Morgunblaðið - 24.10.1961, Blaðsíða 6

6
MORGVNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 24. okt. 1961
Við báðum um það sama
og þjóðir Afríku og Asíu
segir ungverski rithofundurinn Tibor
Meray sem talar 1 Tjarnarbíói í kvöld
I GÆR hitti ungverski blaða-
maðurinn og rithöfundurinn
Tibor Meray íslenzka fréttamenn
á Hótel Borg og ræddi við þá um
ungversku byltinguna og annað
sem þeim lék hugur á að heyra
úr margháttaðri reynslu hans.
Meray er hingað kominn á veg-
um félagsins „Frjáls menning“ í
tilefni af fimm ára afmæli ung-
versku byltingarinnar, og til-
kynnti formaður félagsins, Jó-
hannes Norflal, að Meray mundi
haida fyrirlestur í Tjarnarbíó kl.
8,30 í kvöld til að minnast bylt-
ingarinnar. Kallar hann fyrir-
lestur sinn „Ungverjaland Og
kommúnistaríkin fimm árum eft-
ir ungversku byltinguna“. Mun
Meray ræða um atburðina í Ung-
verjalandi og almenn viðhorf nú,
stöðu rithöfunda, listamanna,
menntamanna og kjör almenn-
ings. Jafnframt mun Páll Kolka
fyrrv. héraðslæknir flytja ávarp.
Tibor Meray er aðeins 37 ára
gamall, fæddur í Búdapest 1924.
Hann lauk prófi í ungverskum
og latneskum bókmenntum við
háskólann í Búdapest. A árunum
1946—1955 vann hann fyrir mið-
stjórn kommúnistaflokksins, sem
framkvæmdastjóri menningar-
deildarinnar. Einnig átti hann
sæti í útgáfuráði flokksins. Hann
var fréttaritari í Kóreu á árun-
um 1951—’53 og ritari ungverska
rithöfundasambandsins 1953—’55.
Rekinn fyrir „hægri villu
1 ársbyrjun 1955 var Meray
rekinn frá blaði kommúnista-
flokksins fyrir „hægri villu“ Og
stuðning við Imre Nagy. Hann
tók mjög virkan þátt í uppreisn-
inni í Ungverjalandi og var þar
meðlimur í byltingarráði ung-
verskra menntamanna. I nóvem-
ber 1956 flúði hann til Júgóslav-
íu og hefur dvalizt í Frakklandi
síðan 1957. Tibor Meray er stór-
virkur Og góður rithöfundur, hef-
ur m. a. hlotið ungversku Koss-
uth-bókmenntaverðlaunin. Meðal
bóka hans má nefna „Ovininn",
skáldsögu sem komið hefur út
á flestum vestrænum tungum;
„Þrettán dagar sem skóku
Kremil“, bók sem fjallar um
Imre Nagy og ungversku bylt-
inguna; og svo „The Revolt of
the Mind“ (Uppreisn hugans), en
þá bók samdi hann ásamt ung-
verska rithöfundinum Tamas
Aczel, sem kom til Islands fyrir
nokkrum árum. Loks má nefna
skáldsöguna „Maðurinn sem ekki
hafði yfirskegg", sem er nýlega
komin út á þýzku, en ensk og
frönsk útgáfa eru í undirbúningi.
Mikil blóðtaka
ekki þolað; því var svarað með
skothríð; síðan hófust bardagar;
og loks brutu Rússar uppreisnina
á bak aftur, uppreisn sem kvikn-
aði í einu vetfangi án nokkurs
undirbúnings. Svo var Nagy rænt
Og hann líflátinn fyrir þremur
árum. Og flóttamannastraumur-
inn jókst dag frá degi þegar séð
var fyrir eridann á byltingunni.
iffir 200.000 manns flúðu land.
Það var nnkil blóðtaka fyrir litla
þjóð.
Meray minnti í þessu sambandi
ó orð sem Lenin lét einu sinni
falla: „Flóttamaður er maður
sem greiðir atkvæði með fót-
unum“.
Var það heimskulegt?
„Bylting okkar brást“, sagði
Meray. „Var ekki heimskulegt að
byrja nokkurn tíma á henni?
Þetta er auðvitað heimskuleg
spurning. Sagan spyr ekki hvort
hlutir séu skynsamlegir eða
heimskulegir — þeir gerast bara,
Og við því er ekkert hægt að
segja. En í beiskju okkar köstum
við samt fram þessari spurningu.
