Morgunblaðið - 14.07.1961, Blaðsíða 11

Föstudagur 14. ji'd' 1961
M O RCV IX B LAÐ 1 Ð
11
Hugsjónasagan
og hið nýja siðgæði
þinginiu um.sókn um réttaxbsetur ] telpna og drengja til menntun-
I. Er nýtt siðgæði í vændum?
Þann 7. júní birtist í Morgun-
blaðinu svar Dr. Matthíasar við
grein minni frá 7. maí, þar sem
ég hafði áður gert athugasemd-
ir við grein hans frá 20. apríl.
Hann vill ekki gera mikið úr
guðfræði sinni, og mun það
sennilega stafa af hógværð að
hann kveður svo að orði. En
guðfræði er þó á ferðinni bæði
í þessarri grein hans og öðrum
og er hún engan veginn veiga-
•lítil. Konunni ber, segir Dr.
Matthías, „að endurskoða frá
rótum skilning hans (þ.e. karl-
mannsins) á menningunni og
þróun hennar, en þó einkum
siðgæðisþróunina“. Nýtt siðgæði
þarf að mótast og konunni ber
að taka þátt í mótun hins nýja
siðgæðis. Hann talar líka um
að endurnýjia þurfti hið hefð-
gróna siðgæði og þoka því fram
á við og til þess þurfi orka
konunnar að losna úr fjötrum.
Gott og vel, ef raunhæft
reynist. En bæði heimspekilega
,og guðfræðilega er hér um stór-
virki að ræða. Komi nýtt sið-
gæði fram á sjónarsviðið —
eða veruleg endumýjun á hinu
hefðbundna siðgæði, þá getur
guðfræðin ekki látið það fram
hjá sér fara. Á vorri öld hafa
komið fram ýmsar gerðir af
nýju siðgæði, sem ekki hafa
byggt á hinum trúarlega grund-
velli kristninnar, en aftur á móti
verið í tengslum við „raunsann-
ar samfélagsaðstæður“. Má hér
til nefna siðgæði kommúnism-
ans, nazismans, fasismans, hið
franska skólasiðgæði og síðast,
en ekki sízt, hið ameríska kvik-
myndasiðgæði, sem nú er í
fullum gangi að móta æskulýð-
inn, bæði með myndunum
sjálfum og með náskyldum
tímaritum og sorpritum. Þá má
nefna secularismus og comm-
ercialismus vors eigin þjóðfé-
lags og annarra; stefnir hinn
fyrri að því að gera alla hluti
og allt mannlífið sem verald-
legast og frásnúið trúarbrögð-
um, en hinn síðari að því að
gera öll verðmæti seljanleg og
kaupanleg fyrir fé. Hið nýja
siðgæði Dr. Matthíasar verður
að gera upp reikninginn við
þessar hreyfingar. En þess í
stað beinir hann vopnum sínum
gegn Gyðingdómi, Aröbum, Asíu
þjóðum, Páli postula, Lúther og
kirkjunni. Spyrja mætti hvort
myndast á þeim sviðum, þar sem
siðgæði fortíðarinnar nær ekki
yfir vandamálin. En ef með nýju
siðgæði er átt við það að yfir-
gefa hinn foma grundvöH krist-
indómsins, kærleikslögmálið, þá
eigum við aiuðvitað ekki lengur
samiieið. Ég hef þó ekki skilið dr.
Matthías svo að 'hainn vilji það
í alvöru eða í beitld. Enda ríkir
svo mikil fáfræði á þessu sviði
-hér á iandi — þ. e. í siðfræðinni
— að mienn vissu tæplega hvað
þeir væru að gera með því að
slíta sig úr tengslum við lögmál
Guðs, meir en orðið er.
Ágreiningurinn snýst miklu
fremur um það hvernig nota
beri 'hugsjónasöguna og abstrakt
hugsunina. Dr. Matthías talar um
siðgæði karla eins og það væri
allt ein held og skilningur þeirra
á siðgæði og menningu væri
samstæðilegur heiildarskilningiur.
Eins talar hann um kirkjuna víð-
iast hvar. Þess vegna mistekst
honum að þjóna málefnaleikan-
um og að því að ég hygg, einnig
siðgæðishugsjóninni og það, sem
hann segir um kúgun kvenna,
verður því villandi.
