Morgunblaðið - 04.01.1963, Blaðsíða 11

Fðstuðagur 4. janúar 1963
MORGUNBLAÐIÐ
n
Pétur Ólafsson
Ji vihmyndcióciÉ
VÍÐÁTTAN MIKLA (The Biig
Country), bandarísk, TÓNABÍÓ.
Leikstjóri: William Wyler.
í FLESTUM tilfellum hafa risa-
myndir lítið til brunns að bera
utan fyrirferðina og lengdina, ef
það telst þá til kosta. En í Víð-
áttan mikla hefur tekizt að sam-
eina velhugsað efni og viðamik-
inn umbúnað, án þess að inni-
haid t>g persónur myndarinnar
drukkni í hol skeflum þríviddar-
hljóons eða- týnist á breiðvöllum
risatjaidsins. Víðáttan mikla er
yfirleitt fyrir ofan meðallag og
með betri risa-skemmtimyndum
sém hafa verið sýndar hér lengi
©g sýnir Hollywood á sviði þar
•em fáir eða engir slá hana út.
Wyler málar alltaf persónur
sínar sterkari litum en í raun-
veruileikanum en þó ekki svo
þær verði of ósennilegar. Gott
dsemi um þá litameðferð er t.d.
Bette Davis (sem ágætlega hæfir
stíl Wylers) í Refirnir (The
Little Foxes), sem ásamt Beztu
ár æfinnar er bezta mynd hans
sem ég hefi séð.
Auk þess að vera góð skemmti
mynd, er Víðáttan mikla á breið
ari grundvalli nokkurs konar
samlíking. Á sinn hátt er hún
einnig mynd af heiminum og
þeirn öcflum sem eigast ætið við
í honum: Friðsemi og umiburð-
arlyndi gegn stríðlyndi oig um-
burðarleysi.
Terrili majór (Charles Bick-
ford) og Ftufus Hannassey (Burl
Ives) eru svarnir féndur. Hinn
fyrri ríkur stórbokki, sá síðari
stórlátur hokrari. Bitbein þeirra
er landskiki, sem vegna vatns-
bóla er báðum dýrmætur. Terrill
hrekur Lurt nautgripi Hannass-
eys í hv rt sinn, sem hann ætlar
að bryn a þeim og hafa þeir í
heitingur.i hvor við annan og
vill hvc rugur vægja. Báðir
stjórna veldi sínu af algjöru ein-
ræði. Þannig standa málin þegar
friðsemdarmaðurinn McKay
(Gregory Peck), sem heitbund-
inn er Patriciu (Corroll Baker),
dóttur Terrills og lítur friðsöm
um augum á tilveruna og sam-
borgarana, kemur á stórbýli hins
mikilláta tilvonandi tengdaföð-
ur.
En siðalögmál þessa tveggja ó-
líku manna samrýmast ekki.
Annars vegar er hinn hógværi'
og friðsami aðkomumaður, sem
ekki vílkur frá afstc sinni þrátt
fyrir ögranir og háð og kýs held
ur að bíða ósigur í augum ann-
arra, en ganga í berhögg við
eigin siðalögmál. Hins vegar er
Terrill majór, stærilátur og ó-
væginn og notar hvert tæikifæri
til að fara með ófriði gegn ná-
grannanum þegar honum finnst
stolti sínu misboðið og svifst
einskis í yfirráðagirni sinni. Mc-
Kay metur meira að geta horfst
í augu við sjálfan sig með hreina
samvizáku, en að hreykja sér í
augum annarra. Þegar hann hafn
ar ás’korun Steve Leeh (Charlt-
on Heston), hins afbrýðissama
bústjóra Terrills, um hnefaupp-
gjör og lætur móðganir hans
ekki á sig fá, þykir heitmey hans
hann hafa flekkað heiður og stolt
ættarinnar um of í augsýn allra,
með því að skorast undan þegar
heiður hans býður honum að
slást og sýnir hún honum fálæti.
