Morgunblaðið - 17.12.1960, Blaðsíða 10

10
MORGVTSBLAÐIÐ
Laugardagur 17. des. 1960
NÚ ER
HVER
síðastur
að kaupa
Electrolu
kæliskáp til afgreiðslu fyrir
hátíðar, en hann er ennþá,
ódýrastur
allra kæliskápa af svipaðri
stærð og gerð.
7,4
kubikíet
(210 lítra)
Hátiðaskilmálar.
Electrolux-umboðið
h
l-iitunv
Laugavegi 176.
Sími 36 200.
Andlit Bdlu-Hjálmars
Svar tíl Ríkharðs Jónssonar, myndhóggvara
í RITDÓMI um bók Finns Sig-
mundssonar, Bólu-Hjálmar, sem
ég skrifaði í Morgunblaðið 8. þ.
m., bar á góma mynd Ríkarðs
Jónssonar af Hjálmari. Gat ég
þess í ritdómnum, að fróðlegt
væri að lesa það, sem Finnur
tíndi til af lýsingum þeirra
manna á Hjálmari, sem sáu hann
með eigin augum, enda þótt þeim
beri nokkuð á milli, og segi síð-
an orðrétt: „Þó kemur flestum
saman um, að mynd sú, sem
Ríkarður Jónsson gerði (þ.e. af
Hjálmari), sé ekki vitund lík
honum".
Vera má, að það hafi ekki kom
ið nógu skýrt fram í ritdómn-
um, að hér er átt við, að flestir
þeirra manna, sem lýsa Hjálm-
ari í bók Finns, láta þess getið,
að mynd Ríkarðs líkist honum
ekki. Svo mikið er víst, að Rík-
arður Jónsson hefur ekki skilið
þessa setningu mína á þann veg,
heldur álítur í svargrein sinni í
Morgunblaðinu 13. þ.m., að hér
eigi ég við almenning í landinu.
Það er vitaskuld misskilningur.
Almenningur í landinu hefur eng
in tök á að segja til um, hversu
lík Hjálmari mynd Ríkarðs kann
að vera, því sennilega er enginn
lengur á lífi, sem bæði sá hann
og man vel eftir honum. Xjarni
málsins er sú staðreynd, að flest-
ir þeirra, sem sáu Hjálmar með
eigin augum og látið hafa í ljós
álit sitt á mynd Ríkarðs, segja,
að hún sé ekkert lík honum, Það
er þetta, sem ég tek fram í rit-
dómnum. Orðum mínum til skýr-
ingar vitnaði ég til lýsingar Árna
á Geitaskarði á Hjálmari, vegna
þess hve nákvæm hún er.
I svargrein sinni segir Ríkarð-
ur, að ég „finni mynd sinni flest
til foráttu“. Þetta er rangt. Ég
sagði ekkert um myndina annað
en það, að flestum kærni saman
um, að hún væri ekkert lík
Hjálmari — þau orð skal ég rök-
styðja — og búið væri að nota
hana um of, þegar það væri haft
í huga.
I vörnum sínum fyrir mynd-
inni segir Ríkarður, og vill með
því sýna, á hve traustum grunni
hann standi: „Bólu-Hjálmars-
myndina gjörði ég fyrir áeggjan
séra Jónasar á Hrafnagili og und
ir hans umsjá“. Og síðar í grein-
inni: „Það er mjög eðlilegt, að
þeir séra Jónas á Hrafnagili og
Árni á Geitaskarði litu sínum
augum hvor á silfrið. Hafa þeir
séð hann (þ. e. Hjálmar) á mjög
misjöfnum aldri, séra Jónas hef-
ur séð hann með augum hins
þroskaða manns, en Árni, sem
var miklu yngri maður, hefur
sjálfur verið allungur, en Hjálm-
ar gamall, er þeir sáust“.