Konur voru ekki kúgaðar
„abstrakt", heldur voru konur
kúgaðar með körlum í samfélagi,
þannig að fámennrur hópur karla
kúgaði fjölmennan hóp karla og
allar konur nema þær sem
kúgararnir höfðu sérstækar mæt
ur á. Konur gengu kaupum og
sölum; karlar gengu lí'ka kaup-
um og sölum og hafa gert það
siðan sögur hófust — og eru enn
keyptir og seldir sums staðar í
Afríku. Einn starfsbróðir minn í
kristniboðinu segist hafa margar
andvökunætur vegna þræia, sem
hann hefiir fengið úr ánauð
leysta, en selja sjálfa sig í þræl-
dóm aftur. Konur réðu ekki ráð-
hag sínum og ’karlar ekki heldiur
allt fram á vora daga víðast hvar
í Kína. Kúgunin hefir haft áhrif
á siðgæði kvenna, en hún hefir
einnig haft miikid á'hrif á siðgæði
karla, og á m. a. þátt í hinni
mikiu fégræðgi og eyðslusemi,
sem sýnir sig víða, þegar henni
er af létt. Höfuð-ákæra Nietz-
sche gegn kristindóminum er sú
að siðgæði hans sé þræla-sið-
gæði og telur hann að þetta
þrælasiðgæði kristindómsins
hafi sigrazt á herra-siðgæð-
inu fyrir atbeinia kinkjunn-
„Nýtt siðgæði" þarf einnig aðlsamkvæmt nýjustu heimildum
- - - - — • um hinar síðarnefndu. Hin nýja
kúgun er hér ekki „abstrakt“
þannig að karlair séu kúgaðir sér
og konur sér. Hún er líka vel
dulbúin stundum. Kommúnistar
í Kína taka ekki kósningarrétt'
inn frá konunum, sem þjóðemis-
sinnar veittu þeim 1947, heldur
taka þeir potta og pönnur af
heimilum þeirra, svo að þótt vér
sendurn kínverskum sveitakonum
nokkra pakka af hrísgrjónum nú
í hungursneyðinni, gætu þær
hvergi fengið þau soðin nema í
mötuneyti kommúnunnar og þar
yrðu þær að standa í biðröð til
að fá leifamar af þeim. — En
öldum saman hefir hrísgrjóna-
potturinn verið táknmynd hinn-
ar nýgiftu konu um að hún væri
orðin sjálfstæð húsmóðir.
m. Hefir kirkjan ekki bætt
hag kvenna?
Það er greinilegt að dr. Matt-
hías álítuir að kirkjan hafi verið
andvíg réttindum kvenna og unn
ið á móti þeim. Flestir sagufræð
ingar hafa hér þó aðra skoðun,
bæði vinir kirkjunnar og and-
stæðingar, bæði kvenfrelsismenn
og andstæðingar kvenfrelsis.
Fyrstu 3 aldirnar var gjörvöll
kirkjan kúguð, kristnir karlar og
konur bjuggu við sama öryggis-
leysið og iðuiega við ofsóknir.
Bn rnargar 'konur, margir þræiar
og fátæklingar gengu þrátt fyrir
það í kirkjuina. Þetta viðurkenna
flestar kennslubækur í sögu,
sem notaðar eru í æðri skólum,
þótt þunnar séu. Ein slí'k kennslu
bók segir um kirkjuna að hún
til handa konum, undirritaða af
1466 kunnurn konum enskum.
Fyrsti kosniirgaréttur, sem konur
fengu í Bretlandi, var einmitt
innan safnaðanna þ. e. kirkjunn-
ar, árið 1869. Rétt til að kjósa til
þings fengu þær ekki í Bretlandi
fyrr en 1928.