En um nóttina fer McKéy til
fundar við Leech og þeir berjast
þar ti'l báðir eru örmatgna og
McKay spyr um leið og hann
gengur burt að slagsmálunum
loknum, fullur viðbjóðs: „Hvað
hefur Okkur tekizt að sanna?“
Þegar heiftin milli Terrills og
Hannasseys er að því komin að
breytast í blóðbað, tekst McKay
að hafa þau áhrif á óróasegigina,
að hjá fjöldavígum verður kom-
izt, en hinir stoltu einræðisherr-
ar ganga út á vígvöllinn og tala
tungum eldivopna, þar til báðir
falla. Hinn hógværi og friðsami
hefur sigrað, en ofbeldis og yfir-
ráðaöflin tortímt hvoru öðru.
Leikstjórn Wylers er ágæt og
k/vikmyndun Franz Flaners á
hinni miklu víðáttu er lofsverð
og margar sviðsmynddr fagrar,
t.d. endalokín á milli marmara-
hvítra klettanna. Leikur er yfir-
leitt allur góður, ristir þó ekki
mjög djúpt, nema hjá Burl Ives,
því mikla mannfjalli, sem skap-
ar minnisstæðustu persónu mynd
arinnar og er beztur í óvæntri
heknsókn sinni í veizlu Terrills
majórs. Þar sópar af honum. Tón
listin fellur vel að mynddnni og
skaðar ekki hlustirnar, eins og
vill oft verða í stórmyndum,
þegar sjónarmiðið „meiri há-
vaði — meiri snilld“ ræður.
Myndin er í litum og með ís-
lenzikum texta, sem víðast hvar
er rétt þýddur. Það er ágætt ef
kvikmyndahúsin fara inn á þá
braut að setja texta við myndir
á öðrum tungumálum en ensku,
sem flestir munu skilja. í raun-
inni eru það Danir og danskur
kvikmyndasmekkur sem ræður
hvaða evrópskar myndir við sjá
um, aðrar en enskar. Þær mynd
ir sem Danir kaupa ekki og ekki
er settur danskur texti á, koma
ekki hingað. Það eru þessar
mynddr sem kvikmyndahúsin
ættu að beina textum sínum að.
Sérstaklega væri þarft að setja
.texta á myndir Antonionis, sem
kalla á meira en yfirborðseftir-
tekt og hver setning hefur marg
þætt gildi. Þar myndi nátovæm-
ur íslenzikur texti auðvelda
skiilning á merkustu kvi'kmynda-
verkum nútímans.
Þorbjörg Friðjónsdóttir
F. 14. jan. 1902. D. 21. des. 1962.
ÞORBJÖRG Friðjónsdóttir er
fædd að Hólum í Hvammssveit
14. jan. 1902. Þar ólst hún upp
hjá foreldrum sínum, Friðjóni
Sæmundssyni og Sigurbjörgu
Jónsdóttur. Heimili hennar var
þar einnig eftir að hún var orðin
fulltíða, utan þess, að hún var
eitt eða tvö ár vinnukona á
Hof-Akri í Hvammssveit.
Þorbjörg giftist 14. júlí 1923
eftirlifandi manni sínum, Jó-
hannesi Ásgeirssyni. Þá næsta
haust munu þau hafa flutt til
Reykjavíkur og voru þau þá
fyrstu árin þar oft á hrakhólum
með húsnæði, eins og margir fá-
tæklingar voru á þeim árum, þar
til Jóhannes festi kaup í húsinu
Nönnugötu 10 í Reykjavík. Þau
eignuðust þrjár dætur, Unni,
Guðrúnu og Sóley. Þær eru nú
allar giftar og búsettar hér í
bænum. Auk þess ólu þau upp
dótturson sinn, Trausta Valsson
að nafni. Fleiri börn voru þar
oft til dvalar, því Þorbjörg var
með afbrigðum barngóð kona.
í DAG er niræður Ólafur
Einarsson Thoroddsen, og eft-
ir honum spyrjum við, þegar
við komum inn á stofu 4 á
hjúkrunardeild Hrafnistu. —
Herbergisfélagar Ólafs benda
okkur að einu rúminu, þar sé
Ólafur, en okkur kemur það
á óvart, því þessi maður flett-
ir í þessu blaði í bókinni um
Jón Kristofer, sem eitt sinn
var kadet í hernum. Hann
flettir ekki blaðinu, eins og
við áttum von á hjá níræðum
manni, sem um nærri vana-
legan mannsaldur hefur stund
að erfiða sjósókn.