Og svarið er: Nei, það var ekki
heimskulegt. Byltingin í Ung-
verjalandi sannaði vestrænum
þjóðum, að í Austur-Evrópu búa
milljónir manna sem biðja um
sama frelsi og þjóðirnar í Afríku
og Asíu. Byltingin í Ungverja-
landi sannaði hlutlausum þjóðum,
að valdhafar kommúnismans
hafa hlutleysi að engu. Imre
Nagy hafði lýst yfir hlutleysi
Ungverjalands, en það var kæft
í fæðingu.
Byltingin í Ungverjalandi var
líka vísbending um það, að ekki
verður endalaust hægt að fresta
frelsun Austur-Evrópu undan
áþjáninni. Þetta vandamál vofir
yfir leiðtogum kommúnismans á
meðan ekki er reynt að leysa það
á réttlátan hátt.“
Samband betra en áffur
Meray var spurður hvernig
sambandið milli flóttamanna og
Ungverja heima fyrir væri, hvort
þar væri nokkur samgangur.
Hann sagði að sambandið væri
mjög gott og flóttamennirnir
vissu um allt sem gerðist í Ung-
verjalandi. Þeir fengju að sjálf-
Tibor Meray
sögðu ungversk blöð, og þegar
maður riefði starfað við þessi
blöð, kynni maður að lesa á milli
línaima. Þá væru núverandi
stjórnarvöid miklu frjálslyndari
en stjórnin fyrir byltinguna að
því er snertir ferðaleyfi og vega-
bréf. Það væri tiltölulega auðvelt
fyrir Ungverja nú, að fá vega-
bréf til útlanda. Aður hefðu eng-
ir nema tryggir flokksmenn feng-
ið vegabréf.
Engir góðir höfundar
í flokknum nú
Um samtök rithöfunda í Ung-
verjalandi, sem fyrir byltinguna
voru mjög athafnasöm, sagði
Meray, að þau væru nú að mestu
úr sögunni. Þau hefðu verið deild
í flokknum fyrir byltinguna, en
nú væru sárafáir rithöfundar í
kommúnistaflokknum, og eng-
inn hinna betri. Jafnvel höfund-
ar með kommúnískar sannfær-
ingar væru ekki í flokknum. Að-
ur hefði baráttan milli höfunda
og gagnrýnenda farið fram innan
flokksins, en nú ætti hún sér
stað utan hans, þ. e. a. s. flokks-
bundnir gagnrýnendur væru sí-
fellt að ráðast á beztu höfund-
ana, og þess vegna þjöppuðu rit-
höfundar sér nú saman til bar-
áttu gegn flokksvaldinu og ein-
sýninni. Flokkurinn stimplar
alla þá sem ekki eru á línunni,
þ. e. a. s. þá sem lýsa lífinu eins
og það er, „existensjalista", þó
það þætti sennilega skrýtin nafn-
gift í Frakklandi.
Minni harka
Meray sagði að nú væri ekki
lagt nærri eins hart að fólki og
áður að taka virkan þátt í
pólitísku lífi. Aður fyrr var sí-
íellt verið að skipa verkamönn-
um að sækja hina og þessa fundi
eftir vinnutíma, t. d. fund hjá
MIR eða einhverjum svipuðum
íélagsskap. Þá var orðtakið: „Ef
þú ert ekki með okkur, þá ertu
á móti okkur“. Nú hefur þetta
snúizt við, og orðtakið virðist
vera: „Ef þú ert ekki á móti
okkur, þá ertu með okkur“. Með-
an valdhafarnir fá að sitja óáreitt
ir eru þeir m. ö. 0. ánægðir.
Meray sagði að ungverska bylt-
ingin hefði áreiðanlega bjargað
stjórn Gómúlka í Póllandi, sem
Rússar ætluðu sér að bola burt,
og jafnframt verið Pólverjum
viðvörun um að ganga ekki of
langt í frelsisbaráttu sinni. Hann
sagði að spennan milli valdhafa
Og almúga væri nú miklu meiri
en áður í öllum ríkjum kommún-
ismans, einnig í Sovétríkjunum.
Einhvern tíma hlyti því að koma
til uppgjörs eða róttækra breyt-
inga.