Mill segir í áðurnefndri bók
simmi bis. 93: „En jafnvel í hin-
um beztu af þesum (þ. e. heiðnu)
þjóðveldúm náði jöfnuðurinn að-
eins til frj álsra borgara af karl-
kyni. Þrælar, konur og íbúar
þeir, sem eigi höfðu borgararétt-
indi að lúta rétti hins meiri
máttar. Rómverska menntunin
og kristnin í sameiningu námu
burt þennan stéttamun Þaim
ig tóku menn að vinna bug á
tálmunum, en þær hófust aftur,
þegar ósiðaðar þjóðir fóru að
leggja lönrd undir sig og í allri
nýju sögunni hefir eigi gengið á
öðru en að reyna að afnema mis-
muninn, og hefir framförum í þá
átt miðað smátt og smátt áfram“.
Bæði Mill og flestum öðrum
menn i ngarf r æ ði ngum er ljóst
hve mikkm þátt hernaðaræði
Germananna átti í því að gera
miðaldirnar skuggalegacr. Á ís-
landi hugsum vér oss í barnslegri
einfeldni forfeður vora svo sem
bókvísa menm og siðprúða. En ef
vér höfum kjank til þess að

Svar til dr. Hfatthíasar
Jónassonar frá Jóhanni
Hannessyni prófessor

n. Um hvað snýst ágreiningur-
inn?
• Miili ofckar dr. Matthíaisar er
ékki ágreiningur um að endur-
nýja beri siðgæðið, því að á
slíkri endurnýjun er mikil þörf.
ein uppstaðan í kenningum
Nazismans. Önnur meginuppi-
staðan í Nazismianum er þróunar
kenningin, regla Darwins um lífs
sigur hinna hæfustu — survival
og the fittest — með þeirri við-
bót að hinn norræni kynstofn sé
hinn hæfasti til að liifa. Nietzsche
telur að með bræðrahugsjón
sinni og verndunrar-skyldu gagn-
vart þeim, sem voru minni mátt-
ekki væri heillavænlegra að líta | ar. Þessi hugmynd hans er
sér nær og gera upp reikning-
inn við hreyfingar í nútímanum.
Að vísu hefir aftur tekið að
lifna yfir hinu trúarlegá, kristna
siðgæði (sbr. Marcel, Toynbee,
Gilson o.fl.), og kemur þetta
fram í ýmsum myndum, sögu-
heimspeki, stjórnmálaflokkum,
Stúdentahreyfingum o.fl. stefn-
um austan hafs og vestan, þ.á.m.
í Moral Rearmament.
4 Takist hér á landi að mynda
nýja gerð siðgæðis, sem ekki er
afbrigði af einhverju áður
kunnu, mun það tíðindum sæta.
Og guðfræðingar munu ekki
ksmast fram hjá því. 1 einni af
bókum sínum segir Dr. Matt-
hías: Um siðgæði fjallar raunar
bókin öll. Þetta hefir ekki lítið
að segja fyrir guðfræðina, heil
bók, sem fjallar um siðgæði. Að
sama marki stefnir kristindóm-
urinn. Hann er trúarlegt sið-
gæði og siðferðileg trú (religiöst
©tJhos og ethisk religion).
„veitti koinum teusin frá fyrir-
litningunni og undirokaðri stöðu
þeirra“.Rómverskir sagnritarar
fornaldar kölluðu kristnina rel-
igo pauperun et mulierum —r trú
arbrögð fátæklinga og kvenna —
auðvitað í háðungar skyni.
Kristnin var „religio illicita“
samkvæmt rómverskum lögum
— ólögleg trú allt tall 313; þá
fyrst fékk hún jiafnrétti við
heiðnina. Rómvers'ka ríkið var
þá sem óðast að leysaet upp fé-
lagslega. Kristnir menn voru þá
aðeins um tíundá hluti íbúainna
— og heiðnar þjóðir aillt í kring
og herskáar mjög. Úrræði kirkj-
unnfcr í þeim heimssöguilega
vainda, sem við blasti á 4. og 5.
