Morgunblaðið - 21.11.1962, Síða 10

10
MORGVNBLAÐIÐ
Miðviku'dagur 21. nóv. 1962
Tónleikar Sinfóníu-
hljómsveitarinnar
„Wenn es etwas gibt, das ebenso
schlimm ist, als wie den Fortsc-
hritt hemmen zu wollen, so ist es
dieses: ihn kopflos zu forcier-
en . . .“ (Ef eitthvað er til jafn-
iUt og það að vilja hamla fram-
förum, þá er það þetta: að hrinda
þeim fram með hugsunarlausu of-
forsi . . 0 — Ferruccio Busoni.
NÝJUNGAGIRNIN er mikil drif-
fjöður í allri framvindu mann-
legs lífs og undirrót flestra fram-
fara. En því miður er það ekki
öllum gefið að brjóta nýjar
brautir, og flestir verða að láta
eér lynda að feta að mestu troðna
stigu, ef til vill í von um að kom-
ast feti lengra en fyrirrennarar
þeirra. Til þess að sú von geti
rætzt, verða þeir að þekkja til
hlítar þá leið, sem farin hefir
verið á undan þeim. Að öðrum
kosti verður viðleitnin hugsunar-
laust brölt af því tagi, sem braut
ryðjandinn Busoni varar við í
þeim orðum, sem vitnað var til
að ofan.
Magnús
Þorkell
Þetta og fleira kemur í hugann,
þegar hugsað er til síðustu tón-
leika Sinfóníuhljómsveitar ís-
lands, sem haldnir voru í sam-
komuhúsi Háskólans fimmtudag-
inn 8. þ. m. J>ar kvöddu sér
hljóðs í fyrsta skipti á sinfóníu-
tónleikum tveir ungir íslenzkir
höfundar, Magnús Blöndal Jó-
hannsson og Þorkell Sigurbjörns
son, og er slíkt ekki lítill við-
burður á þröngum vettvangi ís-
lenzkrar tónlistar.
Verk Magnúsar Blöndals Jó-
hannssonar, „Punktar“, mun vera
hið nýtízkulegasta, sem hér hefir
heyrzt til þessa. Þar með er ekki
sagt, að það sé hið frumlegasta,
því að í rauninni er ekki frum-
legra að stæla nýjan stíl og ný
verk en gamlan stíl og gömul
verk, og ætti það að liggja í aug-
um uppi, þótt ýmsir sýnist villast
á þessu. Ég sé ekki ástæðu til að
reyna að lýsa verkinu, en gef
höfundinum orðið (sjá efnisskrá
tónleikanna):
„Verkið er samið í ársbyrjun
1962. Eins og nafnið bendir til
þá er verkið byggt á ákveðinni
afstöðu tólf punkta:
Frummynd þessara punkta er
eins og að ofan greinir, en
síðan breyta þessir punktar af-
stöðu hver tii annars innbyrðis,
sem orsakast af vissri úr-
vinnslu þeirra, í þessu tiifelli
snúningi þeirra um ákveðinn
möndul“.
Þessar „skýringar" minna mjög
á þær uppskriftir, sem sum ungu
tónskáldin erlendis láta fylgja
verkum sínum síðustu árin, og
á henni er álíka mikið að græða.
Hinir fremstu þeirra gæta þess
þó jafnan, að „skýringarnar“
geti staðizt út af fyrir sig, hvað
sem öðni líður. En Magnúsi verð-
ur fótaskortur á svelli geóme-
tríunnar: snúningur punktanna
um ákveðinn möndul breytir
<ekki afstöðu þeirra innbyrðis
(nema gert sé ráð fyrir, að þeir
snúist mismunandi hratt; en hefði
þá ekki verið rétt að geta þess
í svo fræðilegri og nákvæmri út-
listun?)
Nóg um það. Hitt er aðalatrið-
ið, að punktamyndin verður ekki
yfirfærð á svið tónanna, svo að
skiljanlegt verði, einfaldlega
vegna þess, að allt önnur lögmál
gilda í geómetríu en tónlist, —
„dimensionirnar" eru allt aðrar.
