Morgunblaðið - 19.02.1961, Page 10
10
MORGVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 19. febr. 1961
Wiwii Wi»«tn Wimiin KiwiliiWiwiiWimiii i|»I|.*».é. .
i
Patrice Lumumba
— PATRICE Lumutnba
er dáinn. En hann er ekki
horfinn — og mun varla
hverfa um fyrirsjáanlega
framtíð — af sviði hinnar
stjórnmálalegu flækju í
Kongó. Frá gröf sinni, ein
hvers staðar í frumskógin-
um, hefir hann meiri
áhrif á þróun mála í hinu
vansæla, sveltandi Kongó-
lýðveldi, en hann hafði í
lifanda lífi. — Hlutverk
hans á sviði stjórnmálanna
hefir á undanförnum vik-
um og mánuðum aukizt og
stækkað í öfugu hlutfalli
við persónuleg völd hans
og aðstöðu.
r
„Ekki friður næstu 20
árin“
Eitthvað á þessa leið hófst
grein, sem Mogens Kofod-Han
sen ritaði í danska blaðið Ber-
lingske Tidende hinn 14. þ.m.,
daginn eftir að innanríkisróð-
herra Tsjombe-stjórnarinnar í
Katanga tilkynnti, að Lumum-
ba hefði verið ráðinn af dög-
um, — og þessi skoðun virðist
hojög almenn meðal stjórn-
málafréttaritara og stjórn-
málamanna á vesturlöndum,
eftir því sem fram hefir kom-
ið í ýmsum blöðum, en hin
helztu blöð austanhafs og.vest-
an eru yfirleitt sammála um
það, að morð Lumumba sé
glæpur, sem haft geti alvar-
legri afleiðingar en séð verði
fyrir í fljótu bragði — og það
ekki aðeins í Kongó. — Einn
nefndarmanna í sáttanefnd
Sameinuðu þjóðanna í Kongó
lét svo um mælt á dögunum,
eftir að Katanga-stjórn hafði
lýst yfir, að Lumuba hefði
tekizt að flýja úr fangelsihu
(en þá þegar töldu margir, að
hann hefði verið myrtur), að
ef hann hefði verið drepinn,
yrði „ekki um neinn frið að
ræða.í Kongó næstu tuttugu
árin“.
— ★ —
Pólitískur andstæðingur Pat
rice Lumumba lét eitt sinn
um hann falla eftirfarandi orð,
sem reynslan sýnir, að ekki
hafa verið sögð út í bláinn:
— Ríkisstjórn án þátttöku
Lumumba er ómöguleiki. Rík-
isstjórn með þátttöku hans er
næsta óhugsandi.
Hér er vissulega fast að orði
kveðið og nokkuð ýkt — en,
eins og fyrr segir, hinn
skammi og stormasami stjórn-
málaferill Lumumba hefir stað
fest ummælin að nokkru
leyti.
★ „Þjóðsagnapersóna"
Hver og hvað var þá Pat-
rice Lumumba? — Hann var
— og mó víst segja, að hann
sé enn — eins konar brenni-
Maurice Mpolo, fyrrum æsku-
lýðsmálaráðherra í Lumumba-
stjórninni, sem myrtur var,
ásamt foringja sínum. ____
Joseph Okito, fyrrum vara-
forseti öldungadeildar Kongó-
þings, hlaut sömu örlög og
Lumumba.
depill þess mikla vandamáls,
Kongó-málsins, sem Samein-
uðu þjóðirnar hafa verið að
glíma við undanfarna mánuði.
Hann var, á margan hátt og
í mörgum skilningi, helzta
tákn frelsis og sjálfstæðis
Kongó, svo að nærri liggur, að
hann hafi á skömmum tíma
orðið eins konar þjóðsagna-
persóna í lifandi lífi. — Það
var Lumumba, sem var höf-
uðpaurinn í uppreisn þeirri
og óeirðum í Stanleyville í
nóvember 1959, sem segja má,
að hafi orðið til þess — a.m.k.
óbeint —r að belgiska stjórnin
tók sjálfstæðismál Kongó til
alvarlegrar athugunar. — Lum
umba var handtekinn og
dæmdur í fangelsi fyrir þátt-
töku sína í uppreisninni, en
var þó brátt látinn laus á
ný og tók þátt í viðræðunum
í Brússel veturinn 1960, þar
sem gengið var frá undirbún-
ingi þess að veita Kongó sjálf-
stæði. Var Lumumba þar að-
alfulltrúi stjórnmálaflokks
síns, Þjóðernishreyfingar Kon-
gó, sem er eini flokkurinn þar,
er ekki byggir fyrst og
fremst á fylgi eins ættbálks.
Má segja, að hann hafi gegnt
forystuhlutverki meðal landa
sinna á ráðstefnunni, en þar
skarst þó mjög í odda með
honum og aðalstjórnmálaand-
stæðingi hans, Joseph Kasavu-
bu, foringja hins öfluga Abako
flokks í Neðra-Kongó, sem
byggir fyrst og fremst á fylgi
ættbálks Kasavubu, Bakongo-
ættbálksins. — Lumumba
vildi, að sjálfstætt Kongó yrði
sameinað undir einni, sterkri
stjórn — hann vildi „sentrali-
seringu" valdsins. Kasavubu
hélt því aftur á móti fram, að
einasta ráðið til þess að
stjórná landi, sem væri svo
klofið af mismunandi viðhorf-
um og valdi margra, ólíkra
ættbálka sem Kongó, væri að
stofna þar eins konar banda-
ríki, þ.e. að veita hinum ýmsu
landshlutum allvíðtæka sjálf-
stjórn. Á sömu skoðun var t.d.