öld. var klaiustramenningin. Nú
ar, hafi kristindómurinn brotið hafa íslendingar flestum þjóðum
sjálft þróunarlöigmálið og því; þjóðum meiri fordóma gagnvart
beri að útrýma honum. Af óvopn! klaustrunum. Örfáir menn hér á
uðurn andstæðingum Nazistanna ' landi skilja hið undraverða hliut-
kvað mest að kirkjunni ein'kum j verk þeirra í menningarsögunni
'hinum díalektisku guðfræðingum og vonlaust verk að breyta, með
og hinum rómversk-kaþólskiu. ' stuttri grein, því skilningsleysi,
Mun'urinn á siðgæði Kommúnista sem hér ríkir.
og Nazista er einkum sá að hinir
fyrrnefndu telj-a að ákveðinn
Þess í stað skulum vér virða
hugsa til þeirra á 9. og 10. öld,
þá voru helztu afrek þeirra og
annarra víkinga varðandi bækur
og bókmenntir fólgin í því að
brenna þær og rífa og ræna
klaustur á Iona, — Skáiholiti hinn
ax keltnesku kirkj-u. Annað
klaustur brenndu og rifu víking-
ar þrettán sinnum — en munik-
arnir byggðu það jafnóðum upp
og klaustrið stóð eftir tveggja
alda ránsferðir. — „Norðurlönd-
in“ segir kínverskur fræði-maður,
„eru einna kunniust fyrir þá sjó-
ræningja, sem þar búa“.
Þess vegna er fróðlegt að
kynna sér það sem Mill segir í
op. cit. lols. 1779: „Konur hafa
verið voldug verkfæri til þess að
koma víkingum frá Norðurlönd-
um til að taka kristna trú, sem
var konum miklu hliðhollari en
nokkur trú, sem áður var. Það
má segja að konur Aðalbjarts og
Hiöðvers (Chlodvigs) hafi orðið
fyrstar til að snúa Engilsöxum
og Frökkum.“
Hafi kirkjan veitt konum þá að
stöðu að siðmennta og kristna
Engil-saxa, Frafcka og Norður-
l l-anda-búa á miðöldum — og það
stjómmálaflokkur kommúnista-1 fyrir oss John Stuart Mill, sem
, ' , . , , , ._ _ . | ictiiu.ciL/uiói ct iiuuuiuiuaii - uk k/ciu
flokk-urinn sé verkfæri þróunar- j var ku«r brezkurhe.mspek- ekk. vefengt að
in-na-r meðal mannkynsins, en mgur (1806-1873) og einn af, Ke;rra ; bessu verki er mikil'1 —
hinir síðam-efnd-u telj-a þetta helztu hofundum þess nytsem.-'^, skilu,f hver maður að þessi
verkfæri vera hinn germ-anska
kynstofn. Ég nefni þessar h-ug-
siðgæðis, sem mörg Vesturlönd
búa nú við. Eitt af frægustu verk
sjónastefnur v-egna þess að báðar! um hans fj-allar „um kúgun
■haifa þær fuillan hug á því að kvenna“. Bókin var þýdd á ís-
kúga mikinn hluta mannkynsins
og h-afa sýnt viljann í verkinu.
Báðar hafa tortímt miklu fleiri
mönn-um en allar galdrabrennur
lenzku og gefin út hér árið 1900.
Markmið hennar var að vinna
gegn lagalegu og réttarfarslegu
misrétti gagnvart konium. Árið
samanlagðar á öllum miðöldum! 1866 iagði hann fram í enska
aðstaða þeirra hafði veraldar-
sögulega þýðing-u. Dr. Matthías
spyr hvaða forystuaðstöðu hin
kristna kirkja h-a-fi veitt konunni.
Hér er eitt svarið.
Þá staðhæfir dr. Matthías að
kirkjan hafi „jafnan staðið óhagg
anleg gegn kröfum um jafnrétti
ar“. Hann tiltekur hér enga sér-
staka kirkjudeild. Skuliu því
greind nokkur dæmi til skýring-
ar.
f hinum en-gilsaxnesku k'Iaustr
um nutu kon-ur mikillar mennt-
unnar, ekki aðeins í latínu, held-
ur einni-g í antes liberales, en
þær greinar svara til háskóla-
náims nú á d-ögum. Hilda, sem
grundvailiaði kl-austrið í Whitby
og stjómaði því, var þannig yfir-
maður stofnunar, er m. a. m-ennit-
aði 5 biskupa, auk fjölmargra
anniarra menn-tamanna. Koniur i
þessu klaustri og öðrum fleiri
lögðu einnig stund á myndlist og
tónlist. Hildegard frá Bingen var
svo vel menntuð kona að hún
skrifaðist á við marga helztu
menn síns tíma — á latínu — og
eru mörg bréfa henniar varðveitt.
