Morgunblaðið - 17.02.1962, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 17. febr. 196i
JKrislmann Guðmundssan skrifar um^
BÓKMENNTIR
Grýttar götur.
Eftir Jakob Thorarensen.
Helgafell.
FYRIR hartnær hálfri öld kvaddi
Jakob Thorarensen sér hljóðs
með sérkennilegri bók, er vakti
mikla athygli. Síðan hefur hróð-
ur hans og vinsældir sem Ijóð-
skálds farið vaxandi með þjóð-
inni, svo að hann er nú talinn
meðal öndvegisskálda hennar.
Jakob hafði lengi notið skáld-
frægðar, er fyrstu smásögur
hans birtust. Ein af þeim fyrstu,
sem prentuð var, mun hafa
verið „Helfró", en það er eins
og kunnugt er ein af perlunum
í smásagnabókmenntum íslands.
Annars eru smásögur hans
nokkuð misjafnar eins og ger-
ist, en ef tekið væri úrval úr
þeim, myndi það verða bók,
er hvarvetna yrði höfundinum
og ísl. bókmenntum til sóma.
Nú er Jakob aldinn að árum,
en þó hraustur vel, svo að hann
lætur sig ekki muna um að fá
sér sjóbað á þorranum úti í Ör-
firisey. Þessar nýjustu sögur
hans bera heldur engin elli-
mörk. Hann kann handverk sitt
með prýði, er frumlegur og sér-
stæður í efnisvali og efnismeð-
ferð og kemur lesandanum á ó-
vart. Að þessu leyti er fyrsta
sagan, „Aldnar hendur“, tákn-
ræn. Það er ein af beztu sög-
um Jakobs, snjöll að allri gerð,
og ein af þeim, er maður man
lengi.
Önnur sagan: „Bernskan
græn“, er lítið annað en snot-
urt riss, ber þó vörumerki síns
höfundar, svo að ekki er um að
villast, og er skemmtileg af-
lestrar. — Þá er „Stóra plága",
sem gerist á fimmtándu öld.
Það er góð saga, án sterkra til-
þrifa þó, en ber vott ágætri frá-
sagnargáfu höfundarins. Ekki
get ég þó varizt þeirri hugsun,
að talsvert meira hefði mátt
gera úr þessu ágæta efni,_ en
höf. tekur það nú einu sinni
þessum sérstöku tökum og
kemst vel frá því á þann hátt.
Stúlkan Sesselja er vel gerð
persóna og lýsir sér bezt í ágæt
um talsetningum, en hin stutt-
orðu samtöl hennar og prests-
ins eru gerð af mikilli kunn-
áttusemi.
Þá kemur löng saga, er nefn-
ist „Barnórar". Hún fjallar um
vinnukonu og vinnumann í
sveit, ástir þeirra og veraldar-
gengi. Persónulýsing vinnukon-
unnar er ágæt, hress og lif-
andi, hitt allt risskenndara, en
snoturt.
Sagan „Á viðreisnarvegi", um
forstjórann, sem fer til útlanda
og nær sér þar í konuefni á göt-
unni, er ekki alls kostar trúleg
sem skáldskapur, þótt hún muni
eiga sér fordæmi í hinu raun-
verulega lífi. Að öllu athuguðu
myndi ég kalla þessa sögu sízta
í bókinni. — „Spýta sporðreist-
ist“, er aftur á móti vel gert
sögukorn, er lýsir bitrum veru-
leika á skáldlega sannfærandi
hátt. Lesandinn tekur ósjálfrátt
þátt í harmsögu Jóshúa kaup-
manns Péturssonar, en hann er
eitt þeirra kyrrlátu smámenna,
er Jakob lætur svo vel að lýsa,
og hefur hann oft gert þeim
snilldarleg skil í skáldskap sín-
um.
