Morgunblaðið - 23.08.1962, Blaðsíða 13

FimmtUdagur 23. ágúst 1962.
MORGVVntl AÐ1Ð
13
Frú Valgerður Helgason
Minning
LÁTIN er nú í hárri elli sæmd-
ar- og höíðingskonan írú Val-
gerður Helgason, sem mörgum
gömlum ReyKVÍkingum er að
góðu kunn frá st.arfsárum henn-
ar hér í bæ. Hún iézt á Eili-
fheimilinu Gruncl hinn 16. þessa
mánaðar og slcoUi bá aðeins fá-
eina daga til þess að veiða 98
ára að aldri. Við töldum til
frændsemi hvort við annað, því
að móðir mín og hún voru þre-
menningar. Þess lét hún mig
injóta og sýndi mér ræktarsemi
og vinarþel, sem ég minnist nú
með þakklæti og hlýjum huga,
er leiö’r skiljast.
Valgerður var komin af merk- |
um og traustum bændaættum í
Ölfusi í Árnesþingi. Hún var
fædd á Hjalla 28. ágúst 1864, ein
af tólf systkinum, sem nú eru
öll löngu látin. Foreldrar henn- [
ar voru Freysteinn bóndi á
Hjalla í um þrjá áratugi Einars- ,
son og kona hans Valgerður
J»orbjörnsdóttir bónda á Öxna-
læk Jónssonar bónda og silfur-
smiðs á Bíldsfelli (d. 1819) Sig-
urðssonar, Einar, faðir Frey-
steins, var bóndi á Þurrá í Ölfusi,
sonur Þórða-r sterka bónda í
Bakarholti Jónssonar, en kona
Þórðar var Ingveldur Guðna-
dóttir gamla í Reykjakoti Jóns-
sonar. Frá Guðna er komin
Reykjakotsætt, sem er orðin
mjög fjölmenn, og hefi ég birt
drög að hermi í Islenzkum sagn-
arþáttum og þjóðsögum, 4. hefíi.
Frá Jóni silfursmið á Bíldsfelli
er kominn fjöldi merkra manna,
sem of langt yrði hér upp að
telja. í báðum ættum Valgerðar
voru margir bændur x fremstu
röð, kunnir að mannkostum, og
dugnaði, traustir menn og trú-
fastir.
Valgerður ólst upp hjá foreldr
um sínum á Hjalla fram yfir tví-
tugs aldur. Heimilið var fjöl -
mennt og efni allgóð. Freysteinn
var lengi formaður i Þorláks-
Ihöfn og með þeim fremstu á
sinni tíð. Jón Ámason í Þorlaks-
Ihöfn sagði þetta um Freystein:
„Hann rær fyrstur, kemur fyrst-
ur og er hæstur“. Eins og geta
má nærri, hafði hann góða há-
seta, og margir vildu læra sjó
hjá honum. Um helgar kom
hann oft heim með unga og efni-
lega sjómenn með sér, og var
þá ýmislegt haft til skemmtunar.
Freysteinn var kirkjuhaldari,
tók jafnan á móti presti á messu
dögum, sem var þriðja hvern
sunnudag, hýsti hesta hans og
hann sjálfan, ef með þurfti.
Fyrsti presturinn sem Valgerður
mundi eftir, var síra Guðmund-
ur Johnsen 5 Arnarhæli, sem
drukknaði í Ósunum við Ólfusá
1873. Þá var Valgerður á 9. ári.
Hafði prestur verið henni mjög
góður, oft klappað á kollinn á
henni og tala* til hennar hlýj-
um hvatningarorðum. Frey-
steinn var einn þeirra, sem ieit-
uðu að líki prests og fylgdar-
manns hans. Valgerður sagði, að
það hefði verið sín fyrsta sorg,
er drukknun prests spurðist. Þá
lagðist hún upp í heygarð og
grét sig í svefn. Eftir síra Guð-
múnd kom síra Páil Mathiesen
og svo síra Jens Pálsson. Hann
fermdi Valgerði á uppstigning-
ardag 1879. Þegar síra Jens fór,
sagði hann, að sig tæki sárast
að skilja við H’allasöfnuð, því
að hann hefði verið kirkjurækn-
astur af söfnuðunum £ prestakall1
inu. Eftir hann kom síra ísleifur >
og var hann prestur í Ólfusinu,
þegar Valgerður fór að heiman. :
Minntist hún þeirra allra með
virðingu og hlýhug.