Það er auðvelt að flytja myndina
á nótnapappír, ef það er það, sem
fyrir höfundinum vakir, en nótna
pappír og músík er sitt hvað.
Skýring höfundarins nær því
skammt til skilningsauka á
„Punktum“. En hvað þá um verk
ið sjálft? Það er að nokkru flutt
af segulbandi en að nokkru af
hljómsveit, og vaknar af því sú
spurning, hversvegna segulband-
inu sé ekki trúað fyrir öllu sam-
an. Sá, sem þessar línur ritar,
heyrði verkið þannig, áður en
tónleikarnir voru haldnir, og virt
ist það stórum áheyrilegra í þeim
búningi. Skiptin fram og til baka
milli hátalara og hljómsveitar eru
ákaflega afkáraleg og valda því,
að verkið — af þeim sökum ein-
um — fær sama yfirbragð og illa
bætt flík. Ef þau eiga að teljast
til listbragða, hljóta þau að lenda
í flokki hinna misheppnuðu.
Hið „nýja“ í þessu verki er
eingöngu neikvæðs eðlis. Það er
rúið flestum þeim eiginleikum,
sem að almennu mati — og ekki
endilega íhaldssömu — gera mun-
inn á músík og venjulegum
hávaða. Eftir verður samsafn
grófra „effekta", sem sumir hverj
ir eru ekki óforvitnilegir út af
fyrir sig en nægja þó engan veg-
inn til þess að sætta áheyrandann
við að láta gera á sér svo hæpna
tilraun sem flutningur verksins
er á opinberum tónleikum.
Verk Þorkels Sigurbjörnssonar,
„Flökt“, er mjög ólíkt fyrr-
nefnda verkinu, þótt einnig það
beri nýtízkulegan blæ. En líka
hér hnýtur lesandinn um skýr-
ingar tónskáldsins: . . Heildar-
formið og smáformið allt að ein-
um einstökum tóni er reik-
andi. . .“ Hvað sem um það er,
hvílir yfir verkinu hugþekkur
blær, hér virðist vera alvara á
ferðum, — alvarlegur listamaður
í leit að tjáningarhætti. Þar með
er fullnægt því siðferðisboðorði,
sem æðst er í listum: boðorði
hinnar heiðarlegu viðleitni, án
sýndarmennsku og brellibragða.
Það eitt vekur virðingu fyrir
vinnubrögðum höfundarins, eins
fyrir því, þótt þetta verk rísi
ekki hátt eða marki djúp spor
við fyrstu heyrn.
Þriðja samtímaverkið — þó um
30 ára gamalt — á efnisskrá þess-
ara tónleika var Konsertmúsík
fyrir píanó, málmblásturshljóð-
færi og (2) hörpur) eftir Paul
Hindemith. Hafi þetta verk ein-
hvemtíma sært eyru viðkvæmra
hlustenda, þá er sá tími nú löngu
liðinn. Við hliðina á „þessa árs
framleiðslu“ sýnist það slétt og
fellt, lagauðugt og ómþýtt, næst-
um „klassískt“ að yfirbragði. í
þessu verki lék Gísli Magnússon
erfitt einleikshlutverk með tækni
legu öryggi og af næmum skiln-
ingi, og verkið í heild naut sín
vel, þrátt fyrir það að jafnvægi
milli einleiks og hljómsveitar og
milli hljómsveitarhljóðfæranna
innbyrðis var ekki alltaf ákjósan-
legt. Nýráðinn hörpuleikari
hljómsveitarinnar, Jude Mollen-
hauer, skilaði með mikilli prýði
sínu vandasama hlutverki, og
málmblásarar hljómsveitarinnar,
sem nú stigu fram í sviðsljósið
óstuddir af tréblásturs og strok-
hljóðfærum, létu í engu sinn hlut.