Hér fer Ríkarður mjög villur
vegar. Árni á Geitaskarði var j
ekki „miklu yngri maður" en
Jónas, heldur var hann fjórum
árum eldri, fæddur árið 1852, en
Jónas ekki fyrr en 1856. Það er
því fremur Árni, sem „séð hefur
Hjálmar með augum hins þrosk-
aða manns“, vegna þess að hann
er 23 ára, þegar Hjálmar lézt, en
Jónas aðeins 19 ára. Varð Árni
ráðsmaður á Geitaskarði þegar
árið 1873 (tveimur árum fyrir
dauða Hjálmars), sem sýnir, að
hann hefur verið bráðger. Þá er
og vitað, að Hjálmar fór í sínar
tíðu ferðir vestur í Húnavatnsr
sýslu fram til hins síðasta og
Árni vaxinn upp á þeim slóðum
þar, sem Hjálmar heimsótti hvað
oftast. Er því alveg víst, að hann
hefur staðið vel að vígi, þegar
hann lýsir honum. Enda segir
svo í bók Finns (endurprentun
á grein úr Eimreiðinni): „Átti
Arni þá (þ. e. á uppvaxtarárum
sínum) heima í Holti í Svinadal,
en þangað kom Hjálmar ætíð
(leturbr. mín), er hann var á
kynnisferðum um Langadal“. Þó
enginn dragi ágæti Jónasar á
Hrafnagili í efa, tel ég, að hann
hafi ekki haft betri tök á að
segja rétt til um. útlit Bólu-
Hjálmars en Árni á Geitaskarði.
Undirfyrirsögn svargreinar Rík
arðs í Morgunblaðinu hljóðar:
Fróðleikur, sem ekki má gleym-
ast, og á hann þá við þann rök-
stuðning, sem sanna á gildi mynd
ar hans. Lesandi, ókunnugur
málavöxtum, gæti því haldið, að
í grein sinni drægi Ríkarður
fram ný, haldgóð atnði, máli
sínu til stuðnings. Svo er þó ekki.
Allt, sem hann tekúr fram, stend-
ur þegar á prenti, a. m. k. á
tveimur stöðum, bæði í Eimreið-
inni og nú í bók Finns Sigmunds-
sonar. Einna mesta áherziu legg-
ur hann á álit Courmonts, sem
vitaskuld sá Hjálmar aldrei, og
hafa orð hans því sáralitla þýð-
ingu í þessu 'sambandi, hversu
mikla aðdáun sem hann kann að
hafa haft á skáldskap hans Önn-
ur vitni á bandi Ríkarðs eru
Bjarni Matthíasson, hringjari í
Dómkirkjunni, sem sá Hjálmar
aðeins einu sinni, nokkra daga
að sumri til árið 1862. Var Hjálm
ar þá gestkomandi í Stóradal í
Húnavatnssýslu, en Bjarni sum-
armaður þar, 17 ára að aldri. Hitt
vitnið er nafnlaus rukkari, : sem
á að hafa séð myndina sem
snöggvast, nýlega fullgerða, á
vinnustofu Ríkarðs og sagt, að
hún væri lík Hjálmari, sem hann
hefði kynnzt fyrir norðan.
Gegn þessum mönnum standa
ekki ómerkari vitni en Einar H.
Kvaran og Indriði Einarsson. Eft
ir þeim fyrrnefnda hefur Snæ-
björn Jónsson þau orð, „að ekk-
ert geti verið ólíkara Hjálmari
en mynd Ríkarðs", og Indriði
Einarsson segir, að hún sé „alls
endis ólík þeim, sem hún á að
vera af.“ Þá leitaði Snæbjörn,
einnig álits Þorláks Vigfússonar
Reykdals, bóksala, á Bólu-Hjálm-
arsmyndinni. Hafði hann haft
kynni af Hjálmari og mundi
hann vel. Fer hér á eftir orðrétt
frásögn Snæbjarnar: „--------ég
mætti honum (þ. e. Þorláki) í
Aðalstræti við gamla kirkjugarð
inn og spurði, hvort hann hefði
séð mynd Ríkarðs af Bólu-Hjáim
ari. Hann kvað svo vera. „Virð-
ist þér hún lík Hjálmari?" spurði
ég. Þorlákur gekk við giidan
krókstaf. Greip hann nú um legg
inn á stafnum með snöggu taki
og brá honum þannig á loft, svo
hann lét höndina nema við vanga
sér. „Ekki fremur en stafuriun
sá arna“, svaraði hann“.
