK BARNANNA
LESBÓK BARNANNA
3
hluti dýrsins er mun
hærri en afturhlutinn,
svo að lendinni hallar
mjög aftur. Höfuðið er lít
fð og mjótt, en augun,
sem eru dökk og mild,
valda því að svipurinn er
góðlátlegur og sakleysis-
legur. Eyrun eru stór og
heyrnin svo næm, að
hann heyrir hið minnsta
hljóð. Skörp heyrn og
sjón, samfara afarnæmu
lyktarskyni, valda því að
erfitt er að komast að
gíraffanum óvörum og
hann er fljótur að skynja
hættu. Eitt af því undar-
legasta við hann er, að
hann er algerlega mál-
laus og getur ekki gefið
frá sér neitt hljóð. Milli
eyrnanna sitja tvö, stutt
horn, þakin hærðu skinni.
Tungan er oft hálft ann-
að fet á lengd og hann
getur beitt henni að slíkri
nákvæmni, að hann tínir
lauf af greinum, sem eru
alsettar skörpum þyrn-
um, án þess að stinga sig.
Hárið á gíraffanum er
stutt og mjúkt og litur
hans er svo líkur um-
hverfinu, sem hann lifir
í, að mjög skarpa sjón
þarf til að koma auga á
hann. Húðin er þykk og
ágætlega fallin til að
gera úr henni sterkt leð-
ur. Það hefur orðið til
þess, að gíraffinn hefur
verið svo mikið veiddur,
að sums staðar hefur bon
um næstum verið út-
rýmt. Gíraffinn gengur
ekki á venjulegan hátt,
heldur fer í smástökkum,
en hann hleypur svo
hratt, að enginn hestur
getur fylgt honum.
SAGAN gerist í Banda-
ríkjunum og fjallar um
sjónvarp og reimleika.
Fjölskyldan sat í hálf-
rokkinni stofunni og
horfði á hrollvekjandi
mynd í sjónvarpinu, sem
gerði alla dálítið smeyka.
Þegar spenningurinn náði
hámarki, heyrðist ein-
kennilegt krafs og hvæs,
sem virtist koma ein-
hvers staðar innan úr hús
inu. Fyrst hélt fólkið, að
ímyndun þess hefði faríð
með það í gönur, en þeg-
ar myndinni var lokið,
urðu þessi hljóð ennþá há
værari. Fjölskyldan varð
svo skellkuð, að enginn
þorði að athuga málið,
heldur var hringt í lög-
regluna og hún beðin um
aðstoð. Tveir stórir og
sterkir lögregluþjónar
rannsökuðu öll herbergin,
vopnaðir skammbyssum,
og hugðust gripa inn-
brotsþjófinn. En þeir
fundu engan. Ólætin
héldu samt áfram og mál
ið varð ennþá dularfyllra.
Loks hugkvæmdist öðr
um lögregluþjóninum að
ná sér í kúst og reka
skaftið upp í reyk'náfinn.
Niður í herbergið valt
ugla, kolsvört af sóti.
Hún hafði valdið öllum
þessum gauragangi, þeg-
ar hún var að reyna að
komast burt úr þessum
óskemmtilega dvalarstað.
Afríka er heimkynni
gíraffans. Skæðasti óvin-
ur hans er ljónið. Gíraff-
inn reymr jafnan að
bjarga sér á flótta, þegar
á hann er ráðizt. Ef hann
á ekki annars úrkosta,
snýst hann samt stundum
til varnar. Hann getur
varizt af hreystj með því
að sparka frá sér með aft-
urfótunum og þó einkum
með því að láta höfuðið
ganga niður á óvininn
eins og nokkurs konar
fallhamar. Slík högg geta
ÆSIR og ÁSATRÚ
jafnvel orðið ljóninu|
hættuleg, enda ræðst það
aldrei framan að gíraffa,
heldur læðist að honum
aftan frá og ræðst á
hann frá hlið.
Gíraffarnir halda sig í
smáum hópum, oftast í
nánd við vatnsból. Þeir
sem eiga heima í Kala-
hari eyðimörkinní geta
þó verið án vatns allt að
mánaðartíma í einu.
Gaman er að sjá, þeg-
ar gíraffi er að drekka,
eða ná í eithvað af jörðu.
Hann nær ekki niður með
höfuðið nema með því
móti að glenna sundur
framfætuma, en hann er
þá svo stirður og klunna
legur, að broslegt er að
horfa á hann.
•—•
Skrítlur
Faðirinn: „Villi, aldrei
skrökvaði ég, þegar ég
var lítill“.
Villi: „Hvenær byrjað-
ir þú þá?“
★
Á rakarastofunni
Gesturinn: „Af hverju
segið þér alltaf drauga-
sögur, á meðan þér eruð
að burstaklippa?"
Rakarinn: „Til þess að
hárið rísi“.
♦
Ráðmngar
KROSSGÁTA úr blaði
nr. 28.
Lárétt: 1. ná, 2. ha, 4.
SOS, 5. rausn, 6. aa,
7. út, 9. rauna.
Lóðrétt: 1. norður, 2.
hosa, 3. asnr»va, 4. sú,
8. tá.
35. Nú varð ásunum
ráðafátt. Þeir sátu lengi
og hugsuðu og hugsuðu,
þar til Heimdalli loksins
datt ráð í hug. Hann
sagði:
,,Við skulum dulbúa
Þór sem brúði, með brúð-
arslæðu fyrir andliti og
lykla við belti. Men
Freyju skulum við setja
um háls honum, og senda
hann til Jötunheima.
Þrym segjum við, að
hann sé Freyja".
36. Þegar Þór heyrði
þetta, varð hann mjög
reiður. Hann vildi ekki
láta klæða sig í kvenfatn
að. En Loki sagði: „Ef
þú nærð ekki í hamarinn
aftur, munu jötnarnir
bráðlega reka «i'Vur út
úr Ásgarði'. r
Loks féllst Þór á þessa
ráðagerð. Hann var dul-
búinn sem brúður. Loki
bauðst til að fara með
honum og hann var
klæddur eins og brúðar-
mey. Haframir voru sótt-
ir í hagann og spenntir|
fyrir vagn Þórs. '