Morgunblaðið - 14.01.1962, Blaðsíða 8

8
MORGVNBLAÐ1Ð
Sunnudagur 14. jan. 1962
Vaxandi þýðing mann-
fræðirannsókna
Samtal v/ð Jens Ó. P. Pálsson,
mannfræðing
„ÞAÐ ER HÆGT að skapa á ís-
landi að mörgu leyti betri grund
völl mannfræðivísinda en ann-
arsstaðar þekkist. Með því að
gera það myndu íslendingar
stuðla stórlega að framþróun
þessara vísinda, almennt, og
styrkja jafnframt ýmis önnur
skyld vísindi."
Þannig komst Jens Pálsson
mannfræðingur m. a. að orði er
Mbl. hitti hann að máli fyrir
skömmu og leitaði tíðinda hjá
honum af störfum hans.
Jens er eini sérmenntað' mann
fræðingurinn, sem við íslend-
ingar eigum. Hann lauk prófi í
fræðigrein sinni við Kaliforníu-
háskóla en hefur stundað fram-
haldsnám og unnið mannfræði-
störf við aðra háskóla, bæði í
Bandaríkjunum og Bvrópu. S.l.
tvö ár hefur hann starfað við
mannfræðistofnunina í Mainz í
Þýzkalandi. Hér heima hefur
hann dvalið í vetur m. a. við
störf fyrir stofnun þessa.
Mannfræðin hefur marg-
víslega þýðingu
Hvað er aðaltilgangurinn með
rannsóknarstörfum þínum á ís-
landi?
f stuttu máli sagt, að fá yfir-
lit yfir líkamseinkenni íslendinga,
að leitast við að bregða ljósi yf-
ir vandamál er snerta uppíhaf
þeirra og að fylgjast með líkam-
legri þróun þeirra.
íslenzka þjóðin er tilvalin til
ýmsra mannfræðirannsókna.
Hér lifir lítil tiltölulega einangr-
uð þjóð, yfir 1000 ára gömul, sem
þekkir sögu sína frá upphafi og
hefur fengizt mikið við ættfræði
og persónusögu.
Mannfræðingar þurfa að vita
um ættir manna og sögu til þess
að geta sem bezt gert sér grein
fyrir ýmsum líkamseinkennum.
Þess vegna eru líka ættfræði og
æviskrárrit mjög gagnleg fyrir
mannfræði. En það má ekki
rugla þessum hugtökum saman.
Mannfræði, í nútima skilningi
þess orðs, (physisk anþrópó-
lógía) er raunvísindi þó að eðli-
lega sé sterkt samvand við hug-
vísindi.
Mannfræðingar þurfa líka
helzt að þekkja ýmsar þjóðfé-
lagsaðstæður ,svo sem uppeldis-
aðstæður, viðurværi og annan
aðbúnað, atvinnu og einnig nokk
uð heilsufar þeirra, sem teknir
eru til athugunar. Það þarf að
reyna að greina milli líkamsein-
kenna, sem eiga rætur sinar að
rekja eingöngu til ytri aðstæðna
og hinna ,sem eru erfðaeinkenni
og hafa or.ðið fyrir takmörkuð-
um ytri áhrifum.
Telurðu mannfræðivísindi
beinlínis hagnýt?
Sum atriði þeirra myndu menn
kalla svo, önnur ekki. Mannfræð-
in þróast mjög ört og menn verða
að skilja betur að hún getur
haft margvíslega þýðingu, ekki
aðeins fyrir sögu og erfðafræði
mannsins, heldur líka þjóðfélags
og læknavísindi. Þannig eru t. d.
sköpulags- og vaxtarannsóknir,
gagnlegar læknisfræði. Það má
]íka geta þess, að mannfræði-
rannsóknir koma oft til hjálpar
þegar um barnsfaðernismál er að
ræða. Þá leggja mannfræðingar
nútímans mikið upp úr blóð-
flokkarannsóknum og ætti hver
maður að sjá, að það getur verið
| gagnlegt að þekkja blóðflokk
sinn.