Önnur viðfangsefni voru for-
leikurinn „Le Carnaval Romain"
eftir Berlioz, sem ef til vill hefir
átt að vera einskonar hressingar-
lyf eða stríðsöl fyrir hljómsveit
og áheyrendur, áður en lagt væri
John Nathan, F. W. Carver og Birgir Ólafsson, forstöðumaður skrifstofu F.I. við Lækjargötu.
Gestkvæmt hjá Flugfélaginu
AÐ UNDANFÖRNU hefur ver
ið æði gestkvæmt hjá Flug-
félaginu. Þegar um hægist á
haustin ferðast framámenn
flugfélaganna gjarnan og heim
sækja hverjir aðra til þess að
skapa ný kynni eða hressa
upp á gamla vináttu, endur-
nýja samböndin og ræða nýjar
leiðir.
í haust hafa komið hingað
fulltrúar margra erlendra flug
félaga til skrafs og ráðagerða
við hérlenda — og m.a. var
hér yfirmaður þeirrar deildar
brezka flugfélagsins BEA, sem
annast þjálfun starfsfólks í
farmiðasölu og bókun í flug-
vélarnar. Hann heitir Peter
Allen, hefur um margra ára
skeið starfað hjá BEA, og ferð
ast að staðaldri milli stöðva
j félagsins, sem eru í 25—30
löndum. Starfslið félagsins er
nú um 15.000 manns og þar
af 1.800 í söludeildinni.
Fréttamaður Mbl. hitti Mr.
Allen að máli í skrifstofu Hilm
ars Stefánssonar, yfirmanns
innanlandsflugs F.Í., en Mr.
Allen kom hingað aðallega til
að gefa góð ráð og halda smá
námskeið fyrir starfslið Flug-
félagsins.
Hann sagði, að með hinum
mikla flughraða og æ stærri
flugvélum hefði það orðið mik
ið vandamál hjá stóru flug-
félögunum — að skipa farþeg-
unum í véíarnar. Mörg banda
rísk flugfélög hefðu þegar
komið sér upp fullkomnu bók-
unarkerfi, þar hefðu rafeinda
heilarnir verið teknir í notkun
með góðum árangri.
Sagði Mr. Allen, að BEA og
fleiri evrópsk flugfélög væru
nú að koma sér upp slíku
kerfi, sem yrði starfseminni
til mikils léttisauka.
Hér ræddi fulltrúi hins
brezka flugfélags við sölufólk
Flugfélagsins um útgáfu og
samsetningu far.aiða, en nú á
dögum getur það orðið æði
flókið verkefni — að gefa út
farmiða þar sem gert er ráð
fyrir viðkomu á mörgum stöð
um.
Um svipað leyti voru hér
aðrir fulltrúar BEA, þeir John
Nathan, yfirmaour söludeildar
félagsins í Norður-Evrópu, og
F. W. Carver, yfirmaður sölu
deildarinnar í Kaupmanna-
höfn, en hans umdæmi nær
einnig til íslands.
Þeirra för miðaðist að mestu
leyti við að ræða leiðir til að
auka farþegastrauminn að
vetrinum, eða öllu heldur að
jafna strauminn milli stmuis
og veturs John Nathan sagði,
að til skamms tíma hefðu flest
ar vélar verið fullsetnar á
helztu. leiðunum yfir sr-iar-
mánuðina, en flutningar hins
vegar sáralitlir að vetrarlagi.
Sem betur fer væri þetta að
breytast til mikilla bóta, bæði
fyrir flugfélögin og farþeg-
ana. Sætanýting yfir vetrar-
mánuðina færi ört batnandi,
fleiri og fleiri geymdu nú sum
arfríið til vetrar og fengju sér
þá sumarauka og færu suður
að Miðjarðarhafi.
Þeir félagar sö=3u ennfrem-
ur, að BEA notaði nú orðið
þotur á í sstum leiðum utan
Bretlands. Undantekningar
væru sárafáár, enda þýddi lit
ið að bjóða fólki að fara með
eldri gerðum á þeim flugleið
um þar sem samkeppnin væri
hörð. Nú vilja allir fljúga með
þotum.