Rakosi var alltaf á
járnibrautarstöðinni
Þegar Meray var spurður um
gömlu kommúnistaforingjana í
Ungverjalandi, sagði hann að
þeir væru allir komnir heim' aft-
ur nema Rakosi. Sumir segðu að
hann væri 1 Ytri-Möngólíu, og
gæti það vel átt sér stað, því
kona hans væri mongólsk, en aðr-
ir segja að hann sé enn í Moskvu.
Um skeið skrifaði hann Krúsjeff
orðsendingar um ástandið í Ung-
verjalandi og stjórn Kadars, og
aflaði sér þá einkum upplýsinga
með því að fara daglega niður á
aðaljárnbrautarstöðina í Moskvu
og hitta Ungverja sem voru að
koma frá Búdapest. En þegar
Kadar frétti þetta, bað hann
Krúsjeff að fjarlægja Rakosi frá
Moskvu eða a. m. k. banna hon-
um að fara á járnbrautarstöðina!
Ernö Gerö, sem kvaddi Rauða
herinn á vettvang í ungversku
byltingunni,. býr í Búdapest, en
er orðinn blindur. Hegedus, sem
um skeið var forsætisráðherra,
og ýmsir aðrir fyrrverandi ráð-
herra stunda einhver minni-
háttar störf í Búdapest og halda
hópinn, rifja upp gamla velgengn
isdaga og slá hver öðrum gull-
hamra. Þetta kvað vera mjög
einangraður hópur.
Deila Kína og Sovétríkjanna
öriagarík
Að lokum vék Meray að deil-
unni milli Sovétríkjanna og Kína
og kvað hana miklu merkilegri
°g þýðingarmeiri en menn gerðu
sér almennt ljóst á Vesturlönd-
um. Deilan hefur nú staðið í
A fundi sínum við fréttamenn
í gær hóf Tibor Meray máls með
því að þakka fyrir hinar góðu
móítökur sem hann hefði fengið
á Islandi. Kvað hann einkenni-
legt til þess að hugsa, að á þess-
um degi fyrir nákvæmlega fimm
árum heíði hann slegizt í hóp
með blaðamönnum, rithöfundum,
stúdentum Og verkamönnum í
Búdapest til að biðja um sjálf-
stæði til handa landi sínu og
nýja stjórn undir forsæti Imre
Nagys, til að votta Gómúlka og
hinni nýju stjórn hans í Póllandi
samúð og til að fara þess á leit
að Ungverjar og Rússar tækju
upp nýtt og betra samband á
grundvelli jafnréttis og gagn-
kvæmrar virðingar. En þetta var
• Hyrnumjólk eða
flöskumjólk
Ung húsmóðir í Keflavík
hefur skrifað Velvakanda. —
Gagnrýnir hún það fyrirkomu
lag þess einokunarfyrirtækis,
sem selur okkur mjólkina, að
í Keflavik fæst nær eingöngu
mjólk I hymum. Þeir, sem
mæta kl. 9 að morgni í mjólk
urbúðinni, geta stundum feng
ið keypta flöskumjólk, en eft
ir kl. 9:30 er vonlaust að fá
annað en hyrnumjólk. Nú
vilja margir kaupa fyrrnefndu
mjólkina bæði þar sem hyrn
urnar nýta illa ísskáparúm, og
ekki sízt vegna þess að hyrnu
mjólkin er 40 aurum dýrari.
Fjölskylda, sem kaupir 4 lítra
af mjólk á dag, neyðist til að
eyða um 600 krónum meira á
ári en hún kærir sig um, ef
hún verður að kaupa hyrnu-
mjólk. Húsmóðirin segir í
bréfi sínu að sé spurt um á-
stæðuna fyrir þesari fram-
komu einokunarverzlunarinn-
ar, sé svarað, að Reykvíkingar
vilji heldur flöskumjólk, og
því sé ekki annað en hyrnu-
mjól'k eftir handa Keflvíking
um. Hvers vegna kvarta þá
eumir Reykvíkingar um vönt
un á hyrnumjólk? Húsmóðir-
in segir að lokum, að fólk eigi
heimtingu á að geta valið um
hvorar umbúðirnar sem er, a.
m.k. meðan tvenns konar verð
er við lýði.
• Einokunarfyrirtæki
Velvakandi getur af heilum
hug tekið undir með húsmóð-
urinni í Keflavík, en hætt er
við, að hér verði við ramman
reip að draga, þar sem einok
unarvald Mjólkursamsölunn-
þrjú ár, sagði hann, og klofning-
urinn verður æ dýpri. Arásir
Krúsjeffs á Albaníu og „Molotov-
hópinn“ voru ekki annað en dul-
búin árás á Kína og stefnu Mao
Tes-tungs. Þegar kommúnista-
leiðtogar deila sín á milli er það
miklu hatramari og hættulegri
leikur en menn gera sér ljóst.