Það er ekki von að almennur
áhugi eða skilningur sé fyrir
mælingum og aðferðum mann-
fræðinnar. yfirleitt, en hæð og
þyngd sína vilj þó flestir gjarn-
an vita.
Mælingar mínar hafa m. a.
sýnt að íslendingar eru meðal
hæstu þjóða heims. Karlmenn
hafa hækkað um nál. 5 cm. á
einum 30 árum (miðað við mæl-
ingar Guðm. Hannessonar).
Harðindi drógu úr fólki vöxt á
fyrri öldum en velmegun síð-
ustu ára hefur aukið vaxtarmögu
leika þess. Hún ein getur þó
ekki skapað hávaxið kyn. Hér
hljóta erfðir að ráða mestu og
íslendingar munu upphaflega af
fremur hávöxnu fólki komnir.
Meðalhæð íslenzkra karlmanna
er samkv. mælingum mínum
mínum 178,1 cm. fyrir aldurs-
flokkana 20-—22 ára, en 176,9 cm
fyrir 20—40 ára. Meðalhæð
kvenna, 20—40 ára, er hjá mér
163,7 cm. Þessi meðaltöl eru
byggð á mælingu fólks úr öllum
stéttum og frá öllum landshlut-
um.
Svo að drepið sé aðeins á aðr-
ar mælingar mínar, þá má nefna
það, að á síðustu 30—40 árum
hefur höfuðlag íslendinga breyzt
litið eitt, þannig að höfuðvisital-
an (þ. e. hlutfall breiddar og
lengdar) hefur aðeins hækkað
en áður virtist það hafa haidizt
óbreytt frá landnámstíð.
Stutthöfðum hefur fjölgað um
nærri 15% (skv. Martins flokk-
un).
Dalarannsóknir.
Hvenær býztu við að birta nið
urstöður rannsókna þinna á ís-
landi?
Eg vona að ég geti það innan
tíðar. Eg er enn að vinna þegar
tími gefst að ritgerð minni, sem
byggð er á fyrri mannfræð'.störf-
um á íslandi. Þetta verður yfir-
litsverk, en nákvæmar héraðs-
rannsóknir eru enn ógerðar, að
undanskilinni Dalasýslu.
í fyrrasumar fékk ég aðstöðu
til þess að athuga fólk þar, en
nú hef ég aðallega rannsakað
Dalamenn, búsetta í Reykjavík
Dalamannarannsóknir minar eru
sérstafcar rannsóknir sem standa
þó auðvitað í ákveðnu sambandi
við vandamál, viðkomandi fyrri
rannsóknum mínum, hér á landi.
Eftir frásögnum sagnrita okk-
ar að dæma, má gera ráð fyrir
því að allmargt fólk frá írlandi
og Bretlandi hafi byggt Dali í
upphafi. Margir eru þeirrar skoð
unar að enn gæti þar „irskra
kyneinkenna". Eg er m. a. að
reyna að komast að því hvort
þetta gæti haft við veruleg rök
að styðjast, og hvort þetta hér-
að hafi nokkra sérstöðu, miðað
við mannfræði íslands í heild.
Eg tala ekki frekar um þetta
nú þar sem niðurstöður mínar
liggja ekki enn fyrir, nema að
mjög litlu leyti.
Mér hefur verið mikil ánægja
að samstarfi við Dalamenn og
aðra, sem hafa aðstoðað mig.
Það er uppörvandi að eiga skipti
við elskulegt fólk.
Blóðrannsóknir
Hvemig fellur þér að stárfa í
Þýzkalandi?
Mjög vel. Þjóðverjar eru mikl-
ir starfsmenn og reglumenn og
þeir hafa alltaf staðið framar-
lega í mannfræðivísindum. Þó
að sumir mannfræðingar hafi
verið hörmulega pólitískir á tím
um Þriðja ríkisins, þá voru
ýmsir hinna merkustu, sem aldr-
ei blönduðu pólitík inn í vísindi
sín. Það eru meðal annars þess-
ir síðarnefndu og lærisveinar
þeirra, sem hafa reist nýjar
stofnanir í Þýzkalandi, sem þegar
hafa vakið mikla athygli og að-
dáun erlendra kollega, sem stóðu
þó miklu betur að vígi í mann-
fræði rétt eftir stríð.