í sögunni „Ljótunn fagra“ er
gott efni, en fullviðamikið fyr-
ir svona stutta sögu — eða öllu
heldur of mikið af því tekið
inn í söguna. Þetta er nánast
þáttur, og hefði fremur átt að
heita „Þáttur af Ljótunni fögru“,
því að frásögnin er öll í þeim
Jakob Thorarensen
stíl, að slíkt hefði verið heppi-
legra. Og ekki finnst mér Jakob
ráða fullkomlega við þetta, eins
og frá því er gengið. Grunur
minn er sá, að þarna hafi hann
enn fyrirmyndir úr lífinu sjálfu
— en það er alkunna, að skáld
mega ekki fara jafngáleysislega
með efnivíð sinn og mannlífið
gerir.
„Föðurarfur" er efnismikil
saga. En sökum þess hve þetta
efni er margnotað: Systkin, sem
giftast án þess að vita, hversu
skyld þau eru, þá er ekki laust
við, að svolítill reyfarabragur
sé á sögunni. Þetta hefur svo
sem komið fyrir í lífinu líka og
það víst alloft, og mikill fjöldi
sagna fjallar um það. Jakob
tekst ekki að gefa því neitt
nýtt eða óvænt innihald, en
sagan er ágætlega skrifuð, vel
byggð og spennandi aflestrar.
„Skyssa" er athyglisverð saga,
og munar ekki miklu, að hún
sé snilldarverk, en þó dálitlu:
Varmennið Grímur Gráfells er
ekki nógu vel smíðaður frá
höfundarins hendi. Það vantar
herzlumuninn, að lesandinn sjái
þennan lúsablesa og trúi nógu
rækilega á hann. — Hið sama
verður uppi á teningnum með
síðustu söguna: „Ævisögur
mannanna", þar sem höf. er að
henda gaman að þeirri miklu
ævisagnaritun, er um sig hefur
gripið á voru landi nú á síðari
áratugum. Þetta er prýðilegt
efni, og ég hélt, einmitt vel
fallið fyrir Jakob Thorarensen.
En einhvern veginn verður hon-
um sáralítið úr því; þótt gam-
an sé að lesa söguna, er hún
tæpast nógu fyndin.
Þegar á allt er litið, er þetta
góð og skemmtilég sögubók, þótt
finna megi á henni nokkra
agnúa.
Kristín Dahlstedt veitinga-
kona. — Hafliði Jónsson
frá Eyrum skráði. Bóka-
útgáfann Muninn.
Við, sem gamlir erum í hett-
'unni hérna í Reykjavík, mun-
um vél eftir „Fjallkonunni."
Mér er hún í fersku minni, því
að ósjaldan fór ég þangað inn
til að kaupa mér mat, sökum
þess að þar fékk maður skammt
sinn vel útilátinn. Veitingakon-
an sjálf, frú Kristín Dahlstedt
er mér einnig minnsstæð, því
að hún var sérkennileg og
myndarmanneskja að sjá. Þá
man ég einnig eftir manni henn
ar, Axel, er var fríður sýnum,
en sagður hafa konuríki nokk-
urt. Nú hefur Kristín sagt ævi-
sögu sína, og skal það strax tek
ið fram, að bók sú er efnismik-
il, vel sögð og skemmtileg af-
lestrar. Þetta er í rauninni
hetjusaga, þættir úr ævi röskr-
ar dugnaðarkonu, sem barðist
ótrauð við alla erðileika og
kunni ekki að gefast upp.
Sagan hefst á frásögn um for-
eldra og æskuár Kristínar, en
hún er Vestfirðingur. Þá eru
ýmsir atburðir frá æskuárum,
sem skemmtilegt er að lesa um,
til dæmis ferðalagið með Siggu
í Botni. Þegar Kristín vex upp,
verður hún ástfangin eins og
gengur, og verður skáld eitt fyr-
ir valinu, en skáld eru hverf-
lynd, svo sem kunnugt er. Pilt-
ur þessi sendi Kristínu ástar-
ljóð og gerði hana brennandi
skotna í sér, en hvarf síðan til
annarrar. Síðar á ævinni kom
hann svo í heimsókn til henn*
ar, þegar hún var orðin veitinga
kona í Reykjavík, til að slá
hana um nokkrar krónur, er
hann fékk upp á gamlan kunn-
ingsskap.
Fleirum leizt vel á Kristínu,
og er kaflinn: „Bónorð og böl-
bænir“ til vitnis um það, en
hann er næsta forvitnilegur.