Stalin drap alla samherja sína
fyrr eða síðar, og Krúsjeff mundi
ekkert kjósa frekar en koma Mao
fyrir kattarnef. Þannig hugsa
kommúnistar, og svona hugsuðu
líka þaþólikar fyrir eina tíð; mað-
ur sem gekk af kaþólskri trú var
þúsund sinnum verri en Múham-
eðstrúarmaður eða hindúi. Og til
að trúarbrögð séu máttug má
ekki vera nema ein kenning, heil
og óskipt.
Byltingin ekki aðeins „barefli'*
Meray kvað sárt til þess að vita
að vestræn ríki virtust oft líta
á ungversku byltinguna sem hand
hægt barefli á Rússa, þegar þau
hefðu sjálf vonda samvizku. Bylt-
ingin væri notuð sem innantómt
vígorð til að slá vopnin úr hönd-
um Rússa, ef þeir dirfðust að
gagnrýna eða fordæma aðgerðir
Vesturveldanna, eins Og t. d. ör-
lög Lúmúmba. Við gerðum ekki
byltinguna í Ungverjalandi til að
breiða yfir vestræna nýlendu-
stefnu eða aðra vestræna smán-
arbletti, sagði Meray að lokum.
Við gerðum byltinguna til að fá
a. m. k. svipað frelsi Og hin nýju
ríki Asíu og Afríku eru nú að fá
hjá fyrrverandi nýlendukúgur-
um.
Rauða
blikan
MILLI kl. 4 og 5 í gærdag
sást óvenjulega björt blika á
suðurhimninum. Var þetta
himinbál svo magnað og blossa
mikið á tíma, að sumum varð
ekki um sel og töldu jafnvel,
að hin djöfulmagnaða kraft-
bomba Rússa, sem sprengd var
í gærmorgun, hefði sent þess
ar logatungur upp í himiib-
hvolfið. Hringdu margir til
Morgunblaðsins í gær til þess
að leita staðfestingar á sænsku
fréttinni, sem lesin var í há-
degisútvarpinu, um spreng-
ingu atómsprengju, er jafngilti
50 milljónum tonnia af TNT,
í Sovétríkjunum, og spurðu
um leið, hvort nokkurt sam-
band gæti verið milli þeirra
óskapa og blikunnar rauðu. —
Glampi frá svo hryllilegri
sprengju myndi að vísu sjást
um óravegu, en þessi óhugn-
anlega blika mun sennilega
hafa stafað af sól og mistri.
ar getur að sjálfsögðu snið-
gengið eða hundsað öll sjálf-
sögð lögmál frjálsrar verzlun
ar. Hjá einokunarfyrirtækj-
um hlýtur viljinn til að þókn
ast og geðjast viðskiptavinun
um alltaf að vera takmarkað
ur, ekki sízt. þegar þau verzla
með slíka nauðsynjavöru sem
mjólk er. Allir þurfa á mjólk
að halda, og þegar aðeins eitt
fyrirtæki selur hana án sam
keppni, svo að menn geta ekki
snúið sér til annarra, sem
betri þjónustu veita, þá er sá,
sem neyðist til að kaupa hjá
því, ekki lengur viðkiptavin-
ur, heldur réttur og sléttur
kúnni sem getur bara hypjað
sig, ef hann er ekki ánægður.
• Myndir úr forsetaför
Úr bréfi frá „Almúgamanni“
um myndirnar í Mbl.-glugg-
anum:
„Víst var það vel til fundið
af Morgunblaðinu að sýna
þessar myndir, en of fáir eiga
þess kost, jafnvel hér, að sjá
þær í sýningarglugga, svo
hvað þá um landana vestra,
sem raunar eiga þó mestan
réttinn. Er það ekki einsætt,
að þeirra vegna beri að gefa
út bók um förina, með sem
flestum myndum, en líka
nokkuð af ræðunum vestan
hafs og heildarfrásögn af
ferðinni? Og þannig þarf að
ganga frá bókinni að hún
verði að sæmilegum notum
einnig fyrir þá, er ekki lesa
íslenzku. Vonandi að þetta
verði tekið til athugunnar.