Heimilishættir á Hjalla voru
í gömlum íslenzkum sniðum.'
Börnunum var haldið til vinnu \
og þeim kennt að hlýða, en at- I
læti og viðurværi var gott. Þau
urðu alltaf að fara í kirkju, beg-
ar messað var, og hlýða hús-
lestrum, en lesin var Vídalíns-
postilla, og gerði húsbóndinn
það venjulega sjálfur. A kvöld-
vökum voru börnin látin lesa
til skiptis fyrir fólkið, eftir því;
sem þau höfðu aldur tiL Oft og I
tíðum voru það rímur, annað
var ekki að fá. Við þessa heim-
ilishætti lærðu bömin virðingu
fyrir trú og góðum siðum, vinnu

Þetta er merkið
á hinum velþekktu
KVEIMSKÓIU
Z^áót aoeinó hjcL
£7/mnn6erys6rtedur
semi og reglusemi. Áhrifin frá
bernskuheimilinu urðu Valgerði
drjúgt veganesti.
Þegar Valgerður var 25 ára
gömul (1889), kvaddi hún sveit-
ina sína fyrir fullt og allt og
lagði leið sína norður yfir fjall-
garðinn — til Reykjavíkur. Þá
þegar eða litlu síðar réðst hún
til hinna nafnkunnu ágætishjóna
Sigurðar Melsteds lektors og frú
Ástríðar konu hans. Hjá þeim
var hún í þrjú eða fjógur ar
og lærði þar alls konar hússtörf,
matargerð og saumaskap. Tóku
þau Valgerði nær sem dóttur
sína og vildu greiða götu hennar
í hvívetna, enda taldi hún, að
dvölin hjá þeim hefði verið ser
hinn bezti skóli og heimili þeirra
indælt, eins og hún komst að
orði. Þegar Valgerður fór það-
an, útveguðu Melsteðshjómn
henni ráðskonustöðu við skól-
ann á Möðruvöllum hjá Jóni
Hjaltalín, Varð hún ásamt ann-
arri stúlku samferða 15 skóla-
piltum norður í land vorið 1893,
og taldi hún það skemmtilegasta
ferðalag, sem hún hefði farið.
Ef ég man rétt, var Sigurbjöm
Á. Gíslason einn í þeim hópi,
og mun hann nú einn á lífi
þeirra 17 ungmenna, er bá ferð
fóru fyrir nær 70 árum.
Á Möðruvöllum var Valgerður
íeitt ár. Þar kyntist hún manns
efni sínu, Gísla Helgasyni frá
Krossgerði á Berufjarðarströnd,
efnilegum dugnaðarmanni, sem
var búfræðingur að mennt og
var ráðsmaður á skólasetrinu.
Þau fluttust svo til Rey'kjavíkur
og gengu í hjónaband 9. nóv.
1894. Svaramaður hans var
W. G. Spence Paterson konsúll,
en hennar Hannes Hafstein land
ritari og síðar ráðherra. Var
Gísli mikill fylgismaður Hannes-
ar í stjórnmálum og með þeim
góð vinátta, meðan báðir lifðu.
í Reykjavík stundaði Gisli
jafnan verzlunarstörf. Fyrir
aldamót fluttust þau hjón aust-
ur á Eskifjörð, og rak Gísli þar
m .a. brauðgerðarhús um þriggja
ára skeið, en aldamótaárið hurfu
þau aftur til Reykjavíkur. Réðst
Gísli þá afgreiðslumaður til
Thors Jensens við Godthaabs-
verzlun. Getur Thor um Gísla í
minningum sínum og segir að
hann hafi verið „ötull maður
með afbrigðum, trúr og skyldu-
rækinn". Síðan réðst Gísli um-
boðsmaður fyrir Garðar Gísla-
son & Hay, og síðustu árin verzl
aði hann sjálfur í Kaupangi við
Lindargötu. Gísh var duglegur
verzlunarmaður og vel að sér.