Við göngum til Ólafs og
byrjum að spyrja hann, hvern
ig honum líki lesturinn.
„Þetta er ógurlegur stráks-
skapur, en hann er skemmti-
legur“.
Við kynnum oxkur og segj-
um erindið.
„Blessaðir hafið það þá
ekki langt. Hann gerði það
fyrir mig hann Valtýr, þegar
hann talaði við mig fyrir ein-
um fimmtán árum að hafa
það ósköp stutt. En hann Gils
er alveg voðalegur, hann tog-
aði og togaði".
— Megum við þá ekki taka |
af þér mynd snöggvast svo
ljósmyndarinn geti farið. Svo
getum við spjallað saman á
eftir.
„Ég verð þá líklega að setja
upp bindi og fara í jakka."
★
Þegar Ijósmyndarinn er far
inn tek ég Ólaf tali. Hann er
Ólafur Thoroddsen
Formaður í hálfa öld
Ræff við Ólaf Thoroddsen niræðan
seztur fram á, rær og nýr ró-
lega saman höndum.
— Þú varst lengi á sjónum,
Ólafur?
„Ég var látinn fara fyrst,
þegar ég var tíu ára, til hálf-
drættis, eins og þá var siður.
Síðan var ég við þetta þangað
til ég var T1 árs. Formaður
var ég í 50 ár, 25 á skútum og
25 á opnum mótorbátum og
árabátum. Skúturnar voru
flestar seldar í og fyrst eftir
fyrra stríðið. Þá komu mótor-
bátarnir“.
— Þú hefur stundað búskap
jafnhliða sjósókninni, eins og
þá var siður fyrir vestan.
„Ég er fæddur í Vatnsdal í
Patreksfirði 1873 og þar bjó
ég þangað til ég hætti búskap
og sjósókn 71 árs. Búið var
ekki stórt hjá mér. Ég hafði
alltaf þrjár til fjórar kýr Og
innan við- hundrað fjár. Ann-
ars hafði ég minnst af bú-
skapnum að segja, því konan
varð að sjá um hann. Ég var
alltaf á sjónum vor og haust,
og hinn tímann reyndi maður
að skreppa og fá sér í soðið,
þó ekki væri meira. Eini tím-
inn sem maður var heima
eitthvað að ráði var um há-
sláttinn, og hann stóð ekki of
lengi.“
— Það hafa orðið miklar
breytingar á veiðunum fyrir
vestan á þeim árum, sem þú
rerir?
„Það er held ég óhætt að
segja. Þar sem ekki þurfti
nema rétt að renna færi fyrst
sást ekki fiskur seinustu árin.
Þarna voru togarar upp undir
landsteinum, en það var ekki
svo voðalegt, þótt þeir tækju
eina og eina sköfu. Dragnóta-
bátarnir eyðilögðu fiskimiðin
okkar alveg, að minnsta kosti
grunnmiðin. Það var ekkert
óalgengt að þeir toguðu þang-
að til þeir stóðu í fjörunni,
svo taumlaus var ágengnin
hjá þeim Það var alveg áreið
anlega skammgóður vermir,
þeirra veiðar.“
— Þetta hefur gert lífs-
björgina erfiðari hjá ykkur.
„Þetta varð til þess að marg
ir flosnuðu upp, því allir
treystu raunverulega á sjóinn
sem undirstöðu. En það varð
okkur hinum, sem eftir vor-
um, til bjargar, að mótorbát-
arnir voru komnir. Við urð-
um að sækja dýpra og alveg
út á reginhaf. Þeir sóttu þetta
jafnvel á bátum, sem ekki
voru stórir, og reyndu þá að
láta veðrið ráða. Annars hef-
ur Látraröstin alltaf verið
fiskisæl. Búskapurinn varð
vissulega erfiðari eftir þetta,
en það var ekki um annað að
gera en að duga“.