Moise Tsjombe frá Katanga,
sem einnig sótti fyrrgreinda
ráðstefnu.
— ★ —
Sjónarmið Lumumba voru í
samræmi við þær hugmyndir,
sem belgiska stjórnin hafði
gert sér um frjálst Kongó. Til-
lögur Kasavubus og Tsjombes
fengu aftur á móti ekki hljóm
grunn — og Lumumba hélt
heimleiðis með hylli Belga í
vegarnesti. — f kosningunum,
sem fram fóru fyrir lýðveldis-
stofnunina í Kongó á sl. ári,
hlaut flokkur Lumumba 26—
27% atkvæða og 35 þingmenn
kjörna af 137, sem sæti skyldu
taka á hinu nýja þjóðþingi.
Enginn hinna flokkanna fékk
yfir 10% atkvæða. Með samn-
ingum við áðra flokka tókst
Lumumba að tryggja sér fylgi
meirihluta þingmanna, eða 84.
Hann hlaut forsætisráðherra-
embættið, en Kasavubu tók
við embætti forseta, sem sam-
kvæmt stjórnarskrá lýðveldis-
ins var meiri heiðurs- en
valdastaða. — Þar með var
látið svo heita, að sættir hefðu
komizt á með þessum tveim
höfuðandstæðingum — en það
var aðeins á yfirborðinu, eins
( og brátt kom í Ijós.
★ Upplausn
Áðan var sagt, að Lumumba
hefði helzt notið hylli belg-
isku stjórnarinnar þeirra
Kongó-manna, er sóttu Brúss-
el-ráðstefnuna veturinn 1960.
En sú hylli dvínaði fljótlega
eftir að Lumumba tók við
stjórnartaumunum, af ýmsum
ástæðum — og Belgir vörp-
uðu í staðinn „ást“ sinni á
einn aðal-andstæðing hans,
Tsjombe, sem brátt sagði Kat-
BANDINGI. — Patrice Lumumba, sem myrtur vai
„einhvers staðar“ í Katanga síðastliðinn sunnudag. — Flug'
maðurinn, sem flutti Lumumba til Katanga hinn 17. janúai
sl., sagði í viðtali við blað nokkurt í S.-Afríku, að fanganun
hefði verið svo harkalega misþyrmt á leiðinni, að hann gæt
ekki ímyndað sér, að hann hefði lifað það af. Flugmaðurinn
Jack Dixon, sagði m. a.: — Þeir (þ. e. fangaverðirnir) rifii
hvað eftir annað stórar hárviskar af höfði hans — og neyddi
hann síðan til að eta þær ....
og rænandi — og hvítir menn,
einkum Belgiumenn, voru
hvergi óhultir um líf sitt.
Belgir sendu harlið til lands-
ins til þess að vernda belg-
iska borgara þar. Katanga
lýsti yfir sjálfstæði sínu, eins
og fyrr segir, og á eftir fylgdi
suðurhluti Kasai-fylkis, hið
svonefnda „Námaríki". —
Lumumba beiddist aðstoðar
Sameinuðu þjóðanna til að
reka alla Belgíumenn úr
— Þannig rak hver atburður-
inn annan, upplausnin í Kongó
fór vaxandi, Lumumba gaf yf-
irlýsingar dag eftir dag, en
sagði eitt í dag og annað á
morgun, svo að ógerningur
reyndist fyrir SÞ að hafa
nokkra viðhlítandi samvinnu
við hann um lausn vandamál-
anna.
Lumumba fangelsaður
Þar kom svo í byrjun sept.
Katangastjórn hefir birt þessar myndir, sem hún segir vera M
af bílnum, sem Lumumba og félagar hans flúðu í (t. v.) og :||
fangakofanum, sem beir voru geymdir í. — Á litlu myndinni
til hliðar sést gat á kofaveggnum, sem þeir Lumumba kváðu
hafa skriðið út um.
anga-fylki úr lögum við Leo-
poldvillestjórnina og lýsti yfir
sjálfstæði fylkisins. — Lumum
ba-stjórnin brást líka skjót-
lega vonum þeirra, sem studdu
hana í upphafi. Lumumba
snerist sjálfur þegar á sjálf-
stæðisdaginn harkalega gegn
„vinum“ sínum, Belgíumönn-
um, í ræðu, sem hann flutti.
Strax tók að bera á alvarlegri
upplausn í landinu. Herinn
gerði uppsteyt og fór um land-
ið með vopnabraki, ruplandi
landi, koma aftur á lögum
og reglu og endurreisa ein-
ingu ríkisins. En brátt snerist
hann gegn SÞ og dvöl liðs
þess í landinu, þar sem hann
fékk það ekki til að veita sér
lið við að knésetja pólitíska
andstæðinga sína. Þá fór hann
fram á að Bandaríkin sendu
herlið til Kongó — og þar
næst tók hann að leita eftir
aðstoð Sovétríkjanna og ann-
arra kommúnistaríkja og hót-
aði Sam. þjóðunum öllu illu.