Hann var með þeim fyrstu, sem
lærði og kenndi hér tvöfalda
bókfærslu.
Þau Valgerður og Gísli eign-
uðust 7 börn. Þau voru þessi:
Jón Hjaltalín heildsali í Winni-
peg, lézt 1934, var kvæntur konu
af íslenzkum ættum, Sigurður
dó. innan við tvítugt, ingólfur
kaupmaður i Reykjavík, kvænt-
ur Fanneyju Gísladóttur frá
Lokinhömrum, Valur ieikari,
kvæntur Laufeyju Árnadottur
kaupmanns og leikara Eiríksson-
ar, Lára, dó ung, Garðar heild-
sali, kvæntur Matthildi Guð-
mundsdóttur úr Hafnarfirði
Helgasonar, og Lára, dó ung-
barn. Áður en Valgerður giftist,
átti hún dóttur með Gunnari Þor
bjarnarsyni kaupmanni í Reykja
vík, Margréti, konu Bjarna Hall
dórssonar fyrrv. skrifstofustjóra
á Akureyri. Afkomendur Val-
gerðar, sem nú eru á lífi, munu
vera 67 að tölu.
Gísli Helgason gekk ekki heill
til skógar. Hann hafði smitazt af
‘berklum á fyrri árum og tóku
þeir sig upp aftur, með því að
hann hlífði sér litt við erfiði.
Loks varð hann að fara á Vífils-
staðahæli, og eftir um það bil
ársdvöl þar kom hanr. heim til
að deyja. Hann lézt 21. nóv. 1911,
aðeins 45 ára fiamaxl. Sigurður,
sonur þeura hjóna, hafði tekið
sömu veiki og lézt úr henni
nokkrum árum siðar.
Eins og geta má nærri, voru
þetta miklir erfiðleikatímar hjá
Valgerði, og sýndj hún þá bezt,
hvilík þrekkona og skörungur
hún var. Það varð að ráði, að
tveir synirnir, Jón og Ingólfur,
fóru til Ameríku til föðursystur
þeirra, sem bjó í Nýja-íslandi,
og dvaldist Ingólfur þá þar
vestra um 8 ára skeið — en sjálf
sá hún fyrir yngri börnunum
með því að setja upp matsölu,
fyrst á Bjargarstíg 7 og síðar í
Veltusundi 1. Rak hún hana með
myndarbrag til um það bil 1922,
en eftir það bjó hún með sonum
sínum, Ingótfi og Val, og siðar
með Val, og íór svo tram, meðan
heilsa hennai leyíði.
Á þessu tímabili, það mun
hafa verið árið 1925, réðst Val-
gerður í mestu skemmtiferð
sína um ævina. Fór hún bá til
Félagslíf
ÍR-skíðamenni,
almennur félagsfundur um
lyftubygginguna, föstudaginn 24.
ágúst kl. 8.30 í ÍR-húsinu.
Stjórnin.
Farfugladeild Reykjavíkur
Farfuglar — Ferðafólk
Hrafntinnusker
Farfuglar ráðgera IV2 dags ferð
í Hrafntinnuhraun um næstu
helgi. Lagt verður af stað eftir
hádegi á Laugardag og komið í
bæinn á sunnudagskvöld. Skrif-
stofan að Lindargötu 50 opin
miðvikudag, fimmtudag og föstu-
dag kl. 20.30—22, fimmtudaga og
föstudaga kl. 3.30—5.30.
Sími 15937 Farfuglar Sími 15937.
Drengjameistaramót Reykjavíkur
verður haldið á Melavellinum
dagana 10. og 11. septemiber kl.
18 báða dagana. Niðurröðun
greina:
Mánudagur 10. sepember:
100, 400, 1500, 110 metra grinda-
og 4x100 m. boðhlaup, kúluvarp,
kringlukast, hástökk og lang-
stökk.