Lioba abbadis var ein af þeim
menntakonuim, sem frægar urðu
á miðöldum. ísleifur biiskiup
hlaiut prestsmenntun í þýzkum
nunniuskóla, þar sem Godesdiu
var abbadis. Kirkjan á miðöld-
unum stocfnaði hina fyrstu skóla,
sem yfirleitt kenndu stúlkum
bókleg fræði og bæði skólastjórn
og kennsla var í hönd'um kvenna.
TaMð er að hei-lög Birgitta. sem
kom því til leiðar að Va-dstena
kl-austur var stofnað, ásamt dótt-
ur sinni, hafi verið eini Svíinn á
miðöldum, sem náði raiunveru-
1-egri hei-msfrægð, en-da ritaði
hún mikið, sagð-i biskupum, páf-
urn og þjóðhöfðingjum óspart til
syndanna svo enn er í minnum
haft. Klaustrið átti bókasafn með
1400 bindum og h-afði eignazt
prentsmiðju 1495 áður en það
brann og ri-bbaldar siðbótaraldar
rændu það og týndu mestum
'hluta han-dritanna. Ein af abba-
dísumim við þetta klaustur skrif
aði 14 ráðleggingar um guðlegt
líferni handa Kristjáni 1. Gott
væri að eiga svo vel menntaðar
konur nú að þær hefðu hugrekkl
til slíkra verka. Það var rikis-
valdið, sem eyðilagði þetta fræga
menntasetur kvenna, er komir
kirkjunnar höfðu skapað. En af
listum, sem kemndar voru konum
í klau-strimu, kvað ennþá nokkuð
Mf-a fram á þen-nan dag í ná-
grenni þess.
Kirkjan vamar konum að tafca
f-ullgilda-n þátt í boðun fagnaðar-
erindisins, segir dr. Ma-tthías.
Þetta er f jarri öllum sanni þegar
átt er við kirkjuma sem heild. í
alþjóða kristniboðinu starfa um
þessar mundir rúmlega 100.000
kristniboðar, þar af meir en helm
ingurinn komur. Bæði boðun
þeirra á fagnaðarerindinu og
fræðsla í því er í alla staði full-
gild. Og í hinni verklegu boðum
f-agnaðarerindisins er hiutur
kven-n-a meiri en hlutur karla.
í mörgum löndum safma kornur
mei-ra en helmingi þess fjár, sem
til starfseminnar þarf.
Hvers vegna eru konur ekki
kardínálar? spyr dr. M-afctíhiias.
Hér gæti e. t. v. rómversk-ka-
þólskur prestur svarað betur en
ég. Kardínálaráðið var ekki full-
mótað fyrr en 13. des. 1586. Þeg-
ar það er fuillskipað, eiga sæti í
því samkvæmt stofnskrámni 6
kardínálarbiskupar, 50 k-ardínála
prestar og 14 kardínála-djákmar.
Ef ég er réttilegia uppfræddur,
getur forseti Bandaríkjamma að-
eins verið karlmaður, sem fædd-
ur er í Bandaríkjun-um. Þjóð-
höfðingi Breta getur hins vegar
verið kona og er það nú, defens-
or fidei, þ. e. æðs-ti miaður kirkj-
unnar, og æðsti maður landvarn-
anna. Floti Henn-ar hátignar,
eins og íslendingar kann-ast við.
Þó ef-ast ég um að kona geti verið
skipherra á orustuskipi, þótt kon
ur séu í flotan-um. í flestum lönd
um geta konur ekki verið her-
foriirgjar eða hershöfðingjar, en
þær geta verið hvorttveggja í
Hjálpræðishernum, sem er ekki
verri en aðrir herir, enda fara
ekki sögur af því að hann valdi
manntjóni, heldur að hann hafi
mörgum bjargað. Þannig gerist
ýmisil-egt í hinni almennu kirkj-u,
sem getur ekki gerzt hjá ríkjum
heimsins. Hvað kardinálaiMi
Framhald á bls. 12.