Mainz er góð miðstöð mann-
fræðirannsókna, þar er gefið út
„Homo“, hið merka tímarit
þýzka mannfræðifélagsins og í
það skrifa nú mannfræðingar frá
mörgum löndum.
Við mannfræðistofnunina í
Mainz eru unnin margvísleg
störf, bæði á dauðum og lifandi.
Þaðan hafa verið gerðir út rann
sóknarleiðangrar s.l. ár til ýmsra
landa og síðan unnið úr efnivið
num við stofnunina. Þá eru m.
a. gerðar rannsóknir á hörunds-
lit manna og blóðrannsóknir.
Undanfarið hefur t.d. verið unn-
ið að svokölluðum „haptoglobin
rannsóknum. Er safnað til þess
blóði frá ýmsum stöðum. Mér
hefur verið falið að annast þetta
á íslandi og er ætlunin að við
dr. Walter, dósent við háskól-
ann í Mainz, birtum saman nið-
urstöðurnar frá íslandi.
Eg veit ekki til þess að áður
hafi verið um þetta efni fjallað
hérlendis enda hafa mannfræði-

Jens Fálsson
ar og athuganir á lifandi fólki
'heima fyrir. Þess vegna m. a. er
erfitt um samanburð í þeim efn-
um við önnur Skandinavísk
lönd. Eg hafði mannfræðistofn-
un háskólans £ Mainz að baki
mér og aðra góða aðila. Dr.
Balslev-Jörgensen, forstöðumað-
ur hinnar mannfræðilegu rann-
sólknarstofu í Kaupmannahöfn,
lánaði mér tæki og greiddi götu
mína sem bezt hann mátti.
Eg vann úr efniviðnum frá Dan
mörku í Mainz og það kom í
Ijós að í ýmsum meginatriðum
virðast Danir vera æði líkir ís-
lendingum, eins og hvað hára og
augnalit snertir. Sama er að
segja um höfuðlag og hæð
manna.
Þeir Danir ,sem ég mældi eru
flestir af nótgrónum dönskum
bændaættum.
Beinauppgröftur á Borg-
undarhólmi.
Þú hefur unnið við mannabein
og uppgröft þeirra?
Eg komst fyrst verulega í
kynni við mannabein vestur í
Kaliforníu þar sem við vorum
að grafa upp forna Indíánabú-
staði. í Þýzkalandi hef ég ekki

veika þarna en þó mun hafa ver-
ið minna um holdsveiki á Borg-
undarhólmi en í öðrum hlutum
Danaveldis, eftir fyrri athugun-
um dr. Möller-Christensens að
dæma. jt
Samstarf á sjálfstæðum
grundvelli. '
Hvað segir þú um framtíð-
ina?
Mannfræðin er orðin svo víð-
tæk og kröfuhörð vísindagrein,
að hún getur illa þrifizt sem
algert aukastarf. Það verður ae
erfiðara að ná nokkrum veru-
legum árangri í þessum visind-
um nema geta gefið sig að þeim
óskiptur. Mannfræðin á íslandi
hefur alltaf verið stunduð sem
aukastarf og þess vegna ekki
náð þeim árangri sem skyldi.
Eg verð að segja fyrir mitt
leyti, að ég treysti mér varla til
að eiga við hana lengur, hér á
landi, nema til komi traustari
grundvöllur. Eg er bundinn I
öðru landi og erfitt fyrir mig að
hlaupa svona til og frá, enda*
laust, eins og ég hef gert. Eg
verð brátt að taka ákvörðun um
að ílendast erlendis eða hér-
lendis. Eg hef eytt miklu fé og
tíma vegna mannfræði á íslandi
og ef ýmsir ágætir einstakling-
ar hefðu ekki hlaupið undir
bagga með mér þá hefðu rann-
sóknir mínar verið óframkvæm-
anlegar, þrátt fyrir nokkurn
styrk frá Vísindasjóði og Alþingi
fslendinga.