Þriðjudagur 11. september:
200, 800, 200 m. grinda- og 1000
metra boðhlaup, spjótkast, —
sleggjukast, þrístökk, stangar
stökk.
Þátttökutilkynningar sendist
undirrituðum í síðasta lagi 5
september.
Stjórn F.Í.R.R.
Hólatorgi 2.
Ameríku til bess að heimsækja
frændfólk sitt og venzlafolk,
serp þangað hafði flutzt. Dvald-
ist hún hjá Þorbjörgu, systur
sinni, í Bellingnam í Kaliforníu
og einkum hjá Láru dóctur
hennar og hjá1 Jóni syn: sínum,
í Winnipeg. Var hún ár í þessarx
för, sem varð henni ógleyman-
leg og til mikillar ánægju.
Árið 1937 varð Valgeiður fyrir
alvarlegu veikindaáfalii af æða-
stíflu, var mjög hætt komin og
lá á spítala í hálft ár, en náði
sér furðanlega vel. Af spitalan-
um fór hún til vistar á Eiliheim-
ilið Grund, þai sem núa átti
síðan heima til æviloka eða í
24 ár. Var hún xöngum við góða-
heilsu, en það njátaði mest á, að
samfara áðumefndum veikind-
um fór sjónin að bila, unz hún
missti hana með öllu fyrir meiia
en tveimur úratugum. Sjónleysið
og ellina bar Valgerður með frá
dærum kjarki og reisn, jafnan
glöð og hress í bragði. Þegar ég
minnist Valgerðar frá þessum
árum, koma méi oft í hug skáld-
mæli Steingríms Thorsteinsson-
ar:
Elli, þú ert ekki þung
anda, guði kærum.
Fögur sál er ávailt ung
undir silfunhærurn.
Hún bjó út af fyrir sig á
elii'heimilinu og hafði hið mesta
yndi af því að taka á móti ælt-
ingjum og vinum, er litu inn til
hennar. Lifði hún og hræðist í
umhugsun um börn sín og barna
börn og þeirra börn og gladdist
sjálf eins og barn, er hún frétti
góð tíðindi, en þeirrar gæfu varð
henni mjög auðið. Lífsþróttur
entist henni svo vel, að hún var
ekki rúmföst nema svo sem
mánaðartíma, áður en hún dó.
Á æskuheimili Valgerðar á
Hjalla var henni innrætt trú-
rækni ol góðir siðir Síðar á lífs-
leiðinni var hún svo lánsöm að
eiga samleið með mörgu góðu
fólki. Henni var því eðlilegt að
tileinka sér siðfágun og ’nöfð-
ingsbrag, og trúkona var hún
mikil allt til æviloka, starfaði
líka af lífi og sál í kristniboðs-'
félagi kvenna um langt skeið.
Það er sannfæring mín, að hin
barnslega og einiæga trú henn-
ar hafi gefið henni hreinni og
skæraxi birtu í myrkri elliár-
anna, en mannleg augu megna
að veita.
Ég kveð að lokum þessa há-
öldruðu frændkonu mína fyrir
mína hönd og konu minnar með
þakklæti fyrir hin góðu kynni.
Margir hlýir hugir munu fylgja
henni á leið, og niðjar hennar
munu blessa minningu hennar
um ókomin ár.
Guðni Jónsson
Ferðafélag íslands
fer fjórar IV2 dags ferðir á
laugardaginn 25. þ. m.: Hítar-
dalur, Kjalvegur, Landmanna-
laugar og Þórsmörk. Lagt af stað
kl. 14 frá Austurvelli. — Uppl.
í skrifstofu félagsins á Túngötu 5.
Símar 19533 og 11798.
Afgreiðslustúlhur
óskast strax. Helzt vanar kjörbuð. Uppl. í kvöld milli
kl. 5 og 7 á Grensásveg 46.
Spil á Dodge Weapon
nýrri gerðinni er til sölu. — Uppl*í síma 14191 og
11193 í dag og næstu daga.