Kristín dreif sig á unga aldrl
til Danmerkur, og er lipurlega
sagt frá komu hennar þangað
— störf þar og kynni með þvi
þezta í bókinni, og gefur sú
frásögn góða hugmynd um vissa
þætti hafnarlífins í þá daga.
Skemmtilega er einnig fjallað
um ástabrall frúarinnar og sam-
skipti hennar ýmis við með-
bræður og meðsystur á lífsleið-
inni,. Má af mörgu ráða, að hún
hafi verið allskapstór, enda vill
slíkt fylgja dugnaðarfólki, og
hlut sinn lætur hún ógjarnan.
Heppin er hún ekki, oft er sem
2
LESBÓK BARNANNA
LESBÓK BARNANNA
3
að flytja um 60 milljón
dollara virð i af gknstein-
uim, gulli og silfri til
Spánar. Freistingin varð
of mikil fyrir skipstjór-
ann. Þegar hann var koon
inn út í haf, gaf hann
mönnum sínum skipun
um að drepa Spánverj-
ana, sem voru með til að
líta eftir fjársjóðnum.
Bftir það sigldi hann til
Kókoseyjarinnar ög gróf
fjársjóðinn — „Ránsfeng
inn frá Lima“ — þar í
jörðu.
Fáum dögum síðar
voru Thompson og skip-
verjar hanis teknir til
fanga af spönsíku her-
skipi. Voru þeir allir
hengdir, nema skipstjóri
og stýrimaður, sem fengu
að halda lífi, svo að þeir
gætu vísað til, hvar dýr-
gripirnir væru grafnir.
Thompson og stýri-
manninum tókst að flýja,
þeir földu sig í frurn-
skóginum og fundiust
aldrei. En sagan segir,
að Thompson hafi síðar
drepið stýrimanninn, og
að hann hafi svo komiat
í skip, er eitt sinn kom
við á eynni að taka vatn
og kókóshnetur. Með því
slapp hann til Englands.
Á diánarbeði gaf hann
einum af ættingjum sín-
um kort, þar sem sýnt
var, hvar fjársjóðurinn
var fólginn. — Síðan
haifa margir svikarar
grætt vel á því að selja
„hið eina rétta Thomp-
sons kort“, sem þeir hafa
sjálfir búið til. En fjár-
sjóðurinn frá Lima og
aðrir fjársjóðir, sem
fólgnir eiga að vera á
Kókóseynni, liggja þar
David Severn:
Okbur létti, er leið-
sögumaðurinn lét okkur
í umsjá eldri hjóna. Þau
tóbu obkur að sér, fylgdu
obbur heim til sín og
gáfu emfalda en góða
rnáltíð: kalt nautakjöt,
rjómaost og nýbabað
brauð með smjöri. Hóp-
urinn kom inn og stóð
masandi í kring um okk-
ur. Öðru hvoru fannst
mér ég skilja orð og orð
á sfangli.
Undarlegri hugdettu
sló niður í mér. Þegar
þögn varð í hópnum,
leit ég fast á gestgjafa
minn og sagði hátt Og
skýrt: „Brauð.“ —
„Brauð“, sagði ég aftur
og benti á brauðið á
borðinu. Allir hættu að
tala og störðu á mig, opn-
um m-unni. Við höfðum
ekki fyrr árætt að draga
að okkur athygli. ,Brauð‘,
sagði ég í þriðja sinn og
var nú að missa vonina.
Maðurinn brosti, svo
glampaði á hvítar tenn-
urnar í útiteknu andlit-
inu.
„Brad“, sagði hann
brosandi og kinkaði kolli.
„Smjör“, sagði ég og
benti á smjörabálina, en
Dick horfði á mig furðu
ennþá óhreyfðir, segja
þeir, sem leita gersem-
anna.
losti-nn og hélt víst að ég
væri genginn af göflun-
um.
„Smurr“, sagði gest-
gjafi okkar og kinkaði
aftur bolli. „Maður“,
sagði ég, og benti á
brjóstið á sjálfum mér.