Eg á kost á mannfræðistöð-
um erlendis sem á ýmsan hátt
eru girnilegar en allt starf mitt
og nám hefur fyrst og fremst
miðað að því að geta orðið ís-
Ienzkri mannfræði að sem mestu
liði.
Komið hefur til mála að ég
verði kostaður og sendur af
Mannfræðistofnuninni í Mainz
til þess að gera sérstakar mann
fræðirannsóknir á íslenzkum
unglingum. Þá myndi ég verða
að hlýta yfirstjóm þessarar
stofnunar og yrði að koma fram
í nafni hennar en ekki okkar
íslendinga og þannig yrðu allar
niðurstöðxu* rannsóknanna birt-
ar undir nafni erlendrar stofn-
unar. Þótt fslendingar hefðu
gagn af slíkri rannsókn, félli
mér verst, að viðkomandi stofn-
un myndi taka til sinnar eign-
ar þann efnivið er ég safnaði
og sæti þannig inni með hann,
eins og t. d. Harvard á nú
merkilegt beinasafn, sem Vil-
hjálmur Stefánsson, flutti frá
íslandi.
/<s tt íf u ty tí 70 ?/ 7i jjnní* r> ?*> 7ft« «> íj fffr ft ***t +>****»*>**
. ....... . .. ■ ■SiífSiilÆ ■ : M
Linurit yfir líkamshæff fslendinga, 20—22ja ára. Punktalinan er línurit skv. mælingum Guff-
mundar Hannessonar prófessors, 1920—1923, en feita linan skv. mælingum Jens Pálssonar
1952—1954.
legar „haptoglobinrannsóknir"
verið óvíða gerðar. Þær hafa þó
mikla mannfræðilega þýðingu
þar sem hér er um einkenni að
ræða, sem við þekkjum nákvæm
lega hvernig erfast.
Blóðbankinn og nokkrir lækn
ar hafa þegar veitt mér ágæta
aðstoð og vona ég að fleiri verði
mér einnig hjálplegir.
Danir líkir íslendingum.
Þú hefur gert mannfræðirann-
sóknir á Dönum?
Já, s.l. vor réðst ég í rann-
sóknir í Danmörku (á Jótlandi,
Fjóni og Sjálandi). Danir hafa
unnið mikil afrek í sambandi
við rannsóknir á beinaleifum
en aftur á móti lítið fengizt við
að eera mannfræðilegar mæling
enn fengizt við uppgröft en hins
vegar unnið töluvert þar, við
mikið beinasafn frá miðalda-
grundvelli er eðlilegast fyrir
kirkjugörðum. S.l. sumar vann
ég svo við beinauppgröft á Borg-
undarhólmi. Dr. Möller-Ohristen
sen, bað mig að koma þangað, til
liðs við sig. Hann er einn þekkt-
asti maður Evrópi., á sínu sviði,
hefur grafið víða og m. a. komið
upp stórmerkilegu „osteoarkeo-
logisku" safni í Danmörku.
Carlsbergstofnunin styrkti upp
gröftinn á Borgundarhólmi og
þarna voru grafnir upp alls um
170 einstaklingar, fiá tímabilinu
1300—1680, margt myndarfólk,
þar á meðal maður um 190 cm
á hæð.
Við fundum þó nokkra holds-
Annað dæmi er frá Irlandl.
Þar gerðu Bandaríkjamenn
miklar rannsóknir á lifandi fólki
en efniviðurinn er nú eign Har-
vardháskóla.
Nei, samstarf á sjálfstæðum
tvær menningarþjóðir og við
eigum að leita þess á sviði
mannfræði eigi síður en á ýms-
um öðrum sviðum. En við verð-
um alltaf áður að tryggja okk-
ar eigið sjálfstæði gagnvart sam-
starfsaðilanum.
tslenzk mannfræffistofnun
nauffsynleg
Það er nauðsynlegt fyrir ís-
lendinga, að koma á fót sjálf-
stæðri mannfræðistofnun í landi
sínu.
Framh. á bls. 23