— Það var alltaf mann-
margt í heimili hjá þér?
„Það má líklega segja það.
Við hjónin áttum nú 14 börn,
og þau slógu nú á töluna eftir
að þau voru öll fædd. Það var
vanalega 16 til 18 manns. Auk
þess var ég svo vanalega með
að minnsta kosti einn eða tvo
kennslupilta sem lærðu hjá
mér sjómannafræði. Ég var sá
fyrsti þar um slóðir, sem
lærði hana og ég var þá feng-
inn til að segja öðrum til. Það
var vaninn í gamla daga að
reyna heldur að hjálpast að
með það, sem menn bæði áttu
og kunnu. Meðan gervistýri-
mannaprófið var og hét var
mér svo falið að útskrifa í
það, en annars var þetta bara
kennsla undir sjómannaskól-
ann hjá mér.“
— Það þarf víst ekki að
spyrja um það hvort ekki hafi
verið erfitt að koma öllum
barnahópnum upp.
„Sjórinn hjálpaði mér og
það víst óhætt að segja konan
líka. Hún hafði allan veg og
vanda af heimilinu, því ég var
alltaf að þvælast á sjónum.
Ég var svo heppinn að við
fengum að búa saman í 53 ár.
Ég var annars 32 ára, þegar
við giftum okkur, og 11 árum
eldri en hún. Menn hafa ekki
tíma til að vera alltaf í
kvennaragi, þegar þeir eru
allan tímann á sjónum. Svo
var það líka hitt, að ég vildi
ekki bindast öðrum en þeim,
sem mér þótti vænt um. Þegar
úr þessu várð hjá okkur var
líka eins og allt blessaðist hjá
okkur. Börnin lifa öll fjórtán
og hafa held ég reynzt mann-
vænleg.“
★
Það er nú liðið að matmáls-
tíma og ekki vil ég hafa mat-
inn af Ólafi, svo ég óska hon-
um til hamingju með daginn.
Á leiðinni út heyri ég her-
bergisfélaga Ólafs tala um,
hvort eitthvað stórafmæli sé
framundan hjá honum, að
hann skuli fá svona heimsókn.
Ekki hafa þeir verið taldir
gestirnir sem hafa komið á
Nönnugötu 10, síðan Þorbjörg
varð þar húsfreyja, en þeir hafa
áreiðanlega verið margir. Oft var
svo gestkvæmt þar, að minnsta
kosti um helgar, að lítið var þar
gangrúm á gólfi. En hversu
sem þröngt var þar á þingi, var
alltaf nóg rúm í huga Þorbjarg-
ar, að taka á móti hverjum ein-
um með hlýjum huga og bros á
vör. Að kvöldi slíkra daga gekk
Þorbjörg oft síðla til sængur og
varð svefntíminn þá á stundum
stuttur. Marga daga ævinnar
mun Þorbjörg ekki hafa gengið
heil til skógar að heilsu, þótt
hún sinnti störfum, þar til heils-
an bilaði að lokum, og hún and-
aðist í Landakotsspítala eftir fáa
daga.
Ef svo er, að líf sé að þessu
loknu á öðru sveiflustigi tilver-
unnar, fá þeir sem þar húsum
ráða áreiðanlega góðan liðsmann,
þar sem Þorbjörg er, því margan
gest mun þar að garði bera, með
misjafnt veganesti frá þessu
jarðlífi, sem hefur þörf fyrir
huggun og leiðbeiningar á þeim
ókunnu stigum nýrrar tilveru.
Þótt Þorbjörg væri alla ævi
fátæk á veraldarvísu, virtist það
hafa verið hennar mesta ánægja
og áhugi að gefa og .niðla öðr-
um, og sérstaklega og ekki síður
þeim sem kallaðir eru minnstir
meðbræðra. — Ekki munu þeir
fáir vera, sem sakna Þorbjargar
Friðjónsdóttur, sem þekktu
hana að nokkru, fyrir utan
skyldmenni, vini og kunningja,
en allir þeir skyldu minnast þess,
bæði hér og þar: Að þar sem
góðir menr ganga eru guðsvegir.
S.