„Mandier,“ sagði hann og
klappaði á brjóst sér. Eg
varð svo æstur, að ósjálf-
rátt sló ég hnefanum í
borðið.
„Þetta er England! Ég
segi þér satt, að þétta er
England, þótt enskan
þeirra sé svona undar-
leg.“
Fýrat í stað neitaði
Dick hreint og beint að
trúa mér, en hann fór
að hlusta af athygli á
mál þeirra og varð að við
urkenna, að þessi undar-
lega tunga var tvímæla-
laust skyld ensku. Eg
sagði honum síðar, að
okkur myndi ekki reyn
ast auðvelt að skilja
drengi, sem töluðu mið-
aldaensku, ef þeir væru
allt í einu mitt á meðal
okkar. Tungumál taka
breytingum, eftir því sem
aldirnar líða. Munurinn,
sem var á þessari ensku
og máli okkar Dicks, var
samt svo mikill, að mér
flaug í hug, hvort við
Við hurfum inn
í framtíðina
værum ekki komnir
lengra inn í framtíðina,
en við fyrst hugðum.
Eftir að borið hafði ver
ið af borðinu, tók Dick
fram vasabókina sina og
skrifaði fáein algeng orð
með stórum prentstöfum.
Það my.idi yera gaman
að vita, hvað mdkið rit
málið hefði breyzt. En
okkur til mestu furðu,
kunni enginn af öllu
þessu fólki að lesa. Við
reyndm að sína þeim ein
staka stafi. En við hefð
um með sama árangri
getað dregið upp kín-
versk leturtókn.
Dick gafst upp og tók
að teikna myndir. „Mer
þætti gaman að vita,
hvort þeir kannast við
nokkuð, sem líkist bíl“,
sagði hann. En þegar að
því kom, að hann fór að
teikna hjólin, heyrðist
kurr frá fólkinu og það
var eins og mótmælaalda
liði um hópinn. Gestgjaíi
okkar tók blýantinn og
lokaði bókinni vingjarn-
lega en ákveðið. Hann
virtist fremur særður en
reiður.
Til þess að breiða yfir
þessi „mistök“ okkar
kom einn úr hópnum með
talnagrind, stærri og full
komnari útgáfu af „leik
fanginu", sem við sáum
hjarðmanninn vera með.
Grindin var sett á borðið
milli tveggja manna og
fimir fingur léku kúlun-
um til og frá á strengjun
um. Allir teygðu sig fram
og fylgdust af ákefð með
leik þeirra, og þegar hön
um lauk, fór ánægjuklið
ur um hópi-nn. Eg sá, að
Dick fylgdist af athygli
með því, sem fram fór,
og strax á eftir benti
hann á kúlurnar, lyfti
síðan upp höndunum og
sýndi fyrst tvo, síðan
fimrn og lckks alla tíu
fingur. Brátt hafði hann
beint athygli aMs hóps-
ins að sér.
„Gulu kúlurnar efst eru
einingar“, sagði hann,
„þær bláu tugir, rauðu
hundruðin og þær svörtu
þúsundir. Samt er þetta
ekki eins einfalt og haida
mætti, því að í stað tuga
kerfis hafa þeir tylftar
reikning. Á eftir níiu
nota þeir sérstaka tölu,
sem í stað tíu er sama og
tólm. Skilurðu mig?“
Dick er einstakur reikn
ingshaus, en það er eg
ekki. Þetta skildi ég
samt nokkurn vegin.
„Hvað eru þeir að gera?
Er þetta leibur, eða eru
þeir að reikna eitthvað?“
spurði ég.
„Mér virðist það vera
sambland af hvoru
tveggja. En ég get ekki
gert mér ljóst, í hvaða
skyni þeir gera þetta“.
„Ef til vill eins konar
skák?“
„Nei, áreiðanlega ekki“
svaraði Dick. Og við það
urðum við að láta sitja
að sinni.
HJÁLPAÐU LITLU MÚSINNI
Litlu músina langar að ná { ostbitann. Getur þA
vísað henni veg gegn um ganga völundarhússins?
Það er hættulegt, ef hún villist, því þá lendir húa
beint í gildruna.