Þyngst á metunum, ásamt lýs-
ingu Árna á Geitaskarði, ei þó
sennilega álit Símonar Eiríksson-
ar bónda í Litladal í Skagafirði.
Um hann segir Sigurður Nordal:
„Símon var sonur Eiríks hrapp-
stjóra Eiríkssonar í Djúpadal og
var fæddur 1843. Mátti hann
muna Hjálmar manna bezt, því
hann átti heima á næstu grösum
við hann, var rúmlega þrítugur,
þegar Hjálmar dó, en sjálfur at-
hugull og langminnugur". Sím-
oni farast svo orð í bréfi til Sig-
urðar Nordals: „Ég hef séð mynd
af honum (þ. e. Hjálmari) eftir
Ríkarð Jónsson, og er hún meist-
aralega gerð. En þó er hún ekki
lík að útliti, sem ekki er von,
þar hann sá aldrei karlinn".
Af framansögðu, sem allt er
tekið úr riti Finns Sigmunds-
sonar, ætti að vera ljóst, að það
var ekki hleypidómur minn, þeg-
ar ég sagði, að flestum kæmi sam
an um, að mynd Ríkarðs af
Hjálmari væri ekkert lík honum,
því þar studdist ég við úrskurð
dómbærustu manna. Undir þann
úrskurð hlýtur Ríkarður að
beygja sig. Það er í sjálfu sér eng
in gagnrýni á Ríkarð sem mynd-
gerðarmann, þó honum tækist
ekki að teikna viðhlítandi mynd
af Hjálmari með því áð styðjast
við andlit afkomenda hans og lýs
ingar annarra manna á honum.
Það hefði vafalaust vafizt fyrir
fleirum en honum. Hins vegar
er ófært, að mynd hans sé haldið
að þjóðinni undir því yfirskini,
að hún sé vel heppnuð og sýni,
hvernig Bólu-Hjálmar var í fram
an, fyrst hún gerir það ekki. ís-
lendi-ngar hafa orðið að una því,
að ekki eru til neinar myndir af
mörgum mestu mönnum þjóðar-
innar. Er skárra, að,Hjálmar bæt
ist í þann hóp, en birt sé af hon-
um í þaula mynd, sem á sér litla
sem enga stoð í veruleikanum
og þannig blásið að kolum rangr-
ar hugmynda um hann. Hins veg-
ar er ekki hægt að amast við
mynd Ríkarðs, sé hún eingöngu
skoðuð sem hans persónulega
túlkun á því, hvernig Bólu-Hjálm
ar hafi átt að líta út, eftir skáld-
skap hans að dæma,1 því um það
atriði er hverjum frjálst að hafa
þá skoðun, sem honum sýnist.
, l Hannes Pétursson.
ULLAR OG MYLOMKJÓIA
er auðvelt að prjóna heima
ORION
Universal
Peysur — pils — blússur,
barnaföt, ábreiður, vett-
lingar, sokkar, treflar.
Orionprjónavélarnar hafa hlotið óskorað lof
hjá öllum þeim konum sem hafa notað þær
hér á íslandi.
Orion-Universal er talin fullkomnasta tveggja-
nálaborða prjónavélin sem enn hefur á mark-
að komið; handhæg, lipur og sterk, með á-
byggðum umferðateljara.
Orion-Electric er fyrsta 2ja nálaborða prjóna-
vélin sem á markað kemur. Mótorinn er fót-
stýrður og hendur því frjálsar.
Orion-prjónavélamar prjóna úr sverasta ull-
argarni og fínasta nælongarni.
Við eigum birgðir af
O K I O N prjónavélum
á leiðinni.
Pantið fyrir jól.
ORION-umboðið
Bolholti 6 — Sími 35124.

^j/ocií