Mr. Allen og Hilmar Sigurðsson.
tímabils (Niðurlandaskólans) eru | hafi ekki orðið í þessari merk-
knésett á hátindi mannlegrar ingu í hinni miklu spjaldskrá
sköpunar. . .“ (sama bók, bls. 38). sinni. Þeir verða að taka fram
Mér er tjóð, að hinir margfróðu nýtt spjald.
orðabókarhöfundar háskólans | Jón Þórarinsson.
9 bækur Setbergs
— komnar á jólamarkaðinn
til atlögu við samtímaverkin
þrjú, og tónaljóðið „Moldá“ eftir
Smetana, sem lagt var við sárin
að viðureigninni lokinni. For-
leikurinn var fluttur með glæsi-
brag, en hið síðarnefnda „eilífðar
blóm“ var óvenju litdauft og
drúpandi að þessu sinni og mun
þó hafa átt sinn þátt í að sætta
áheyrendur við þá reynslu, sem
þessir tónleikar voru þeim.
Annars tókust tónleikamir vel,
eftir því sem um verður dæmt,
og áræði og þolgæði hljómsveit-
arstjórans, Williams Stricklands,
hljóta að vekja óskipta aðdáun
og virðingu.
Það hefir oftar en einu sinni
verið vitnað í efnisskrá tónleik-
anna hér að framan. Hér er að
lokum ein tilvitnun enn: „Paul
Hindemith (f. 1895) er fyrir
löngu knésettur (leturbr. mín)
sem einn helzti leiðtogi nútíma-
tónlistar". Ég hefði vafalaust tek
ið upp þykkjuna fyrir minn
gamla meistara, hefði ég ekki
þekkt annarsstaðar frá þá sér-
stöku merkingu, sem höfundur
greinarinnar í efnisskránni, dr.
Hallgrímur Helgason, leggur í orð
ið „knésetja": „í heila öld hefir
Hartmann verið knésettur sem
vinsælasta tónskáld Danmerk-
ur. . .“ (S. Rasmussen: Saga tón-
listarinnar, þýðing dr. H. H., bls.
125) og „Nokkur tónverk þessa
BÓKAÚTGÁFAN Setberg hefur
nýlega sent frá sér 9 bækur. —
Fyrst skal nefna „Hvíta stríðið“
eftir Hendrik Ottósson. í bók-
inni eru skráðir atburðir, sem
gerðust á haustmánuðum 1921,
þegar „herútboð" var gert í
Reykjavík. I bókinni eru nokkr-
ar myndir frá þessum atburðum.
Þá eru það tvær þýddar bæk-
ur. Hin fyrri er „Sjö menn við
sólarupprás" eftir brezka blaða-
manninn Alan Burgess. Þetta er
sönn hetjusaga um sjö tékkneska
hermenn, sem sendir voru til
heimalandsins í síðustu heims-
styrjöld í hættulegum erindum.
Hin er „örlagaleikur við
Amazón“ eftir Leonard Clark.
Ferðasaga um mannraunir í
myrkviði S-Ameríku.
„Edison“, sem er önnur bókin f
bókaflokknum „Frægir menn“
undir ritstjórn Freysteins Gunn-
arssonar. Hún er ætluð ungling-
um á aldrinum 12 til 16 ára.
„Gunnar gerizt Marzbúi“ er
framhald bókarinnar „Gunnar
geimfari“. sem kom út í fyrra.
„Jóladansleikurinn", sem er
skáldsaga fyrir stúlkur 12 til 15
ára, eftir þekktasta barna Og
unglingabókahöfund Norðmanna
Evi Bögenæs.
„Heiða kann ráð við öllu“ er
framhald bókarinnar „Heiða og
börnin hennar".
„Grímur og útilegumennirnir“
er önnur bókin um „Grím grall-
ara“ sem kom út í fyrra.
Þá er það að síðustu bókin
„Dísa Dóra tekur í taumana“